Trương Đăng Quế - Trương Quang Đản "phụ tử kế thế" chức Tổng tài Quốc sử quán triều Nguyễn

Trương Đăng ỌuếTrương Quang Đản

“phụ tử kế thế” chức Tổng tài

Quốc sử quán triều Nguyễn

1. Q u ô c sử q u á n tr iề u

N gu yễn - Q uá trìn h h ìn h

thành, phát triển cùng thành

tựu biên soạn Quốc sử

Quổc sử quán được thành lập

dưói triều Minh Mệnh năm 1820(1)

và tiếp tục hoàn thiện vào các triều

Thiệu Trị, Tự Đức. Đúng tròn 01

năm sau khi được thành lập, vào

tháng 5 năm 1821 M inh Mệnh

bắt đầu lệnh cho Sử thần trong

Quốc sử quán bắt đầu biên soạn

bộ sách Đ ại N am thự c lụ c phần

Tiền biên. Sử chép: “Sai quan soạn

sách L iệt thán h thực lụ c (tức là bộ

Đ ại N am thực lụ c tiền biên). Vua

rất để ý việc soạn thuật”®. Sách

L iệt thán h thực lụ c gồm 13 quyển

viết về giai đoạn lịch sử của 9 chúa

Nguyễn bao gồm 220 năm, bắt đầu

từThái tổ Gia Dụ hoàng đế (Nguyễn

Hoàng) vào trấn thủ Thuận Hóa

năm Mậu Ngọ (1558) đến năm Duệ

tông Hiếu Định hoàng đế (Nguyễn

Phúc Thuần hay Nguyễn Phúc

Hân) mất (1777).

Bộ Đ ại N am th ự c lụ c phần

C hính biên gồm 7 kỷ, 502 quyển,

lần lượt được biên soạn dưới các

triều M inh M ệnh (1820-1840),

Thiệu T rị (1841-1847), Tự Đức

(1848-1883) ...và cuối cùng là triều

Bảo Đại (1926-1945). Nội dung bắt

đầu từ thời kỳ Nguyễn Anh giai

đoạn đánh nhau vói triều Tây Sơn

(1778-1892) cho đến hết triều vua

Nguyễn Hữu Tâm

Khải Định năm 1925. Bản dịch Đ ại

N am thực lục của Viện Sửhọc công

bô từ năm 1962 đến 1978 (trong

vòng 16 năm) xuất bản thành 38

tập, đến năm 2004 - 2007 được

sửa chữa tái bản in thành 10 tập.

Năm 2022, nhân kỉ niệm 60 năm

(1962-2022), bộ Đ ại N am thực lục

xuất bản lần đầu ấn bản tiếng Việt,

Công ty cổ phần tri thức văn hóa

sách Việt Nam VINABOOK JS C

đã tái bản bộ Đ ại N am thự c lụ c 10

tập. Nội dung bộ sách gồm Đ ại N am

thực lục tiền biên và Đ ại N am thực

lụ c chính biên từ đệ nhất kỷ đến

đệ lục kỷ (tức là từ năm 1558 đên

năm 1888, thời gian kéo dài 330

năm) gồm 463 quyển®. Như vậy,

còn lại đệ lục kỷ phụ biên (viết về

giai đoạn vua Thành Thái (từtháng

1-1889 đến 7-1907) và vua Duy

Tân (tháng 7-1907 đến 3-1916) và

đ ệ th ất k ỷ chín h biên (viết về triều

Khải Định (1916-1925) chưa được

công bố mới còn dạng bản thảo viết

tay đang lưu trữ tại nước Pháp(4).

Như vậy, toàn bộ Đ ại N am thực

lụ c gồm hai phần T iền b iên và

C hính biên do Quốc sử quán triều

Nguyễn biên soạn đã thâu tóm được

lịch sử của đất nước trong 367 năm

bắt đầu từ chúa Nguyễn Hoàng vào

Nam dựng nghiệp đến hết triều vua

Khải Định (1916-1925) thể hiện

trên 502 quyển của bộ sách. Thời

gian biên soạn kéo dài tói 117 năm

từ khi bắt đầu biên soạn bộ L iệt

Thánh thực lụ c năm Minh Mệnh 2

(1821) đến lúc hoàn thành Đ ệ th ất

k ỷ chín h biên vào năm Bảo Đại 13

(1938). Nếu tính từ khi Gia Long

lệnh soạn Đ ại N am thực lụ c năm

1811, thì bộ sách trên phải mất 127

năm biên soạn. Đây là một công

trình sử học viết bằng chữ Hán đồ

sộ nhất, tốn kém nhất, huy động số

lượng nhân sự nhiều nhất và mất

nhiều thòi gian biên soạn nhất so

với các công trình khác của Quốc

sử quán triều Nguyễn.

Ngoài ra, Quốc Sử quán còn

biên soạn K hâm định V iệtsử thôn g

giám cương m ục (gọi tắt là Cương

m ục) dưới sự chỉ đạo trực tiếp của

vua Tự Đức (1848-1883). Bộ sách

này ghi chép lại toàn bộ diễn biến

của lịch sử Việt Nam từ thòi Hùng

vưong dựng nước cho đến cuối thế

kỷ XV III (năm 1789). Các bộ sách

Đ ại N am liệ t truyện (Tiền biền và

C hính biên), K hâm định Đ ại N am

h ội điển sự lệ, K hâm định Đ ại N am

h ội điển sự lệ tục biên , M inh M ệnh

chính yếu, Đ ồng K hánh, K h ải định

chính yêu ... cùng các bộ Địa chí lịch

sử như H oàn g V iệt n h ất thốn g dư

địa chí, Đ ại N am n h ất thôn g ch í

(triều TựĐúc), Đ ại N am n h ất thông

chí (triều Duy Tân), Đ ồng K hán h

địa dư ch í lược... đều do Quốc sử

quán triều Nguyễn biên soạn.

Có thể khẳng định: Vói 125

SỐ 548 THÁNG 2 NĂM 2023