Trương Đăng Quế kinh lược sứ Nam Kỳ

TRƯƠNG ĐĂNG QUẾ

Kinh lược sứ Nam kỳ

Nguyễn Đình Đầu

T

rương Đ ăng Q uế

(TĐQ) sinh ngày

1 th á n g 11 năm

Quý Sửu (1793) tại làng

Mỹ Khê Tây, huyện Bình

Sơn, Q uảng N gãi. Đỗ

Hương công (Cử nhân)

năm G ia Long th ứ 18

(1819). Từ 1820 (M inh

M ạng nguyên niên) đến

1 8 2 9 , là m H àn h tẩ u

(viên chức nhỏ như tùy

phái) bộ Lễ, Biên tu - Thị

độc Hàn lâm viện, Hành

tẩu Văn thư phòng (của

nhà vua sau là Nội các).

Từ 1830 đến 1832, TĐQ

làm Tả thị lang (như cấp

Vụ trưởng nay), bộ Công,

sung biện Nội các sự vụ,

quyền biện nha Thương

b ạc (q u ản việc ngoại

thương và ngoại giao), Tả

tham tri (Thứ trưởng thứ nhất) bộ Hộ, Phó chủ khảo

thi Hội để lấy tiến sĩ, Chủ khảo thi hạch giáo chức,

Độc quyển thi Đình (để chọn Thám hoa, Bảng nhỡn).

Từ 1833 đến 1835, TĐQ làm Tả tham tri bộ Hộ

kiêm ấn Đô sát viện (như giám sát viện nay), thăng

Thượng thư bộB ừ ứ i, sung Cơ mật viện đại thần, kiêm

Tào chính vụ (vận chuyển chủ yếu lương thực), Chánh

phủ khảo thi Hội, nhận hàm Thái tử thiếu bảo. Năm

1836, TĐQ được cử đi kinh lược Nam kỳ, lúc ấy TĐQ

đã 44 tuổi, kinh nghiệm cai trị suốt 16 năm, trải qua

các bộ Lễ - Công - Hộ và sự vụ ngoại giao - vận chuyển

- thi cử - Nội các rồi Cơ mật viện đại thần, rất có uy

tín. Vấn đề du yệt dân tuyển lín h và đo đạc ruộng đất

lập s ổ địa b ạ tại N am kỳ thật là khẩn thiết. Vĩ Đàng

Ngoài, sổ địa bạ đã được lập minh bạch từ 3 hay 4

trăm năm trước và riêng dưói triều Nguyễn cũng đã

tái lập được trên 30 năm, thê mà Nam kỳ gồm 6 tỉnh

ruộng nương phì nhiêu bát

ngát chưa hề được đo đạc

ghi chép, tạo thành nạn

cường hào bá chiếm, tranh

tụng triền miên.

Kỉnh lược Nam kỳ

năm 1836 để duyệt

tuyển và lập địa bạ

Trước khi đoàn Kinh

lược khởi h àn h , M inh

Mạng nói đại khái: “Nay

phái K inh lược sứ đến

Nam kỳ. Phàm tất mọi việc

quân dân, hễ điều hại nên

bỏ, điều lọi nên làm, thì

chuẩn cho lần lượt tâu lên

mà làm. v ề việc ranh giói

ruộng đất lại càng trọng

yếu. Xưa nay ruộng đất

các tỉnh khắp nước đều

ghi diện tích rõ ràng bằng

mẫu sào thước tấc, duy có

6 tỉnh Nam kỳ cứ ghi theo d ây hay sơ’rất tùy tiện co

giãn, phát sinh nhiều tệ hại”.

Đoàn Kinh lược gồm: Binh bộ thượng thư TĐQ và

Lại bộ thượng thư Nguyễn Kim Bảng làm Kinh lược

đại sứ, thự (tạm giữ chức) Lễ bộ hữu thị lang Tôn Thất

Bạch và thựThông chánh sứ (giữ việc bưu chính thông

tin) Nguyễn Đắc Trí làm Phó sứ, cùng mấy chục việc

dịch tùy biện và đạc điền quan. Đoàn đi đường thủy

ngày 18 tháng 2, tới Gia Định (Sài Gòn) sau 6 ngày.

Kim Bảng ngã bệnh, Trấn Tây tướng quân Trương

Minh Giảng thay thế.

Tháng 4, TĐQ tâu về kinh: Tuyển lính ỞGia Định,

Biên Hòa, Vĩnh Long, Định Tường đã đủ số. Còn việc

đo ruộng thì thiếu ngưòi biết đo và đã làm thử ở noi

gần trước, đa số dân chúng tán thành, vì họ được

xác lập quyền sở hữu. “Nay khám đạc thì mọi người

cứ chiếm phần mình cày cấy, nộp thuế, không còn bị

Một trang Đ ịa bạ thôn Bình An. Nguồn: Nghiên cứu Địa

bạ triều Nguyễn

SỐ 548 THÁNG 2 NĂM 2023