Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

LÊ HÀ HUY PHÁT

TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI DO

SÚC VẬT GÂY RA THEO QUY ĐỊNH

CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2005

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ MINH HÙNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi.

Các thông tin nêu trong Luận văn là trung thực.

Các ý kiến, quan điểm không thuộc ý tưởng hoặc kết quả tổng hợp của chính

bản thân đều được trích dẫn đầy đủ.

Tôi xin chịu trách nhiệm về tính trung thực, khách quan của các kết quả

nghiên cứu trong Luận văn.

Tác giả luận văn

Lê Hà Huy Phát

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS Bộ Luật Dân Sự

BLTTDS Bộ Luật Tố Tụng Dân Sự

BTP Bộ Tư pháp

BTTH Bồi thường thiệt hại

CP Chính phủ

HĐTP Hội đồng thẩm phán

NĐ Nghị định

Nghị Quyết 03/2006 Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 của Hội

đồng thẩm phán tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp

dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về

bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

NXB Nhà xuất bản

TANDTC Tòa Án Nhân Dân Tối Cao

TT Thông tư

UBND Ủy ban Nhân dân

VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƢƠNG 1.NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG

THIỆT HẠI DO SÚC VẬT GÂY RA...............................................................8

1.1. Khái quát về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hai do súc vật gây ra .............8

1.1.1. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hai do súc vật gây ra .................8

1.1.1.1. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.............8

1.1.1.2. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra ........12

1.1.2. Đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra .........16

1.1.3. Các trường hợp không phải bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra........19

1.2. Điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra ...21

1.2.1. Có thiệt hại xảy ra trên thực tế................................................................22

1.2.2. Có sự kiện gây thiệt hại là sự kiện trái pháp luật....................................24

1.2.3. Có mối quan hệ nhân quả giữa sự kiện gây thiệt hại và thiệt hại xảy ra 26

1.2.4. Có lỗi của các chủ thể ..............................................................................28

1.3. Chủ thể chịu trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại..........................................31

1.3.1. Chủ sở hữu ...............................................................................................31

1.3.2. Người chiếm hữu, sử dụng .......................................................................31

1.3.3. Người thứ ba.............................................................................................33

1.4. Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do súc vật gây ra theo cổ luật Việt

Nam và theo pháp luật nƣớc ngoài – kinh nghiệm cho Việt Nam...........33

1.4.1. Cổ luật Việt Nam ......................................................................................33

1.4.2. Pháp luật nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa .....................................38

1.4.3. Pháp luật Nhật Bản và Thái Lan..............................................................41

1.4.4. Pháp luật Canada (Bộ luật Dân sự của Quebec), Anh và Mỹ .................43

Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................48

CHƢƠNG 2.NHỮNG BẤT CẬP CỦA QUY ĐỊNH VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI

THƢỜNG THIỆT HẠI DO SÚC VẬT GÂY RA TRONG BỘ LUẬT DÂN

SỰ NĂM 2005 VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ..................49

2.1. Thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do súc

vật gây ra ở Việt Nam hiện nay...................................................................49

2.2. Bất cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm bồi thƣờng

thiệt hại do súc vật gây ra............................................................................55

2.2.1. Về khái niệm súc vật.................................................................................56

2.2.2. Về việc xác định trách nhiệm bồi thường khi chủ sở hữu giao súc vật cho

người khác chiếm hữu, sử dụng hoặc chủ sở hữu, người được giao chiếm

hữu, sử dụng có lỗi để súc vật bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật......61

2.2.3. Về việc xác định lỗi của các bên liên quan trong việc súc vật gây thiệt hại

.................................................................................................................66

2.2.4. Về quy định áp dụng tập quán trong bồi thường thiệt hại do súc vật gây

ra..............................................................................................................73

2.2.5. Về chứng minh thiệt hại là do súc vật gây ra...........................................76

2.3. Một số kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật về chế định bồi thƣờng

thiệt hai do súc vật gây ra............................................................................81

2.3.1. Quy định cụ thể về khái niệm súc vật.......................................................81

2.3.2. Quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp súc vật

được giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng.......................................82

2.3.3. Quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại của chủ sở hữu, người được

giao chiếm hữu, sử dụng súc vật có lỗi trong việc để súc vật bị chiếm

hữu, sử dụng trái pháp luật .....................................................................82

2.3.4. Quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp súc vật

được thả rông theo tập quán ...................................................................83

Kết luận chƣơng 2:..................................................................................................85

KẾT LUẬN..............................................................................................................86

1

LỜI MỞ ĐẦU

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một chế định lớn và tồn

tại lâu đời trong pháp luật dân sự. Chế định này được xây dựng để nhằm giải quyết

các vấn đề liên quan đến việc bồi thường thiệt hại phát sinh ngoài hợp đồng với

mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm hại của các chủ thể khác.

Trải qua một quá trình phát triển lâu dài, chế định bồi thường thiệt hại ngoài

hợp đồng ngày nay được quy định chủ yếu trong Bộ luật Dân sự năm 2005. Trong

đó, bao gồm những quy định về những thiệt hại do chính hành vi của con người gây

ra và những quy định về thiệt hại do tài sản gây ra. Đồng thời, Tòa án nhân dân tối

cao đã ban hành Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/07/2006 của Hội đồng

thẩm phán hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Trong cuộc sống xã hội ngày nay, súc vật ngày càng gắn bó mật thiết và có ý

nghĩa quan trọng cả về giá trị kinh tế lẫn giá trị lợi ích tinh thần đối với cuộc sống

con người. Súc vật được hiểu là những động vật nuôi trong nhà mà con người đã

thuần hóa được, gần gũi với con người, gần như không còn nguy hiểm đối với con

người. Tuy nhiên, súc vật suy cho cùng cũng là loài vô tri, do đó, trong nhiều

trường hợp, bằng lỗi của người quản lý, chiếm hữu súc vật hoặc xuất phát từ bản

thân súc vật mà gây thiệt hại cho những người xung quanh.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây thiệt hại cho con người là một

quy định vô cùng quan trọng và hữu ích. Nó không những có vai trò trong việc bù

đắp những thiệt hại cho người bị thiệt hại khi phải gánh chịu về mặt vật chất mà còn

bù đắp những tổn thất về mặt tinh thần. Tuy nhiên, thông qua việc phân tích, đối

chiếu văn bản pháp luật hiện hành với thực tiễn xét xử tại các Tòa án cho thấy có

nhiều điểm bất cập và nhiều quy định chưa hoàn chỉnh về trách nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng do súc vật gây ra, ví dụ như việc xác định khái niệm súc

vật, xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp súc vật được giao

cho người khác chiếm hữu, sử dụng. Xuất phát từ thực tiễn đó, tác giả đã quyết định

chọn đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra theo quy định của

Bộ luật Dân sự năm 2005” làm đề tài nghiên cứu trong luận văn thạc sĩ của mình.

2

Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua nghiên cứu, tìm hiểu tác giả được biết, chế định trách nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng đã thu hút được sự quan tâm của một số nhà nghiên cứu

luật học, cũng như những người làm công tác thực tiễn áp dụng pháp luật. Có thể

phân loại các công trình nghiên cứu này thành ba nhóm lớn như sau:

Nhóm các khóa luận, luận văn: Các công trình nghiên cứu tiêu biểu trong

nhóm này có:

- Phạm Kim Anh (2007), Trách nhiệm dân sự liên đới bồi thường thiệt hại

trong pháp luật dân sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà

Nội.

- Lê Văn Châu (2010), Vấn đề lỗi trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại

ngoài hợp đồng, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí

Minh.

- Nguyễn Thị Mân (2013), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra

theo pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Thành

phố Hồ Chí Minh.

Nhóm sách giáo trình, sách chuyên khảo: Trong nhóm này có thể kể đến

một số công trình tiêu biểu như:

- Đỗ Văn Đại (2010), Luật Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng Việt Nam –

Bản án và bình luận bản án, Sách chuyên khảo, NXB. Chính trị Quốc gia;

- Học viện Tư pháp (2007), Giáo trình Luật Dân sự, NXB. Công an nhân dân;

- Phùng Trung Tập (2009), Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng về tài sản,

sức khỏe, tính mạng, Sách chuyên khảo, NXB. Hà Nội;

- Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh (2013), Giáo trình Pháp luật

về Hợp đồng và Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, NXB. Hồng Đức - Hội Luật

gia Việt Nam.

3

Nhóm các bài viết trên các báo, tạp chí: Các công trình nghiên cứu tiêu biểu

trong nhóm này có:

- Phạm Kim Anh (2003), Khái niệm lỗi trong trách nhiệm dân sự, Tạp chí

Khoa học pháp lý (03).

- Phạm Kim Anh (2009), Trách nhiệm dân sự và chế định bồi thường thiệt hại

ngoài hợp đồng trong bộ luật dân sự 2005 - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện, Tạp

chí Khoa học pháp lý (06).

- Nguyễn Hồng Hải (2009), Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây

ra, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường Đại học Luật Hà Nội “Trách nhiệm dân

sự do tài sản gây thiệt hại – Vấn đề lý luận và thực tiễn”.

- Hoàng Quảng Lực (2008), Về việc bồi thường thiệt hại sức khoẻ bị xâm

phạm khi người bị thiệt hại có hành vi trái pháp luật, Tạp chí Tòa án nhân dân số

(08).

Một điểm chung của cả ba nhóm công trình nghiên cứu kể trên, đó là phần lớn

các tác giả thường tập trung phân tích, đánh giá pháp luật về trách nhiệm bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và một số dạng trách nhiệm bồi thường thiệt hại

ngoài hợp đồng cụ thể. Một số công trình nghiên cứu cũng đã có dẫn chiếu, liên hệ

thực tiễn áp dụng một số quy định pháp luật. Tuy nhiên, sự liên hệ, phân tích đó chỉ

có tính chất minh họa cho một số trường hợp mà chưa có đưa ra định hướng sửa đổi

cụ thể trong tương lai.

Cụ thể như:

- Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Mân đề cập đến các vấn đề liên

quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra nhưng không đi sâu tìm

hiểu quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra.

- Luận án tiến sĩ của tác giả Phạm Kim Anh nghiên cứu sâu, rộng về khái niệm

lỗi, yếu tố lỗi của người bị thiệt hại, các trường hợp liên đới chịu trách nhiệm bồi

thường, nhưng không đi sâu tìm hiểu quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do

súc vật gây ra.

4

- Trong bài nghiên cứu khoa học của mình, tác giả Phạm Hồng Hải đã nghiên

cứu sâu về những vấn đề lý luận cũng như thực trạng pháp luật liên quan đến trách

nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra. Đặc biệt tác giả có trình bày về vấn đề

áp dụng tập quán khi xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra

trong trường hợp người bị thiệt hại có lỗi, người thứ ba có lỗi để súc vật gây thiệt

hại, người chiếm hữu sử dụng trái pháp luật chưa đến mức xử lý hành chính hay

hình sự. Tuy nhiên, tác giả chưa đưa ra khái niệm súc vật cụ thể cũng như việc định

hướng giải quyết trong trường hợp chó dữ gây thiệt hại.

- Sách chuyên khảo của tác giả Đỗ Văn Đại nghiên cứu sâu sắc trách nhiệm

bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra, trình bày các vấn đề thực tiễn xét xử cũng

như pháp luật nước ngoài, quan điểm khoa học pháp lý. Nội dung đã giải quyết cặn

kẽ các vấn đề liên quan đến việc quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi

súc vật giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng; bàn về yếu tố lỗi của chủ sở hữu

súc vật và các vấn đề liên quan đến súc vật hoang… gắn liền với thực tiễn xét xử.

Tuy nhiên, tác giả Đỗ Văn Đại chưa đề cập đưa ra khái niệm súc vật cụ thể cũng

như việc định hướng giải quyết trong trường hợp chó dữ gây thiệt hại và các vấn đề

liên quan đến súc vật thả rông theo tập quán.

Do đó, có thể nói, hiện nay, gần như chưa có một công trình nghiên cứu về

trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra một cách thấu đáo, chuyên biệt.

Trong khi đó, đây cũng là một quy định còn nhiều điểm chưa rõ ràng làm cho việc

áp dụng quy định này trên thực tế còn nhiều hạn chế. Xuất phát từ tình hình trên, tác

giả mong muốn phân tích đồng thời gắn với thực tiễn áp dụng để tìm hiểu những

thiếu sót và những điểm chưa hợp lý của các quy định pháp luật hiện hành. Từ đó

đưa ra những định hướng hoàn thiện để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật.

Mục đích, đối tƣợng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu

Mục đích: Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là tìm hiểu các bất cập của

các quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra theo quy định

của Bộ luật Dân sự 2005 và kiến nghị hoàn thiện pháp luật, cụ thể:

Thứ nhất, làm rõ khái niệm “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây

ra”.

5

Thứ hai, phân tích, làm rõ các căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt

hại do súc vật gây ra thông qua các quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005.

Thứ ba, trình bày thực tiễn áp dụng trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật

gây ra.

Thứ tư, đưa ra giải pháp kiến nghị hoàn thiện pháp luật.

Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là trách nhiệm bồi

thường thiệt hại do súc vật gây ra. Cụ thể là tìm hiểu về khái niệm, căn cứ phát sinh,

chủ thể có nghĩa vụ bồi thường, những trường hợp không phải bồi thường, phân tích

về tình hình áp dụng quy định trong thực tiễn cuộc sống... Sau đó phân tích nguyên

nhân dẫn đến những điểm bất hợp lý của pháp luật, đưa ra kiến nghị hoàn thiện.

Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu một cách toàn diện về trách nhiệm

bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra, với những nội dung chính như sau:

Một là, nghiên cứu các vấn đề lý luận về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do

súc vật gây ra như: Khái niệm, đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài

hợp đồng; Khái niệm súc vật; Khái niệm, đặc điểm pháp lý của trách nhiệm bồi

thường thiệt hại do súc vật gây ra; Các căn cứ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường

thiệt hại do súc vật gây ra.

Hai là, nghiên cứu cổ luật, quy phạm pháp luật dân sự quốc tế và xu hướng

điều chỉnh pháp luật của một số quốc gia về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc

vật gây ra. Trên cơ sở đó, tác giả rút ra những kinh nghiệm cho Việt Nam trong quá

trình sửa đổi Bộ luật Dân sự năm 2005.

Ba là, làm rõ những quy định của pháp luật dân sự hiện hành của Việt Nam

về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra.

Bốn là, tìm hiểu thực trạng giải quyết việc bồi thường thiệt hại do súc vật gây

ra ở Việt Nam hiện nay, những bất cập diễn ra trên thực tiễn.

Năm là, đề xuất những định hướng xây dựng và thực hiện pháp luật về trách

nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra.

6

Các phƣơng pháp tiến hành nghiên cứu

Đề tài được nghiên cứu trên quan điểm biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin

và các phương pháp như: phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương

pháp bình luận án.

Cụ thể như sau:

- Phương pháp phân tích pháp lý truyền thống: được sử dụng phổ biến trong

các lĩnh vực nghiên cứu của khoa học pháp lý. Được sử dụng để lý giải, giải thích,

phân tích, đánh giá nội dung của các quy phạm pháp luật đang được sử dụng để hệ

thống chúng một cách khoa học và hợp lý, đồng thời để dự báo cho sự phát triển

của các quy phạm đó trong tương lai. Vì đề tài của tác giả là phân tích pháp luật,

đánh giá thực trạng từ đó kiến nghị hướng hoàn thiện nên đây chính là phương pháp

chủ yếu được sử dụng trong toàn luận văn.

- Phương pháp so sánh: tác giả sử dụng phương pháp này để so sánh quy định

trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra theo quy định của Bộ luật Dân sự

2005 với cổ luật Việt Nam và pháp luật của một số quốc gia trên thế giới. Phương

pháp này được sử dụng chủ yếu trong chương I của đề tài.

- Phương pháp bình luận án: giải quyết mối quan hệ tương tác giữa pháp luật

và xã hội, tập trung ở vấn đề các quy phạm pháp luật sau khi được ban hành sẽ tác

động như thế nào đến đời sống xã hội và ngược lại, các điều kiện xã hội sẽ ảnh

hưởng như thế nào đến giá trị và hiệu quả của các quy phạm pháp luật. Phương

pháp này được sử dụng chủ yếu trong chương II của đề tài nhằm đánh giá thực tiễn

xét xử và sửa đổi, bổ sung các quy phạm pháp luật để tác động, hỗ trợ nhất định cho

thực tiễn xã hội.

Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Với việc thực hiện đề tài này, tác giả mong muốn góp phần cung cấp cho khoa

học pháp lý những nền tảng lý luận và thực tiễn về trách nhiệm bồi thường thiệt hại

do súc vật gây ra. Đề tài sẽ là một tài liệu khoa học hữu ích cho công tác giảng dạy,

học tập, nghiên cứu pháp luật dân sự. Đối với các cơ quan nhà nước, kết quả của đề

7

tài này có thể sử dụng để tham khảo trong quá trình xây dựng, áp dụng pháp luật

dân sự về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra tại Việt Nam.

Bố cục của Luận văn

Luận văn được chia thành 2 chương như sau:

Chương 1. Những vấn đề cơ bản về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do súc

vật gây ra.

Chương 2. Những bất cập của quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do

súc vật gây ra trong Bộ luật Dân sự năm 2005 và kiến nghị hoàn thiện pháp luật.

Kết luận.