Toàn tập C. Mác và Ph. Ăng-ghen tập 27

C.MÁC

VÀ

PH.ĂNG-GHEN

TOÀN TẬP

27

NHÀ XUẤT BẲN CHÉVỊH TRI ÙUỌC GIA

Héi ®ång xuÊt b¶n toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen

GS. NguyÔn §øc B×nh Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng

céng s¶n ViÖt Nam, Chñ tÞch Héi ®ång

GS. §Æng Xu©n Kú ViÖn tr­ëng ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vµ t￾t­ëng Hå ChÝ Minh, Phã chñ tÞch (th­êng trùc) Héi ®ång

GS. PTS. TrÇn Ngäc Hiªn Phã gi¸m ®èc Häc viÖn chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh,

uû viªn

PGS. Hµ Häc Hîi Phã tr­ëng ban T­ t­ëng - V¨n hãa Trung ­¬ng §¶ng

céng s¶n ViÖt Nam, uû viªn

GS. PTS. Ph¹m Xu©n Nam Phã gi¸m ®èc Trung t©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n

quèc gia, uû viªn

GS. TrÇn Nh©m Gi¸m ®èc - Tæng biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia,

uû viªn

GS. TrÇn Xu©n Tr­êng Trung t­íng, ViÖn tr­ëng Häc viÖn chÝnh trÞ - qu©n sù, uû

viªn

C.M¸c

vµ

Ph.¡ng-ghen

Toµn tËp

TËp 27

Th­ tõ

(th¸ng hai 1842 - th¸ng ch¹p 1851)

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

Sù thËt

Hµ Néi - 1996

6

7

Lêi nhµ xuÊt b¶n

TËp 27 cña bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng

-ghen më ®Çu nh÷ng tËp th­ tõ trao ®æi

gi÷a hai nhµ kinh ®iÓn víi nhau vµ gi÷a hai «ng víi nh÷ng ng­êi kh¸c. Trong lÇn xuÊt

b¶n nµy, nh÷ng tËp th­ ®ã ®­îc in thµnh 13 tËp, tõ tËp 27 ®Õn tËp 39.

Lµ mét phÇn quan träng trong di s¶n lý luËn vµ t­ t­ëng cña c¸c nhµ kinh ®iÓn, c¸c

tËp th­ tõ cho ta mét bøc tranh sinh ®éng, phong phó vµ toµn diÖn vÒ ho¹t ®éng lý luËn

vµ thùc tiÔn, vÒ t×nh b¹n vµ sù céng t¸c chÆt chÏ cña hai «ng trong ho¹t ®éng c¸ch m¹ng

vµ ho¹t ®éng khoa häc s¸ng t¹o. MÆt kh¸c nh÷ng bøc th­ cßn ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh

quyÕt liÖt cña hai «ng ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, phª ph¸n chñ nghÜa bÌ

ph¸i, sù chia rÏ trong phong trµo c«ng nh©n. §iÒu ®Æc biÖt bæ Ých lµ qua c¸c tËp th­ nµy

ta cã thÓ t×m thÊy nhiÒu ®iÒu quan träng mµ ch­a bao giê hai «ng nªu trªn s¸ch b¸o

c«ng khai.

TËp 27 trong bé Toµn tËp bao gåm nh÷ng bøc th­ trong thêi gian 1842

- 1851, thêi

kú tr­íc c¸ch m¹ng d©n chñ t­ s¶n 1848

- 1849 ë c¸c n­íc ch©u ¢u, trong vµ sau cuéc

c¸ch m¹ng ®ã. C¸c bøc th­ ph¶n ¸nh b­íc chuyÓn cña M¸c vµ ¡ng

-ghen tõ chñ nghÜa

d©n chñ c¸ch m¹ng sang chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, sù h×nh thµnh chñ nghÜa céng

s¶n khoa häc, ho¹t ®éng cña hai «ng trong c¸ch m¹ng d©n chñ t­ s¶n, tæng kÕt vÒ mÆt lý

luËn kinh nghiÖm c¸ch m¹ng vµ hoµn thiÖn thªm mét b­íc s¸ch l­îc c¸ch m¹ng cña

giai cÊp v« s¶n. C¸c bøc th­ cßn thÓ hiÖn qu¸ tr×nh M¸c vµ ¡ng

-ghen viÕt nh÷ng t¸c

phÈm næi tiÕng nh­ "Gia ®×nh thÇn th¸nh", "HÖ t­ t­ëng §øc",...; vµ cho thÊy râ cuéc

®Êu tranh cña hai «ng chèng c¸c t­ t­ëng phi khoa häc kh¸c nh­ t­ t­ëng c¶i l­¬ng tiÓu

t­ s¶n cña Pru

-®«ng, chñ nghÜa x· héi b×nh qu©n cña Vai

-tlinh,..., lý thuyÕt cña ph¸i

Hª

-ghen trÎ, triÕt häc Phoi

-

¬

-b¾c...

C¸c bøc th­ trong tËp nµy chia lµm hai phÇn. PhÇn ®Çu lµ th­ tõ trao ®æi gi÷a M¸c

vµ ¡ng

-ghen. PhÇn sau lµ th­ cña M¸c vµ ¡ng

-ghen trao ®æi víi nh÷ng ng­êi kh¸c.

TËp nµy ®­îc dÞch dùa vµo b¶n tiÕng Nga bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng

-ghen tËp 27

do Nhµ xuÊt b¶n s¸ch chÝnh trÞ quèc gia Liªn X« xuÊt b¶n t¹i M¸t

-xc¬

-va n¨m 1962. Ngoµi

8 9

phÇn chÝnh v¨n chóng t«i cßn in kÌm theo phÇn chó thÝch vµ c¸c b¶n chØ dÉn do ViÖn

nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin Liªn X« (tr­íc ®©y) biªn so¹n ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o.

C¸c t¸c phÈm cña M¸c vµ ¡ng-ghen ®­îc nh¾c ®Õn trong tËp nµy ®Òu ®­îc dÉn theo

C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt do Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia xuÊt

b¶n t¹i Hµ Néi, vµ ®­îc ghi v¾n t¾t lµ Toµn tËp, tiÕp ®ã lµ sè tËp, n¨m xuÊt b¶n cña tËp

®ã vµ sè trang ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®­îc dÉn.

§ång thêi víi viÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen chóng t«i sÏ tæ chøc

biªn so¹n s¸ch giíi thiÖu néi dung mçi tËp vµ c¸c t­ t­ëng c¬ b¶n trong c¸c t¸c phÈm

chÝnh cña hai nhµ kinh ®iÓn.

Th¸ng 5-1996

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

PhÇn thø nhÊt

Th­ tõ trao ®æi

Gi÷a C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen

Th¸ng m­êi 1844 - th¸ng ch¹p 1851

10 11

N¨m 1844

1

¨ng-ghen göi m¸c1

ë Pa-ri

[B¸c-men, ®Çu th¸ng M­êi 1844]

M¸c th©n mÕn!

Ch¾c h¼n anh thÊy ng¹c nhiªn v× cho ®Õn nay t«i kh«ng cho hay

tin vÒ m×nh, vµ anh hoµn toµn cã lý. Song, ngay c¶ giê ®©y t«i còng

kh«ng thÓ th«ng b¸o cho anh mét ®iÒu g× x¸c ®Þnh vÒ sù trë vÒ cña

t«i. §· ba tuÇn nay t«i cã mÆt ë B¸c-men vµ gi¶i trÝ, trong chõng

mùc cã thÓ, gi÷a mét sè Ýt b¹n bÌ vµ t¹i gia ®×nh rÊt ®«ng ®óc, mµ

may m¾n thay, trong ®ã cã mÊy phô n÷ ®¸ng yªu. ë ®©y kh«ng thÓ

nãi ®Õn lµm viÖc ®­îc, nhÊt lµ c« em g¸i cña t«i1* ®· ®Ýnh h«n víi

mét ng­êi céng s¶n ë Lu©n §«n, £-min Bl¨ng-c¬ - £-vÐc-bÕch cã

biÕt nh©n vËt nµy, - v× thÕ b©y giê trong nhµ chóng t«i th­êng thÊy

c¶nh bËn rén ®i l¹i tÊp nËp kh«ng t­ëng t­îng ®­îc. Tuy vËy, t«i

hiÓu rÊt râ r»ng cuéc trë vÒ Pa-ri cña t«i sÏ cßn gÆp nhiÒu tr¾c trë

vµ ch¾c ch¾n t«i sÏ cßn ph¶i ë l¹i §øc nöa n¨m n÷a, cã thÓ c¶ n¨m

_____________________________________________________________________________________________

1*- Ma-ri-a ¡ng-ghen

12 ¨ng-gh e n göi m ¸ c, ® Çu th ¸ng m­ ê i 184 4 ¨ng-g h en gö i m¸c, ® Çu th ¸ng m­êi 1 84 4 13

n÷a còng nªn. DÜ nhiªn, t«i sÏ lµm tÊt c¶ ®Ó tr¸nh ®iÒu ®ã, song anh

kh«ng thÓ h×nh dung næi nh÷ng nguyªn do vôn vÆt, nh÷ng nçi e ng¹i

cã tÝnh chÊt dÞ ®oan nh­ thÕ nµo ®ang ®­îc ng­êi ta nªu lªn ®Ó

ph¶n ®èi viÖc t«i ra ®i.

T«i ®· cã mÆt ba ngµy ë Khuªn vµ rÊt ®çi kinh ng¹c tr­íc nh÷ng

kÕt qu¶ kh«ng thÓ t­ëng t­îng næi cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña

chóng ta. ë ®©y mäi ng­êi ho¹t ®éng rÊt tÝch cùc, nh­ng béc lé rÊt

râ t×nh tr¹ng thiÕu mét ®iÓm tùa thÝch ®¸ng. Chõng nµo nh÷ng

nguyªn lý cña chóng ta ch­a ®­îc ph¸t triÓn trong mét sè t¸c phÈm

vµ ch­a ®­îc rót ra, mét c¸ch l«-gÝch vµ xÐt trªn ph­¬ng diÖn lÞch

sö, tõ thÕ giíi quan cã tr­íc vµ tõ giai ®o¹n lÞch sö cã tr­íc, nh￾lµ sù nèi tiÕp tÊt yÕu cña thÕ giíi quan vµ giai ®o¹n lÞch sö ®ã th×

sÏ ch­a cã ®­îc ý thøc râ rµng thùc sù trong khèi ãc cña hä vµ ®a

sè hä sÏ mß mÉm trong bãng tèi mµ th«i. Sau ®ã, t«i ®· cã mÆt ë

§uýt-xen-®oãc-ph¬, t¹i ®ã trong sè anh em cña chóng t«i còng cã

vµi nh©n vËt ho¹t ®éng tÝch cùc. Song, nh÷ng ng­êi mµ t«i thÝch

nhÊt vÉn lµ nhãm En-b¬-phen-®¬ mµ thÕ giíi quan nh©n ®¹o ®·

thùc sù thÊm s©u vµo x­¬ng thÞt cña hä. Hä ®· thËt sù b¾t tay vµo

viÖc c¸ch m¹ng hãa kû c­¬ng gia ®×nh cña hä vµ hä lu«n lu«n tr¸ch

bè mÑ hä, nÕu nh÷ng ng­êi kia tù cho phÐp m×nh ®èi xö theo lèi quý

téc víi nh÷ng ng­êi phôc dÞch trong nhµ hoÆc víi c«ng nh©n, - ®©y

lµ kÕt qu¶ kh«ng nhá ®èi víi c¸i thµnh phè En-b¬-phen-®¬ gia tr­ëng

cña chóng t«i. Ngoµi nhãm nµy ra, ë En-b¬-phen-®¬ cßn cã mét

nhãm rÊt kh¸c, nh­ng ch­a ®Þnh h×nh ®Çy ®ñ. ë B¸c-men viªn thanh

tra c¶nh s¸t lµ mét ng­êi céng s¶n. Mét ng­êi b¹n cò tõ thêi cßn lµ

häc trß, nhµ gi¸o tr­êng tiÓu häc1*, ®· ba ngµy nay ë trong nhµ t«i;

anh nµy còng tiªm nhiÔm nÆng, mÆc dï ch­a bao giê tiÕp xóc víi

_____________________________________________________________________________________________

1*- Vuèc-m¬

nh÷ng ng­êi céng s¶n. NÕu cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp vµo nh©n d©n,

th× chóng t«i ch¼ng bao l©u n÷a cã thÓ chiÕm ®­îc ®Þa vÞ thèng so¸i.

Nh­ng ®iÒu nµy hÇu nh­ kh«ng thÓ lµm ®­îc, ®Æc biÖt ®èi víi chóng

t«i, nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng trªn v¨n ®µn - chóng t«i ph¶i cã th¸i ®é

«n hßa, nÕu kh«ng sÏ ph¶i vµo tï. Tuy vËy, ë ®©y hoµn toµn an toµn,

chóng t«i Ýt bÞ chó ý, chõng nµo chóng t«i cã th¸i ®é «n hßa, v× thÕ

t«i nghÜ r»ng do cã nh÷ng sù lo ng¹i nªn H[Ðt-x¬] ®· h×nh dung ra

®ñ mäi ®iÒu khñng khiÕp ®ã th«i. ë ®©y, cho ®Õn nay t«i tuyÖt nhiªn

kh«ng bÞ quÊy rÇy, chØ cã mét lÇn viªn phã uû viªn c«ng tè ®· hái

mét ng­êi trong chóng t«i vÒ t«i mµ th«i. TÊt c¶ nh÷ng g× cho ®Õn

nay t«i biÕt ®­îc chØ cã vËy th«i.

B¸o chÝ ë ®©y ®­a tin lµ ChÝnh phñ Phæ ®· truy tè BÐc-nai-x¬ ë

Pa-ri vµ ®· kÕt ¸n anh Êy2

. Xin anh h·y biªn th­ cho t«i biÕt ®iÒu

®ã cã ®óng sù thËt kh«ng, vµ còng xin cho biÕt t×nh h×nh cuèn s¸ch

máng1* ra sao råi, - ch¾c h¼n cuèn s¸ch ®ã ®· hoµn tÊt. VÒ anh em

Bau-¬ th× ë ®©y kh«ng nghe thÊy tin tøc g× c¶, kh«ng ai biÕt g× vÒ

hä. Tr¸i l¹i, cho ®Õn nay vÉn cã nhu cÇu lín vÒ tê "Jahrbücher"3

.

Bµi b¸o cña t«i viÕt vÒ C¸c-lai-l¬2* ®· cã ®­îc kÕt qu¶ lín trong

"quÇn chóng" - thËt nùc c­êi! - trong khi ®ã chØ cã mét sè rÊt Ýt

ng­êi ®äc bµi viÕt vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ3*. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu.

ë En-b¬-phen-®¬ c¸c ngµi linh môc, nãi riªng lµ «ng

Crum-ma-kh¬, còng ®¶ kÝch chóng t«i qua c¸c bµi thuyÕt gi¸o cña

hä; t¹m thêi hä míi chØ ®äc c¸c bµi thuyÕt gi¸o chèng l¹i th¸i ®é v«

thÇn cña thanh niªn. Tuy vËy, t«i cho r»ng sau ®ã sÏ diÔn ra ®ît lªn

¸n nh÷ng ng­êi céng s¶n. Mïa hÌ n¨m ngo¸i trong kh¾p thµnh phè

_____________________________________________________________________________________________

1*. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. "Gia ®×nh thÇn th¸nh"

2*. Ph.¡ng-ghen. "T×nh c¶nh n­íc Anh. T«-m¸t C¸c-lai-l¬ "Qu¸ khø vµ hiÖn t¹i""

3*. Ph.¡ng-ghen. "L­îc th¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ"

14 ¨ng-gh e n göi m ¸ c, ® Çu th ¸ng m­ ê i 184 4 ¨ng-g h en gö i m¸c, ® Çu th ¸ng m­êi 1 84 4 15

En-b¬-phen-®¬, ®©u ®©u ng­êi ta còng bµn t¸n vÒ nh÷ng kÎ v« ®¹o

nµy. Nãi chung, ë ®©y ®· diÔn ra nh÷ng thay ®æi tuyÖt vêi. Tõ khi

t«i ®i khái4

, Vóp-p¬-tan ®· ®¹t ®­îc mét sù tiÕn bé lín lao vÒ mäi

mÆt so víi n¨m m­¬i n¨m trë l¹i ®©y. TÊt c¶ nhÞp ®iÖu cña ®êi

sèng x· héi ®· trë nªn v¨n minh h¬n nhiÒu, sù quan t©m ®Õn chÝnh

trÞ vµ th¸i ®é phÉn né chèng ®èi ®· trë thµnh phæ biÕn, c«ng nghiÖp

®¹t ®­îc nh÷ng th¾ng lîi to lín, nh÷ng khu phè míi ®· ®­îc x©y

dùng, hµng lo¹t c¸nh rõng ®· bÞ chÆt s¹ch, vµ giê ®©y toµn bé ®Þa

ph­¬ng nµy ®ang ë vµo tr×nh ®é, nãi ®óng ra, cao h¬n chø kh«ng

thÊp h¬n tr×nh ®é trung b×nh cña nÒn v¨n minh §øc, vËy mµ míi

chØ bèn n¨m vÒ tr­íc ®Þa ph­¬ng nµy cßn ë d­íi tr×nh ®é nµy

nhiÒu; tãm l¹i, ë ®©y ®ang t¹o ra mét c¬ së tuyÖt vêi cho nh÷ng

nguyªn lý cña chóng ta, vµ nÕu chóng t«i thu hót ®­îc vµo phong

trµo nh÷ng ng­êi thî nhuém vµ nh÷ng ng­êi thî tÈy sîi s«i næi,

®Çy nhiÖt huyÕt th× thµnh phè Vóp-p¬-tan cña chóng t«i sÏ cßn

lµm cho anh ng¹c nhiªn n÷a. Kho¶ng hai n¨m nay c«ng nh©n ®·

®¹t ®Õn tr×nh ®é tét ®Ønh cña nÒn v¨n minh cò, vµ sù ph¶n kh¸ng

cña hä chèng l¹i chÕ ®é x· héi cò ®­îc thÓ hiÖn qua sù gia t¨ng

nhanh chãng nh÷ng vô téi ¸c, nh÷ng vô c­íp bãc vµ giÕt ng­êi.

Vµo buæi tèi ngoµi ®­êng phè rÊt mÊt an ninh, giai cÊp t­ s¶n bÞ

®¸nh, bÞ chÐm vµ bÞ c­íp bãc, vµ nÕu ë ®©y sù ph¸t triÓn cña

nh÷ng ng­êi v« s¶n sÏ diÔn ra theo nh÷ng quy luËt gièng nh­ ë

Anh, th× ch¼ng bao l©u n÷a hä sÏ hiÓu ra r»ng nÕu ph¶n kh¸ng

b»ng c¸ch ®ã ®Ó chèng l¹i x· héi cò - nh­ nh÷ng c¸ nh©n ®¬n lÎ

vµ b»ng con ®­êng b¹o lùc, - th× sÏ lµ ®iÒu v« Ých, ®Õn lóc Êy, hä

sÏ ph¶n kh¸ng chèng l¹i x· héi Êy víi phÈm chÊt phæ biÕn míi,

nh­ nh÷ng con ng­êi, b»ng con ®­êng chñ nghÜa céng s¶n. NÕu

nh­ cã thÓ chØ ra cho hä con ®­êng ®i th× tuyÖt qu¸! Nh­ng ®iÒu

®ã kh«ng thÓ lµm ®­îc.

T«i cã ng­êi em trai1* hiÖn ®i lÝnh ë Khuªn, vµ hiÖn thêi cËu Êy

ch­a bÞ nghi ngê, cã thÓ sö dông ®Þa chØ cña cËu Êy ®Ó göi th­ cho

H[Ðt-x¬] vµ cho nh÷ng ng­êi kh¸c. Nh­ng t¹m thêi t«i ch­a biÕt ®Þa

chØ chÝnh x¸c cña cËu Êy; v× thÕ t«i ch­a thÓ th«ng b¸o ®Þa chØ Êy

cho anh ®­îc.

T«i ®· cã mÆt ë En-b¬-phen-®¬ tõ lóc t«i viÕt nh÷ng dßng tr­íc

®©y vµ t«i l¹i gÆp mét sè nh÷ng ng­êi céng s¶n mµ tr­íc kia t«i

ch­a hÒ quen biÕt. Dï ®i ®Õn ®©u, nh×n vÒ phÝa nµo ta còng ®Òu gÆp

nh÷ng ng­êi céng s¶n. Cã mét ng­êi céng s¶n ®Çy nhiÖt huyÕt, lµ

häa sÜ vÏ tranh biÕm häa vµ míi b¾t ®Çu b¾t tay vÏ ®Ò tµi lÞch sö, -

hä anh ta lµ Den - hai th¸ng n÷a sÏ ®i Pa-ri. T«i sÏ viÕt giÊy giíi

thiÖu cho anh Êy ®Õn chç c¸c anh. TÊt c¶ c¸c anh sÏ thÝch anh Êy -

anh Êy lµ mét ng­êi ®Çy nhiÖt huyÕt, mª ©m nh¹c vµ héi häa, anh

Êy sÏ cã thÓ lµm häa sÜ tranh biÕm häa gióp chóng ta. Cã thÓ, ®Õn

lóc Êy chÝnh t«i còng ®Õn chç c¸c anh, song ®iÒu nµy cßn lµ mét vÊn

®Ò kh«ng ch¾c ch¾n l¾m.

Tê "Vorwärts!"5

ë ®©y nhËn ®­îc cã vµi b¶n; t«i ®· quan t©m lµm

thÕ nµo nh÷ng ng­êi kh¸c còng ®Æt mua. §Ò nghÞ tæ ph¸t hµnh h·y

göi nh÷ng sè b¸o in thö ®Õn En-b¬-phen-®¬ xem sao, cho Ri-síc

Rèt, cho ®¹i óy Vin-hem Bl¨ng-c¬ em, cho Ph.V.St¬-ruy-c¬, cho

M©y-¬, mét chñ qu¸n r­îu ë Phun-ken-st¬-ra-x¬ (nh÷ng ng­êi céng

s¶n th­êng tô häp t¹i qu¸n r­îu nµy) - tÊt c¶ ®Òu ®Ó trong c¸c

phong b× th«ng qua trung gian lµ nhµ bu«n s¸ch cña ®¶ng céng s¶n

Bª-®ª-c¬ còng ë ®Þa ®iÓm trªn. Khi nµo nh÷ng ng­êi nµy thÊy râ lµ

b¸o ®Õn tay hä th× hä sÏ th­êng xuyªn ®Æt mua. Anh h·y göi ®Õn

§uýt-xen-®oãc-ph¬ cho V.Muy-l¬, tiÕn sÜ y khoa, cã thÓ göi ®Õn

Khuªn cho tiÕn sÜ y khoa §Ðt-xte, cho chñ qu¸n r­îu Luª-khen, cho

_____________________________________________________________________________________________

1*- HÐc-man ¡ng-ghen

16 ¨ng-gh e n göi m ¸ c, ® Çu th ¸ng m­ ê i 184 4 ¨ng -gh en göi m ¸c, 1 9 th ¸ng m­ êi mét 184 4 17

ng­êi em vî cña anh1*, v.v.. §­¬ng nhiªn, tÊt c¶ ®Òu th«ng qua

nhµ bu«n s¸ch vµ göi trong c¸c phong b×.

Song xin anh h·y cè g¾ng lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng tµi liÖu do anh

thu thËp ®­îc nhanh chãng ra m¾t ng­êi ®äc6

. Tõ l©u ®· ®Õn lóc

ph¶i lµm viÖc nµy. T«i còng sÏ b¾t tay lµm viÖc mét c¸ch thÝch ®¸ng

vµ ngay h«m nay t«i sÏ l¹i b¾t ®Çu viÕt. TÊt c¶ nh÷ng ng­êi §øc

®Òu cßn rÊt m¬ hå vÒ tÝnh chÊt kh¶ thi trong thùc tiÔn cña chñ nghÜa

céng s¶n. §Ó chÊm døt t×nh tr¹ng lung tung ®ã t«i sÏ viÕt mét cuèn

s¸ch nhá trong ®ã t«i sÏ nªu râ nh÷ng g× trªn thùc tÕ ®· lµm ®­îc

råi vÒ ph­¬ng diÖn nµy, vµ d­íi mét h×nh thøc phæ cËp t«i sÏ kÓ vÒ

thùc tiÔn hiÖn hµnh cña chñ nghÜa céng s¶n ë Anh vµ ë Mü7

. C«ng

viÖc nµy sÏ cho¸n cña t«i kho¶ng ba ngµy vµ sÏ gióp gi¶i thÝch râ

nhiÒu vÊn ®Ò cho ng­êi cña ta. T«i ®· tin ch¾c vµo ®iÒu nµy trong

thêi gian t«i cã nh÷ng cuéc luËn ®µm víi c«ng chóng ë ®©y.

VËy lµ, cÇn h¨ng h¸i b¾t tay vµo viÖc vµ nhanh chãng xuÊt b¶n!

Anh h·y cho t«i göi lêi chµo ®Õn £-vÐc-bÕch, Ba-cu-nin, Ge-ri-¬ vµ

nh÷ng anh em kh¸c, cïng cho t«i göi lêi chµo ®Õn phu nh©n cña anh,

anh h·y mau mau viÕt th­ cho biÕt vÒ mäi chuyÖn. NÕu bøc th­ nµy

®Õn víi anh ch­a bÞ bãc xem, th× xin h·y viÕt vµ göi theo ®Þa chØ

"Ph.V.St¬-ruy-c¬ vµ nh÷ng ng­êi kh¸c, En-b¬-phen-®¬"; xin anh h·y

göi th­ trong phong b×, cè g¾ng ghi b»ng nÐt ch÷ n¾n nãt, trong

tr­êng hîp ng­îc l¹i th× h·y göi theo mét ®Þa chØ kh¸c nµo ®ã trong

sè nh÷ng ®Þa chØ t«i ®Ó l¹i cho £-vÐc-bÕch. T«i rÊt muèn biÕt xem

c¸i h×nh thøc bÒ ngoµi thuÇn tóy kiÓu phô n÷ cña bøc th­ t«i göi

liÖu cã lõa ®­îc bän mËt th¸m b­u ®iÖn hay kh«ng.

Th«i nhÐ, anh C¸c th©n mÕn, xin chóc anh kháe vµ mong anh h·y

mau biªn th­ phóc ®¸p. Ch­a mét lÇn nµo t«i l¹i cã t©m tr¹ng tho¶i

_____________________________________________________________________________________________

1*- Õt-ga ph«n Ve-xt¬-pha-len

m¸i vµ c¶m thÊy m×nh lµ mét con ng­êi ®Õn nh­ thÕ, nh­ thêi gian

m­êi ngµy mµ t«i ®· ë chç anh.

Cßn vÒ c«ng viÖc dù ®Þnh lµm th× t«i vÉn ch­a cã dÞp thùc hiÖn

nh÷ng b­íc nµo ®ã theo h­íng Êy.

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der

Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx".

Bd. I, Stuttgart, 1913

In theo b¶n viÕt tay

Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

2

¨ng-ghen göi m¸c

ë Pa-ri

Sè 2 B[¸c-men], 19 th¸ng M­êi mét 1844

M¸c th©n mÕn!

C¸ch ®©y kho¶ng hai tuÇn t«i ®· nhËn ®­îc cña anh vµ cña

B[Ðc-nai-x¬] mÊy dßng ®Ò ngµy 8 th¸ng M­êi, cã ®ãng dÊu b­u ®iÖn:

Bruy-xen, 27 th¸ng M­êi. GÇn nh­ ®óng vµo lóc anh viÕt th­ cho

t«i th× t«i l¹i göi l¸ th­ cho anh, göi theo ®Þa chØ phu nh©n cña anh.

T«i hy väng anh ®· nhËn ®­îc l¸ th­ ®ã. §Ó sau nµy cã thÓ yªn t©m

r»ng kh«ng mét ai chÆn gi÷ c¸c bøc th­ cña chóng ta, t«i ®Ò nghÞ

®¸nh dÊu chóng. VÝ dô, bøc th­ lÇn nµy cña t«i lµ bøc th­ sè 2, vµ

khi nµo anh viÕt th­ cho t«i, xin h·y cho biÕt anh ®· nhËn ®­îc bøc

th­ sè mÊy vµ liÖu tÊt c¶ chóng cã ®Õn tay anh kh«ng.

18 ¨ng -gh en göi m ¸c, 19 th ¸ng m­êi mét 18 44 ¨ng -gh en göi m ¸c, 1 9 th ¸ng m­ êi mét 184 4 19

C¸ch ®©y mÊy ngµy t«i ®· cã mÆt ë Khuªn vµ Bon. ë Khuªn mäi

viÖc diÔn ra ®Òu tèt. Ch¾c lµ Grun ®· kÓ víi anh vÒ ho¹t ®éng cña

anh em ë ®ã. HÐt-x¬ còng ®Þnh, hai hay ba tuÇn lÔ n÷a, sÏ ®i Pa-ri

nÕu anh Êy nhËn ®­îc sè tiÒn cÇn thiÕt cho viÖc ®ã. Giê ®©y t¹i ®Êy

c¸c anh ®· cã BuyÕc-ghÐc-x¬, nh­ vËy t¹o thµnh mét nhãm thËt sù

råi. Do vËy c¸c anh cµng Ýt cÇn ®Õn t«i, vµ ë ®©y ng­êi ta l¹i cµng

cÇn ®Õn t«i. HiÖn nay t«i tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ ®Õn ®Êy ®­îc - nÕu

lµm kh¸c ®i th× ch¾c ch¾n lµ t«i sÏ c·i cä víi toµn thÓ gia ®×nh t«i.

Ngoµi ra, ë ®©y t«i hiÖn ®ang cã mét cuèn tiÓu thuyÕt, vµ vÒ ph­¬ng

diÖn nµy tr­íc hÕt t«i còng ph¶i cã mét quyÕt ®Þnh nµo ®ã. Thªm

vµo ®ã, mét ng­êi trong sè chóng ta dÉu sao còng ph¶i ë l¹i ®©y, v×

cÇn cã sù l·nh ®¹o c¸c anh em cña chóng ta, ®Ó hä cã thÓ lµm ®­îc

c«ng viÖc thÝch ®¸ng, chø kh«ng ph©n t¸n vµo nh÷ng viÖc vôn vÆt

vµ kh«ng ®i chÖch ®­êng. VÝ dô, I-ung vµ nhiÒu ng­êi kh¸c kh«ng

chÞu hiÓu r»ng gi÷a chóng ta vµ Ru-g¬ cã nh÷ng bÊt ®ång mang tÝnh

nguyªn t¾c8

, vµ hä vÉn cø nghÜ r»ng ®ã chØ lµ nh÷ng sù lôc ®ôc c¸

nh©n. Khi ta nãi víi hä r»ng R[u-g¬] tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ ng­êi

céng s¶n th× hä vÉn kh«ng tin ®iÒu ®ã vµ nghÜ r»ng chóng ta hµnh

®éng hÊp tÊp s¬ xuÊt, ®Èy khái m×nh "mét c©y bót cã uy tÝn" lín nh￾R[u-g¬]! Anh b¶o biÕt lµm thÕ nµo víi hä? §µnh ph¶i chê ®Õn khi

R[u-g¬] l¹i ®­a ra mét trß ngu ngèc ghª gím nµo ®ã, khiÕn cho ®iÒu

®ã trë thµnh ad oculos1* râ rµng ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng con ng­êi Êy.

T«i thiÕt t­ëng cã Ýt hy väng vµo I[-ung]: anh ta kh«ng cã ®ñ tÝnh

kiªn quyÕt.

ë chç chóng t«i giê ®©y ng­êi ta triÖu tËp c¸c cuéc héi häp ë kh¾p

n¬i ®Ó lËp ra c¸c héi c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña c«ng nh©n9

. §iÒu ®ã

t¹o nªn mét sù s«i ®éng lín trong hµng ngò ng­êi §øc vµ thu hót

_____________________________________________________________________________________________

1*- hiÓn nhiªn

sù chó ý cña giíi phi-li-xtanh ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. C¸c cuéc

héi häp ®­îc triÖu tËp kh«ng xin phÐp, kh«ng th«ng b¸o cho c¶nh

s¸t biÕt. T¹i Khuªn ñy ban so¹n th¶o ®iÒu lÖ gåm mét nöa lµ ng­êi

cña chóng ta, ë En-b¬-phen-®¬ trong sè c¸c uû viªn trong uû ban

còng cã mét ng­êi cña ta, vµ nhê sù gióp søc cña ph¸i duy lý mµ

chóng ta ®· lµm cho bän thuéc ph¸i sïng ®¹o hoµn toµn thÊt b¹i t¹i

hai héi nghÞ; b»ng ®¹i ®a sè phiÕu chóng ta ®· lo¹i bá ra khái ®iÒu

lÖ tÊt c¶ nh÷ng g× mang tÝnh chÊt C¬ §èc gi¸o10. ThËt lµ thó vÞ khi

thÊy ph¸i duy lý nµy víi c¸i ®¹o C¬ §èc trªn lý thuyÕt vµ víi chñ

nghÜa v« thÇn trong thùc tiÔn cña hä l©m vµo t×nh c¶nh nùc c­êi

nh­ thÕ nµo. VÒ nguyªn t¾c hä hoµn toµn thõa nhËn tÝnh chÊt ®óng

®¾n cña ph¸i C¬ §èc gi¸o ®èi lËp, nh­ng trªn thùc tÕ hä l¹i ®Ò nghÞ

r»ng trong ®iÒu lÖ hoµn toµn kh«ng nh¾c tíi ®¹o C¬ §èc mµ theo lêi

cña chÝnh hä th× ®ã lµ c¬ së cña héi. §iÒu lÖ ph¶i chøa ®ùng c¸i g×

còng ®­îc, miÔn lµ kh«ng ph¶i nguyªn t¾c sèng cßn cña héi! Nh÷ng

con ng­êi Êy ®· hÕt søc ngoan c­êng b¶o vÖ c¸i lËp tr­êng nùc c­êi

cña m×nh, ®Õn nçi t«i hoµn toµn kh«ng thÊy cÇn ph¶i lªn tiÕng.

Chóng ta ®· cã ®­îc mét ®iÒu lÖ mµ ng­êi ta kh«ng thÓ mong ®îi

c¸i g× tèt h¬n thÕ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Mét cuéc häp n÷a ®·

®­îc Ên ®Þnh vµo chñ nhËt tíi, nh­ng t«i kh«ng thÓ ®Õn dù ®­îc -

ngµy mai t«i ®Õn tØnh Ve-xt¬-pha-li.

T«i vïi ®Çu vµo c¸c s¸ch vµ b¸o chÝ Anh ®Ó trªn c¬ së ®ã t«i viÕt

cuèn s¸ch cña m×nh vÒ t×nh c¶nh c«ng nh©n Anh1*. T«i hy väng ®Õn

gi÷a hoÆc cuèi th¸ng Giªng t«i sÏ kÕt thóc cuèn nµy, v× ®· gÇn hai

tuÇn lÔ tr­íc ®©y t«i ®· hoµn thµnh c«ng viÖc khã kh¨n nhÊt lµ s¾p

xÕp t­ liÖu. T«i sÏ ®­a ra cho ng­êi Anh thÊy mét b¶n liÖt kª tuyÖt

h¶o vÒ nh÷ng lçi lÇm cña hä. T«i buéc téi giai cÊp t­ s¶n Anh tr­íc

toµn thÕ giíi lµ nã ®· g©y nªn hµng lo¹t vô giÕt ng­êi, c­íp bãc vµ

_____________________________________________________________________________________________

1*- Ph.¡ng-ghen. "T×nh c¶nh cña giai cÊp lao ®éng ë Anh"

20 ¨ng -gh en göi m ¸c, 19 th ¸ng m­êi mét 18 44 ¨ng -gh en göi m ¸c, 1 9 th ¸ng m­ êi mét 184 4 21

g©y ra nh÷ng téi ¸c kh¸c. T«i viÕt b»ng tiÕng Anh phÇn mµo ®Çu

cña cuèn s¸ch, phÇn nµy ®­îc in riªng vµ t«i sÏ göi cho c¸c nhµ l·nh

®¹o ®¶ng ë Anh, cho c¸c t¸c gia vµ cho c¸c nghÞ sÜ1*

. Mong sao hä

nhí ®Õn t«i. Tuy vËy, dÜ nhiªn, mÆc dï t«i ®Êm vµo bao cá, nh­ng

l¹i nh»m vµo con lõa, nghÜa lµ giai cÊp t­ s¶n §øc. T«i ®· nãi kh¸

râ rµng cho nã thÊy r»ng nã còng kh«ng tèt nh­ giai cÊp t­ s¶n Anh,

nh­ng nã l¹i hÕt søc kh«ng dòng c¶m nh­ thÕ, triÖt ®Ó nh­ thÕ vµ

khÐo lÐo nh­ thÕ trong nghÖ thuËt bãc lét cña m×nh. Khi nµo t«i kÕt

thóc cuèn s¸ch nµy, t«i sÏ b¾t tay vµo viÕt lÞch sö ph¸t triÓn x· héi

cña n­íc Anh11. C«ng viÖc nµy ®èi víi t«i cßn dÔ dµng h¬n, v× t«i ®·

thu thËp xong t­ liÖu vµ trong ®Çu t«i ®· s¾p xÕp tµi liÖu ®©u vµo

®Êy råi - ®èi víi t«i vÊn ®Ò ®· hoµn toµn râ rµng. Vµo kho¶ng thêi

gian gi÷a chõng - nÕu t«i cã thêi gian - t«i sÏ cè g¾ng viÕt vµi cuèn

s¸ch máng, ®Æc biÖt chèng Li-xt¬12

.

Ch¾c r»ng anh ®· nghe ng­êi ta nãi ®Õn cuèn s¸ch cña StiÕc-n¬

"KÎ duy nhÊt vµ së h÷u cña nã"13, cã thÓ anh ®· cã trong tay cuèn

s¸ch ®ã råi. Vi-g¨ng ®· göi cho t«i b¶n dËp thö cña cuèn s¸ch ®ã;

t«i ®· mang theo b¶n dËp thö ®Õn Khuªn vµ ®Ó l¹i ë chç HÐt-x¬.

Nguyªn t¾c cña anh chµng StiÕc-n¬ nh©n tõ nµy - ch¾c anh cßn nhí

c¸i anh chµng SmÝt ng­êi BÐc-lin, c¸i anh chµng ®· viÕt vÒ "Nh÷ng

bÝ mËt"14 trong tËp s¸ch cña Bun - ®ã lµ chñ nghÜa vÞ kû cña Ben-tam,

chØ cã ®iÒu lµ nã ®­îc thÓ hiÖn triÖt ®Ó h¬n trªn mét ph­¬ng diÖn,

cßn trªn mét ph­¬ng diÖn kh¸c th× Ýt triÖt ®Ó h¬n. TriÖt ®Ó h¬n lµ

bëi v× St[iÕc-n¬], víi t­ c¸ch lµ ng­êi v« thÇn, ®· ®Æt c¸ nh©n cao

h¬n Th­îng ®Õ, hay nãi ®óng h¬n, miªu t¶ c¸ nh©n nh­ nÊc tét cïng

nhÊt, trong khi ®ã th× Ben-tam l¹i ®Æt Th­îng ®Õ ë mét n¬i xa x«i

mï mê bªn trªn c¸ nh©n; tãm l¹i, bëi v× St[iÕc-n¬] dùa vµo chñ nghÜa

_____________________________________________________________________________________________

1*. Ph.¡ng-ghen. "Göi c¸c giai cÊp lao ®éng §¹i Bri-ten"

duy t©m §øc vµ lµ ng­êi theo chñ nghÜa duy t©m, nh­ng ®· biÕn

thµnh ng­êi duy vËt vµ ng­êi theo chñ nghÜa kinh nghiÖm, trong khi

Êy th× Ben-tam chØ ®¬n thuÇn lµ mét phÇn tö kinh nghiÖm chñ nghÜa.

St[iÕc-n¬] Ýt triÖt ®Ó h¬n v× «ng ta tuy muèn tr¸nh, nh­ng l¹i kh«ng

tr¸nh ®­îc viÖc t¸i t¹o c¸i x· héi ®· ph©n ra thµnh nh÷ng nguyªn

tö riªng rÏ - mét viÖc mµ B[en-tam] ®ang lµm. Chñ nghÜa vÞ kû Êy

chØ lµ b¶n thÓ ®· tù ý thøc ®­îc b¶n th©n trong x· héi hiÖn ®¹i vµ

trong con ng­êi hiÖn ®¹i, vµ luËn cø cuèi cïng cña x· héi hiÖn ®¹i

chèng l¹i chóng ta, lµ ®Ønh ®iÓm cña mäi häc thuyÕt trong khu«n

khæ tÝnh phi lý hiÖn h÷u.

V× vËy mµ vÊn ®Ò nµy cã mét ý nghÜa to lín, to lín h¬n nhiÒu,

h¬n lµ sù suy nghÜ cña HÐt-x¬ ch¼ng h¹n. Chóng ta kh«ng ®­îc g¹t

nã sang mét bªn, mµ ng­îc l¹i, ®óng ra lµ cÇn sö dông nã nh­ lµ

sù biÓu hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt cña tÝnh phi lý hiÖn h÷u, vµ dùa trªn c¬

së Êy ®Ó x©y tiÕp sau khi ®· ®¶o ng­îc nã. Chñ nghÜa vÞ kû Êy ®­îc

n©ng lªn ®iÓm cùc ®oan, nã hÕt søc phi lý vµ ®ång thêi hÕt søc ®­îc

ý thøc, cho nªn trong sù phiÕn diÖn cña nã th× nã kh«ng thÓ ®øng

v÷ng ®­îc mét kho¶nh kh¾c vµ tÊt ph¶i tøc kh¾c biÕn thµnh chñ

nghÜa céng s¶n. Thø nhÊt, kh«ng cã g× dÔ h¬n lµ chøng minh cho

St[iÕc-n¬] thÊy râ r»ng nh÷ng con ng­êi vÞ kû cña «ng ta sÏ kh«ng

tr¸nh khái trë thµnh nh÷ng ng­êi céng s¶n, ®¬n gi¶n chØ xuÊt ph¸t

tõ nh÷ng sù th«i thóc vÞ kû mµ th«i. §ã chÝnh lµ ®iÒu cÇn ph¶n b¸c

l¹i «ng ta. Thø hai, cÇn nãi víi «ng ta r»ng tr­íc hÕt lµ tr¸i tim con

ng­êi trùc tiÕp mang tÝnh v« t­ - chÝnh v× chñ nghÜa vÞ kû cña m×nh -

vµ cã kh¶ n¨ng chÊp nhËn nh÷ng hy sinh vµ r»ng, do vËy, «ng ta

l¹i quay trë vÒ víi c¸i mµ «ng ta tÊn c«ng. Nhê nh÷ng ®iÒu tÇm

th­êng nh­ vËy cã thÓ b¸c bá tÝnh phiÕn diÖn cña «ng ta. Nh­ng

chóng ta còng ph¶i tiÕp thu c¶ nh÷ng g× lµ ®óng ®¾n trong nguyªn

lý Êy. DÉu sao th× trong nguyªn lý Êy cã ®iÒu ®óng ®¾n lµ: nÕu chóng

22 ¨ng -gh en göi m ¸c, 19 th ¸ng m­êi mét 18 44 ¨ng -gh en göi m ¸c, 1 9 th ¸ng m­ êi mét 184 4 23

ta muèn b»ng c¸ch nµo ®ã gióp cho mét c«ng viÖc nµo ®ã th× tr­íc

hÕt c«ng viÖc Êy ph¶i trë thµnh c«ng viÖc cña chÝnh chóng ta, lµ c«ng

viÖc cã tÝnh chÊt vÞ kû, do ®ã, xÐt theo ý nghÜa nµy - thËm chÝ kh«ng

kÓ ®Õn nh÷ng kh¸t väng vËt chÊt nµo ®ã - chóng ta ®Òu lµ nh÷ng

ng­êi céng s¶n, ®¬n gi¶n xuÊt ph¸t tõ nh÷ng th«i thóc vÞ kû, vµ

chÝnh v× xuÊt ph¸t tõ nh÷ng th«i thóc vÞ kû mµ chóng ta muèn trë

thµnh nh÷ng con ng­êi, chø kh«ng ph¶i chØ lµ nh÷ng c¸ nh©n. HoÆc

nãi theo c¸ch kh¸c: St[iÕc-n¬] tá ra cã lý khi «ng ta b¸c bá "con

ng­êi" cña Ph[oi-¬-b¾c], chÝ Ýt còng lµ con ng­êi trong "B¶n chÊt

cña ®¹o C¬ §èc". "Con ng­êi" cña Phoi-¬-b¾c lµ c¸i ph¸i sinh cña

Th­îng ®Õ, Ph[oi-¬-b¾c] ®i tõ Th­îng ®Õ ®Õn "con ng­êi", vµ v× vËy

"con ng­êi" cña «ng vÉn cßn ®­îc phñ lªn trªn mét líp hµo quang

trõu t­îng thÇn th¸nh. Cßn con ®­êng thËt sù dÉn ®Õn "con ng­êi"

l¹i lµ con ®­êng hoµn toµn ng­îc l¹i. Chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ

c¸i "t«i", tõ c¸ nh©n mang tÝnh kinh nghiÖm, cã thÓ x¸c, nh­ng kh«ng

ph¶i ®Ó dÉm ch©n ë ®iÓm nµy nh­ St[iÕc-n¬], mµ ph¶i tõ c¸ nh©n

®ã v­¬n tíi "con ng­êi". "Con ng­êi" sÏ m·i m·i chØ lµ nh©n vËt h­

¶o nÕu c¬ së cña nã kh«ng ph¶i lµ con ng­êi mang tÝnh kinh nghiÖm.

Tãm l¹i, chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ chñ nghÜa kinh nghiÖm, chñ

nghÜa duy vËt, nÕu chóng ta muèn lµm cho nh÷ng ý niÖm cña chóng

ta, vµ ®Æc biÖt lµ "con ng­êi" cña chóng ta trë thµnh mét c¸i g× ®ã

hiÖn thùc, chóng ta ph¶i tõ c¸i ®¬n nhÊt rót ra c¸i phæ biÕn, chø

kh«ng ph¶i tõ c¸i chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc tõ c¸i kh«ng tån t¹i,

nh­ Hª-ghen ®· lµm.

TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lµ nh÷ng ®iÒu tÇm th­êng vµ tù chóng ®·

râ råi vµ tõng ®iÒu tÇm th­êng riªng lÎ Êy ®· ®­îc Phoi-¬-b¾c nãi

ra råi. T«i sÏ kh«ng nh¾c l¹i nh÷ng ®iÒu Êy nÕu nh­ HÐt-x¬ - t«i cã

c¶m nghÜ r»ng do th¸i ®é ng­ìng mé nh­ tr­íc kia cña «ng ta ®èi

víi chñ nghÜa duy t©m - kh«ng kÞch liÖt phª ph¸n chñ nghÜa kinh

nghiÖm, ®Æc biÖt phª ph¸n Phoi-¬-b¾c, vµ b©y giê lµ StiÕc-n¬. NhiÒu

®iÒu mµ HÐt-x¬ nãi vÒ Phoi-¬-b¾c, tá ra ®óng, nh­ng mÆt kh¸c, râ

rµng lµ «ng ta vÉn cßn gi÷ mét sè hµnh vi duy t©m - khi «ng ta nãi

®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn th× «ng ta lu«n lu«n quy tô tÊt c¶ mäi c¸i

thµnh c¸c ph¹m trï. V× vËy mµ «ng ta kh«ng thÓ viÕt mét c¸ch phæ

cËp, «ng ta tá ra qu¸ trõu t­îng ®Ó lµm nh­ thÕ. Còng v× nguyªn

nh©n Êy mµ «ng ta còng c¨m ghÐt mäi thø chñ nghÜa vÞ kû vµ thuyÕt

gi¶ng t×nh yªu ®èi víi con ng­êi v.v., mµ ®iÒu ®ã th× vÉn l¹i quy tô

thµnh th¸i ®é tù hy sinh theo kiÓu C¬ §èc gi¸o. Nh­ng nÕu c¸ nh©n

mang tÝnh thÓ x¸c lµ c¬ së thùc sù, lµ xuÊt ph¸t ®iÓm thùc sù cho

"con ng­êi" cña chóng ta, th× ®­¬ng nhiªn, chñ nghÜa vÞ kû - tÊt

nhiªn, kh«ng nh÷ng chØ lµ chñ nghÜa vÞ kû lý trÝ cña StiÕc-n¬, mµ

cßn lµ chñ nghÜa vÞ kû cña tr¸i tim - còng ph¶i lµ ®iÓm xuÊt ph¸t

cho t×nh yªu cña chóng ta ®èi víi con ng­êi, nÕu kh«ng th× t×nh yªu

Êy sÏ treo l¬ löng trong kh«ng khÝ. V× HÐt-x¬ ch¼ng bao l©u n÷a sÏ

®Õn chç anh, nªn ®Ých th©n anh cã thÓ ®µm ®¹o víi «ng Êy vÒ ®Ò tµi

nµy. Nãi chung, toµn bé trß huyªn thuyªn lý thuyÕt nµy cµng ngµy

t«i cµng thÊy ch¸n ngÊy, vµ mçi lêi nãi mµ ng­êi ta ph¶i nãi vÒ "con

ng­êi", mçi dßng ph¶i viÕt hoÆc ph¶i ®äc lªn ®Ó chèng l¹i thÇn häc

vµ thuyÕt trõu t­îng, còng nh­ ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa duy vËt th«

thiÓn, ®Òu lµm cho t«i khã chÞu. VÊn ®Ò sÏ hoµn toµn kh¸c khi mµ

thay v× tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu h­ ¶o Êy - nªn nhí r»ng ngay c¶ con ng­êi

cßn ch­a lµm cho b¶n th©n m×nh trë thµnh hiÖn thùc th× vÉn lµ ®iÒu

h­ ¶o nh­ thÕ tr­íc khi lµm cho m×nh trë thµnh hiÖn thùc - ta

nghiªn cøu nh÷ng ®èi t­îng cã thùc, sèng ®éng, nghiªn cøu sù ph¸t

triÓn lÞch sö vµ nh÷ng kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn Êy. ChÝ Ýt th× ®iÒu

®ã còng lµ nh÷ng g× tèt nhÊt mµ chóng ta cßn ph¶i lµm, chõng nµo

chóng ta vÉn buéc ph¶i chØ sö dông ngßi bót th«i vµ kh«ng cã kh¶

n¨ng trùc tiÕp thÓ hiÖn nh÷ng ý niÖm cña chóng ta thµnh hiÖn thùc,

b»ng c¸ch sö dông nh÷ng c¸nh tay vµ, nÕu ®iÒu nµy lµ cÇn thiÕt, sö

24 ¨ng -gh en göi m ¸c, 19 th ¸ng m­êi mét 18 44 ¨ng -gh en göi m ¸c, 1 9 th ¸ng m­ êi mét 184 4 25

dông c¶ nh÷ng n¾m ®Êm n÷a.

§ång thêi cuèn s¸ch cña St[iÕc-n¬] l¹i cßn cho thÊy râ quan niÖm

trõu t­îng ®· ¨n s©u nh­ thÕ nµo trong ®Çu ãc cña nh÷ng nh©n vËt

ë BÐc-lin. Trong sè tÊt c¶ "nh÷ng ng­êi tù do"15 th×, kh«ng nghi ngê

g× n÷a, St[iÕc-n¬] lµ nh©n vËt tµi ba nhÊt, cã ý thøc tù chñ vµ ch¨m

chØ nhÊt, song bÊt chÊp mäi c¸i ®ã, «ng ta vÉn nh¶y qua nh¶y l¹i tõ

quan niÖm trõu t­îng duy t©m sang quan niÖm trõu t­îng duy vËt

vµ kh«ng ®i ®Õn ®©u c¶. Chóng ta ®­îc nghe nãi ®Õn thµnh tÝch cña

chñ nghÜa x· héi t¹i tÊt c¶ c¸c miÒn n­íc §øc, chØ trõ BÐc-lin. Nh÷ng

nh©n vËt s¸ng suèt tét ®Ønh Êy ë BÐc-lin sÏ kiÕn t¹o cho m×nh ë

Ha-den-hai-®¬ mét nÒn dÐmocratie pacifique16 vµo thêi kú khi mµ

toµn n­íc §øc sÏ b·i bá së h÷u, - ch¾c r»ng hä sÏ kh«ng tiÕn xa h¬n

®iÒu ®ã. Råi anh sÏ thÊy, ch¼ng bao l©u n÷a ë U-c¬-m¸c sÏ xuÊt

hiÖn mét vÞ tiªn tri míi, nh©n vËt nµy sÏ v­ît Phu-ri-ª theo tinh

thÇn Hª-ghen, «ng ta sÏ t¹o dùng nh÷ng pha-lan-xte-r¬ tõ nh÷ng

ph¹m trï vÜnh h»ng vµ sÏ tuyªn bè nh­ mét quy luËt vÜnh h»ng,

nh÷ng ý t­ëng trë vÒ víi chÝnh m×nh, r»ng t­ b¶n, tµi n¨ng vµ lao

®éng ph¶i ®­îc nhËn nh÷ng phÇn s¶n phÈm x¸c ®Þnh. §©y sÏ lµ t©n

­íc cña thuyÕt Hª-ghen, cßn Hª-ghen x­a cò th× sÏ trë thµnh cùu

­íc, "nhµ n­íc", luËt ph¸p sÏ trë thµnh "gi¸m thÞ tr«ng coi ®¹o C¬

§èc", cßn nh÷ng pha-lan-xte-r¬, mµ t¹i ®ã nh÷ng hè xÝ sÏ ®­îc bè

trÝ theo sù cÇn thiÕt l«-gÝch, th× sÏ trë thµnh "bÇu trêi míi", "miÒn

®Êt míi", mét Giª-ru-da-lem míi tõ trªn trêi r¬i xuèng, ®­îc t«

®iÓm nh­ c« d©u, vÒ nh÷ng ®iÒu ®ã chóng ta sÏ ®äc ®­îc cÆn kÏ

trong s¸ch kh¶i huyÒn míi. Råi ®Õn khi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kÕt

thóc th× "sù phª ph¸n mang tÝnh phª ph¸n" sÏ ®Õn, vµ nã sÏ tuyªn

bè r»ng nã lµ hiÖn th©n cña tÊt c¶, r»ng nã hîp nhÊt, trong ®Çu cña

m×nh, t­ b¶n, tµi n¨ng vµ lao ®éng, r»ng tÊt c¶ nh÷ng g× ®­îc s¶n

sinh ra th× ®Òu lµ do nã lµm c¶, chø kh«ng ph¶i bëi ®¸m quÇn chóng

bÊt lùc, - vµ nã sÏ ®Æt bµn tay nã lªn tÊt c¶. §ã lµ kÕt côc cña "nÒn

d©n chñ [hßa b×nh]"1* cña ph¸i Hª-ghen ë BÐc-lin.

NÕu "Sù phª ph¸n mang tÝnh phª ph¸n"2* ®· ®­îc hoµn thµnh råi,

xin anh h·y göi cho t«i vµi b¶n ®ùng trong nh÷ng phong b× ®­îc

niªm d¸n kü...1*, th«ng qua ng­êi bu«n s¸ch, nÕu kh«ng lµm nh￾thÕ nh÷ng b¶n Êy cã [thÓ]1* bÞ tÞch thu. Trong tr­êng hîp anh

[kh«ng nhËn] ®­îc1* bøc th­ gÇn ®©y nhÊt cña t«i, th× t«i xin nh¾c

l¹i mét lÇn n÷a r»ng anh cã thÓ viÕt th­ göi cho t«i hoÆc theo ®Þa

chØ... 1* Ph.¡.Junior3*

, B¸c-men, hoÆc göi trong phong b× ®Ò tªn ng­êi

nhËn lµ Ph.B.St¬-ruy-c¬ vµ nh÷ng ng­êi kh¸c, E[n-b¬-phen-®¬]1*

.

T«i göi bøc th­ nµy cho anh theo ®­êng vßng.

Xin anh h·y mau chãng biªn th­ cho t«i - ®· h¬n hai th¸ng nay

t«i kh«ng ®­îc tin g× vÒ anh. "Vorwärts!" lµm ¨n ra sao? Cho t«i göi

lêi th¨m tÊt c¶ anh em cña ta.

B¹n cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn: "Der Briefwechsel

zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. I,

Stuttgart, 1913

In theo b¶n th¶o

Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

_____________________________________________________________________________________________

1*. ë chç nµy b¶n th¶o bÞ h­ h¹i.

2*. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. "Gia ®×nh thÇn th¸nh"

3*- con

26 ¨ng-g h en gö i m¸c, 20 th ¸ng g i ªng 1 8 45 27

N¨m 1845

3

¨ng-ghen göi m¸c17

ë Pa-ri

[B¸c-men, 20 th¸ng Giªng 1845]

Anh M¸c th©n mÕn!

NÕu t«i ch­a tr¶ lêi anh sím h¬n th× chñ yÕu lµ v× t«i ®îi c¸c sè

b¸o "Vorwärts!" mµ anh ®· høa göi cho t«i. Nh­ng v× cho tíi nay

nh÷ng sè b¸o Êy vÉn ch­a nhËn ®­îc, cho nªn t«i kh«ng chê ®îi

chóng n÷a, còng nh­ kh«ng chê cuèn "Sù phª ph¸n cã tÝnh phª

ph¸n"1*

, vÒ cuèn s¸ch nµy th× kh«ng nghe thÊy g× n÷a. Cßn vÒ StiÕc-n¬

th× t«i hoµn toµn ®ång ý víi anh. Khi t«i viÕt th­ cho anh lµ lóc t«i

cßn mang Ên t­îng nãng hæi vÒ cuèn s¸ch nµy, cßn giê ®©y khi t«i

®· ®Æt nã xuèng sau khi ®äc xong vµ cã ®iÒu kiÖn suy nghÜ tèt h¬n,

th× t«i còng ®· ®i ®Õn nh÷ng kÕt luËn nh­ anh. HÐt-x¬, - anh Êy

vÉn cßn ë ®©y, t«i ®· cã dÞp nãi chuyÖn víi anh Êy hai tuÇn lÔ tr­íc

®©y ë Bon, - sau mét vµi suy nghÜ ®¾n ®o còng ®· ®i ®Õn kÕt luËn

_____________________________________________________________________________________________

1. C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen. "Gia ®×nh thÇn th¸nh"

nh­ anh. Anh Êy ®· ®äc cho t«i nghe bµi viÕt vÒ mét cuèn s¸ch mµ anh

Êy s¾p c«ng bè vµ trong ®ã anh Êy - tõ tr­íc khi ®­îc ®äc bøc th­ cña

anh - còng nãi ra chÝnh ý kiÕn nh­ vËy18. T«i ®· ®Ó l¹i bøc th­ cña anh

cho anh Êy bëi v× anh Êy muèn sö dông ®«i ®iÒu rót tõ ®ã ra, do vËy

t«i viÕt th­ phóc ®¸p anh c¨n cø theo nh÷ng g× cßn nhí trong ®Çu.

Cßn vÒ viÖc t«i ®Õn ®ã, th× cã ®iÒu kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a lµ:

kho¶ng hai n¨m n÷a t«i sÏ ®Õn Pa-ri; ngoµi ra, t«i ®· quyÕt ®Þnh døt

kho¸t r»ng vµo mïa thu sang n¨m, bÊt luËn thÕ nµo, t«i còng sÏ ®Õn

®ã kho¶ng mét th¸ng r­ìi. NÕu giíi c¶nh s¸t ë ®©y sÏ g©y khã kh¨n

cho t«i, t«i sÏ ®Õn ®ã sím h¬n, mµ trong t×nh h×nh ë ®©y nh÷ng kÎ

khèn kiÕp Êy cã thÓ quÊy rÇy anh em ta bÊt cø lóc nµo. Chóng ta

sÏ th«ng qua tr­êng hîp tê "Bürgerbuch"19 cña Puýt-man mµ thÊy

r»ng ng­êi ta cã thÓ ®i xa nh­ thÕ nµo mµ vÉn kh«ng cã nguy c¬ bÞ

b¾t hoÆc bÞ trôc xuÊt.

C©u chuyÖn l·ng m¹n cña t«i ®· kÕt thóc ®au buån. Mong anh

h·y cøu t«i tho¸t khái nh÷ng sù gi·i bµy nhµm ch¸n, giê ®©y kh«ng

cßn c¸i g× cã c«ng hiÖu n÷a ®©u, v¶ l¹i, c©u chuyÖn cña t«i vèn ®·

g©y cho t«i nhiÒu ®au buån. T«i vui mõng thÊy m×nh chÝ Ýt còng cã

thÓ lµm viÖc trë l¹i, nÕu t«i viÕt cho anh biÕt vÒ tÊt c¶ c©u chuyÖn

nh¶m nhÝ Êy th× cã lÏ t«i ®· lµm háng c¶ buæi tèi nay.

Tin míi nhÊt: kÓ tõ ngµy 1 th¸ng T­ HÐt-x¬ vµ t«i sÏ xuÊt b¶n,

th«ng qua Thi-m¬ vµ Bót-x¬ ë Ha-ghen, tËp san "Gesellschaftsspiegel",

trong ®ã chóng t«i sÏ ®­a ra nh÷ng bøc tranh vÒ c¸c tai häa x· héi

vµ vÒ chÕ ®é t­ b¶n20. Trong nh÷ng ngµy tíi sÏ hoµn thµnh b¶n ®Ò

c­¬ng v.v.. Cßn hiÖn giê mong sao tê "Thî thñ c«ng"21 ®Çy chÊt th¬

cè g¾ng göi ®Õn cho chóng ta tµi liÖu vÒ nh÷ng tai häa ë ®Êy, ®Æc

biÖt lµ nh÷ng tr­êng hîp riªng lÎ, v× ®iÒu ®ã t¸c ®éng m¹nh h¬n c¶

®èi víi giíi phi-li-xtanh lµ ®èi t­îng cÇn ®­îc chuÈn bÞ ®Ó tiÕp thu

chñ nghÜa céng s¶n. ViÖc biªn tËp tê t¹p chÝ nµy sÏ kh«ng lµm mÊt

nhiÒu thêi gian, cßn ®Ó hµng th¸ng ®¶m b¶o tµi liÖu cho bèn tê in

28 ¨ng-g h en g öi m ¸c, 20 th ¸ng g i ªn g 18 45 ¨ng-g h en gö i m¸c, 20 th ¸ng g i ªng 1 8 45 29

th× sÏ cã ®ñ sè céng t¸c viªn; nh­ thÕ, chóng ta sÏ cã Ýt c«ng viÖc vµ

cã mét ®Þa bµn ho¹t ®éng réng. Ngoµi ra, Puýt-man sÏ xuÊt b¶n,

th«ng qua Le-xc¬, mét tê t¹p chÝ ra hµng quý cã quy m« kh«ng bÞ

kiÓm duyÖt, ®ã lµ t¹p chÝ "Rheinische Jahrbücher"22, trong ®ã sÏ chØ

in c¸c t¸c phÈm céng s¶n chñ nghÜa. Anh còng cã thÓ tham gia t¹p

chÝ nµy. Ngoµi ra, sÏ rÊt tèt, nÕu chóng ta cã thÓ in hai lÇn mét

phÇn c¸c t¸c phÈm cña chóng ta: tr­íc hÕt trªn t¹p chÝ, råi sau ®ã

in riªng thµnh Ên phÈm, d­íi h×nh thøc nh÷ng tËp s¸ch máng; cÇn

nhí r»ng nh÷ng cuèn s¸ch bÞ cÊm ®­îc ph¸t hµnh Ýt tù do h¬n, vµ

nh­ thÕ chóng ta cã ®­îc kh¶ n¨ng gÊp béi ®Ó t¸c ®éng ®Õn ®éc gi¶.

Nh­ anh thÊy ®Êy, ë bªn §øc chóng t«i rÊt bËn: ph¶i cung cÊp tµi

liÖu cho tÊt c¶ nh÷ng t¹p chÝ Êy, vµ ngoµi ra, cßn ph¶i chuÈn bÞ nh÷ng

t¸c phÈm lín h¬n. Nh­ng chóng t«i cßn ph¶i cè g¾ng nÕu chóng t«i

muèn ®¹t ®Õn mét ®iÒu g× ®ã, vµ thËt lµ tèt nÕu c«ng viÖc l«i cuèn.

Hai-ba tuÇn lÔ n÷a cuèn s¸ch cña t«i viÕt vÒ c«ng nh©n Anh1*

sÏ

hoµn thµnh sau ®ã t«i sÏ dµnh kho¶ng mét th¸ng cho nh÷ng viÖc lÆt

vÆt h¬n, råi sau ®ã t«i sÏ b¾t tay viÕt t¸c phÈm vÒ sù ph¸t triÓn lÞch

sö cña n­íc Anh vµ chñ nghÜa x· héi Anh23

.

§iÒu lµm t«i ®Æc biÖt vui mõng lµ sù kiÖn s¸ch b¸o vÒ chñ nghÜa

céng s¶n ®­îc phæ biÕn ë §øc, sù kiÖn nµy giê ®©y ®· trë thµnh fait

accompli2*. Míi chØ cã mét n¨m, thËt ra lµ nh­ vËy, kÓ tõ khi lo¹i

s¸ch b¸o nµy ra ®êi vµ b¾t ®Çu giµnh chç ®øng cho m×nh ë bªn ngoµi

n­íc §øc, ë Pa-ri, cßn giê ®©y th× nã ®· trÌo lªn cæ nh©n vËt Mi-khen

ë §øc. C¸c tê nhËt b¸o, c¸c tuÇn san, c¸c t¹p chÝ ra hµng th¸ng vµ

hµng quý cïng c¸c ®éi hËu bÞ cña ®éi träng ph¸o ®ang kÐo ®Õn, tÊt

c¶ ®Òu ®©u vµo ®Êy. Sù ph¸t triÓn Êy diÔn ra thËt hÕt søc nhanh

chãng! C«ng t¸c tuyªn truyÒn bÝ mËt còng ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶

_____________________________________________________________________________________________

1. Ph.¡ng-ghen. "T×nh c¶nh cña giai cÊp lao ®éng ë Anh"

2* - viÖc ®· råi

cña nã: cø mçi lÇn t«i ®Õn Khuªn hoÆc ®Õn mét qu¸n r­îu ë ®©y,

t«i ®Òu nhËn thÊy nh÷ng thµnh qu¶ míi, nh÷ng m«n ®å míi. Cuéc

héi häp ë Khuªn1*... ®· ®­a ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ tuyÖt vêi - dÇn giµ

ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng nhãm céng s¶n riªng lÎ mµ tr­íc ®©y ®· ph¸t

triÓn thÇm lÆng, kh«ng cã sù t¸c ®éng cña chóng ta.

"Gemeinnütziges Wochenblatt" mµ tr­íc kia ®· tõng ®­îc xuÊt

b¶n cïng víi tê "Rheinische Zeitung"24

, th× giê ®©y còng ë trong tay

chóng ta; §Ðt-xte ®· b¾t tay vµo tuÇn b¸o nµy vµ sÏ cè g¾ng lµm

cho nã trë thµnh mét c¸i g× ®ã. B©y giê chóng ta cÇn tr­íc hÕt cho

xuÊt b¶n mét sè t¸c phÈm lín - nh÷ng t¸c phÈm Êy sÏ lµ ®iÓm tùa

cã tÝnh chÊt nÒn t¶ng cho nhiÒu phÇn tö nöa th«ng th¸i vèn trµn

®Çy nh÷ng ý ®å tèt, nh­ng b¶n th©n hä kh«ng thÓ hiÓu râ mäi chuyÖn.

Anh h·y nhanh chãng hoµn thµnh cuèn s¸ch cña anh vÒ chÝnh trÞ

kinh tÕ häc25; dï b¶n th©n anh cßn ch­a hµi lßng víi cuèn s¸ch Êy

vÒ nhiÒu mÆt, dÉu sao c¸c khèi ãc ®· tr­ëng thµnh råi, chí bá lì

thêi c¬. Nh÷ng t¸c phÈm cña t«i liªn quan ®Õn n­íc Anh, dÜ nhiªn

còng sÏ g©y Ên t­îng - c¸c sù kiÖn ®­îc nªu ra l¹i qu¸ hïng hån -

nh­ng t«i vÉn muèn cã ®­îc nhiÒu tù do h¬n trong hµnh ®éng vµ

viÕt mét t¸c phÈm nµo ®ã cã thÓ g©y ®­îc hiÖu qu¶ lín h¬n trong

lóc nµy vµ cã thÓ gi¸ng mét ®ßn m¹nh mÏ h¬n nh»m vµo giai cÊp

t­ s¶n §øc. Chóng ta, nh÷ng nhµ lý luËn ng­êi §øc...2*

- thËt nùc

c­êi, nh­ng ®©y lµ ®Æc tr­ng cña thêi ®¹i, nã nãi lªn sù tan r· cña

thãi ®ª hÌn d©n téc cña ng­êi §øc - chóng ta l¹i tuyÖt nhiªn kh«ng

thÓ...2* hoµn chØnh lý luËn cña chóng ta, chóng ta vÉn ch­a c«ng bè

®­îc ngay c¶ sù phª ph¸n chèng l¹i ®iÒu phi lý. Song lóc nµy thêi

gian kh«ng chê ®îi n÷a. V× thÕ, mong anh h·y kÕt thóc tr­íc th¸ng

_____________________________________________________________________________________________

1* Xem tËp nµy, tr. 19.

2* ë chç nµy b¶n th¶o bÞ h­ h¹i.