Thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

VŨ ĐỨC THÀNH

THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ

TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ

THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP.HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ

TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ

THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự.

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Nguyễn Duy Thuân

Học viên: Vũ Đức Thành

Lớp: Cao học luật, Khóa 22

TP.HỒ CHÍ MINH, NĂM 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sụ hướng dẫn

của TS. Nguyễn Duy Thuân. Những kết quả và số liệu trong luận văn chưa được ai

công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước nhà trường

về sự cam đoan này.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2017

Tác giả

Vũ Đức Thành

BẢNG VIẾT TẮT

BLHS BỘ LUẬT HÌNH SỰ

BLTTHS BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ

CQĐT CƠ QUAN ĐIỀU TRA

TTHS TỐ TỤNG HÌNH SỰ

THQCT THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ

VKS VIỆN KIỂM SÁT

VKSND VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ

TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ.............................................6

1.1. Nhận thức chung về giai đoạn khởi tố vụ án hình sự............................6

1.1.1. Khái niệm giai đoạn khởi tố vụ án hình sự..........................................6

1.1.2. Ý nghĩa của giai đoạn khởi tố vụ án hình sự .......................................8

1.2. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự.........8

1.2.1. Quyền công tố và thực hành quyền công tố.........................................8

1.2.2. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự ......14

1.2.3. Ý nghĩa của thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án

hình sự..........................................................................................................15

1.3. Khái quát lịch sử lập pháp của Việt Nam về thực hành quyền công tố

trong khởi tố vụ án hình sự ....................................................................................16

1.4. Hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án

hình sự ở một số quốc gia trên thế giới .................................................................22

Kết luận chương 1 ...................................................................................................28

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT

NAM VÀ THỰC TRẠNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI

ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ.....................................................................29

2.1. Quy định của pháp luật về thực hành quyền công tố trong giai đoạn

khởi tố vụ án hình sự ..............................................................................................29

2.1.1. Quy định của pháp luật về thực hành quyền công tố trong giai đoạn

khởi tố vụ án hình sự từ năm 2003 đến năm 2015.......................................29

2.1.2. Quy định của pháp luật về thực hành quyền công tố trong giai đoạn

khởi tố vụ án hình sự theo BLTTHS năm 2015............................................33

2.2. Thực trạng thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án

hình sự ......................................................................................................................47

2.2.1. Những kết quả đạt được.....................................................................47

2.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân.........................................................50

Kết luận chương 2 ...................................................................................................57

CHƯƠNG 3. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC

HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH

SỰ .............................................................................................................................58

3.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động thực hành quyền công tố trong

giai đoạn khởi tố vụ án hình sự..............................................................................58

3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong

giai đoạn khởi tố vụ án hình sự..............................................................................61

3.2.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình sự.....................61

3.2.2. Nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi

tố vụ án hình sự............................................................................................65

3.2.3. Tăng cường công tác quản lý và chỉ đạo hoạt động thực hành quyền

công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự .............................................67

3.2.4. Nâng cao trình độ năng lực, ý thức trách nhiệm, phẩm chất đạo đức,

lý luận chính trị đối với đội ngũ Kiểm sát viên............................................67

3.2.5. Tăng cường sự phối hợp giữa Viện kiểm sát với các ngành hữu quan,

các cấp ủy Đảng trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm...................69

3.2.6. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho ngành kiểm sát, chế độ đãi

ngộ đối với kiểm sát viên..............................................................................71

3.2.7. Tăng cường các cơ chế giám sát, bảo đảm sự tham gia giám sát của

nhân dân đối với hoạt động thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát

trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự nói riêng và trong hoạt động tố tụng

hình sự nói chung.........................................................................................72

Kết luận chương 3 ...................................................................................................74

KẾT LUẬN..............................................................................................................75

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề đề tài

Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phấn đấu vì sự nghiệp

dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh là những nhiệm vụ quan

trọng hiện nay của Đảng và Nhà nước ta. Để đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước

pháp quyền xã hội chủ nghĩa thì việc cải cách tổ chức và nâng cao chất lượng hoạt

động của các cơ quan tư pháp, trong đó có Viện kiểm sát là một đòi hỏi mang tính

cấp bách. Là cơ quan duy nhất thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và

kiểm sát việc tuân theo pháp luật, những quyết định của Viện kiểm sát đã và đang

đóng góp tích cực và công cuộc đấu tranh chống tội phạm và vi phạm pháp luật, bảo

vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, giữ vững an ninh, chính trị và trật tự an toàn xã hội.

Trong những năm qua, thực hiện chỉ đạo của VKSND tối cao, các VKS địa

phương trong cả nước đã thực hiện tương đối hiệu quả chức năng thực hành quyền

công tố của mình, nâng cao tỉ lệ phát hiện tội phạm, hạn chế bỏ lọt tội phạm. Tuy

nhiên, bên cạnh kết quả đạt được vẫn có những hạn chế như tỷ lệ các vụ án phải trả

hồ sơ để điều tra bổ sung còn tương đối nhiều, một số vụ án phải đình chỉ vụ án,

đình chỉ bị can do không cấu thành tội phạm…Những hạn chế đó đã gây ra những

hậu quả về danh dự, nhân phẩm, vật chất đối với những người bị bắt, bị khởi tố,

điều tra oan, sai, làm ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín của ngành Kiểm sát nói riêng

và các cơ quan bảo vệ pháp luật nói chung.

Trong tố tụng hình sự, khởi tố là giai đoạn đầu tiên có ý nghĩa rất quan

trọng đối với toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Giai đoạn này có nhiệm vụ xác

định có sự việc phạm tội xảy ra hay không, nếu xảy ra thì có hay không dấu hiệu

của tội phạm để khởi tố hoặc không khởi tố vụ án, nhằm xử lý kịp thời nghiêm

minh các hành vi phạm tội, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan sai người vô tội,

góp phần bảo đảm quyền tự do dân chủ của công dân được pháp luật bảo hộ. Nếu

ngay từ giai đoạn khởi tố vụ án thiếu khách quan, không toàn diện, không được tiến

hành theo đúng trình tự, thủ tục do pháp luật tố tụng hình sự quy định sẽ kéo theo

những hệ lụy khác như khởi tố oan, sai, không có căn cứ, làm cho việc điều tra của

cơ quan điều tra, truy tố của Viện kiểm sát hoặc xét xử của Tòa án không chính xác,

trái pháp luật, làm oan những người vô tội hoặc dẫn đến tình trạng bỏ lọt tội phạm.

Trong giai đoạn này, chức năng quan trọng nhất của VKS là phải thực hành quyền

công tố nhằm bảo đảm mọi tội phạm được phát hiện đều phải được khởi tố nhanh

2

chóng, chính xác để trừng trị người phạm tội, góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ

nghĩa. Tuy nhiên so với yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm, chức năng thực

hành quyền công tố trong giai đoạn này của VKS vẫn còn không ít những hạn chế.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế này là do các qui định

của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành đang có những bất cập, vướng mắc, chưa

tạo điều kiện để đảm bảo hoạt động của Viện kiểm sát khi thực hành quyền công tố

trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự. Sau khi sửa đổi Hiến pháp năm 2013, Quốc

hội lần đầu tiên quy định chức năng thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi

tố vụ án của VKS trong Luật tổ chức VKSND năm 2014. Đây là cơ sở để BLTTHS

năm 2015 tiến hành sửa đổi các quy định của BLTTHS năm 2003 nhằm phù hợp

với chức năng, nhiệm vụ, hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi

tố vụ án hình sự của Viện kiểm sát theo Luật tổ chức VKSND năm 2014. Tuy đã

sửa đổi cơ bản, tháo gỡ những vướng mắc, bất cập của Bộ luật tố tụng hình sự năm

2003 về hoạt động thực hành quyền công tố của VKS trong giai đoạn khởi tố vụ án

hình sự nhưng BLTTHS năm 2015 vẫn có không ít những hạn chế, vướng mắc cần

được tiếp tục khắc phục để nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố của VKS

trong giai đoạn này. Với những lý do nêu trên, tác giả quyết định chọn vấn đề:

“Thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự theo pháp luật tố

tụng hình sự Việt Nam" làm đề tài cho luận văn Thạc sĩ luật học của mình để góp

phần vào công cuộc cải cách tư pháp trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến luận văn

Trong những năm qua, nhằm nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố

của VKS trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự đã có nhiều công trình nghiên cứu

khoa học liên quan đến vấn đề này, qua nghiên cứu tìm hiểu cho thấy, các công

trình khoa học tập trung nghiên cứu theo những khía cạnh sau:

Nghiên cứu chung về việc đổi mới tổ chức, hoạt động của VKS nhân dân.

Điển hình như: tác giả Khuất Văn Nga với bài viết: Những chủ trương của Đảng và

Nhà nước ta về cải cách tư pháp và tổ chức hoạt động của VKSND trong thời kỳ đổi

mới, Tạp chí Kiểm sát, số 7/2005; Tác giả Đỗ Văn Đương với bài viết: Cơ quan

thực hành quyền công tố trong cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay, Tạp chí Kiểm

sát số 4/2006; Tác giả Nguyễn Minh Đức với bài viết: “Về chức năng, nhiệm vụ của

Viện kiểm sát theo tinh thần cải cách tư pháp ”, Tạp chí Kiểm sát số 9/2006; Tác