Thiên tài quận sự Nguyễn Huệ phần 10 docx

316

tưởng có bổn phận phải thêrn vào cho sứ bộ nhỏ bé này 2.000 cân thuốc súng để cho

cậu Hoàng tử không có dáng trở về với hai bàn tay không và để làm vui lòng Giám

mục đã tỏ vẻ ước muốn chúng lắm”3

.

Hai chứng nhân ở hai địa vị có hai lối nhìn riêng về cuộc đón rước. Nhưng tất cả

đều là sự thực bởi vì chúng lộ cho ta thấy nhưng khía cạnh khác nhau của sự thực. Sự

thực là một bên ở phía Gia Định, ngoài tấm lòng của một người cha “quan sơn vạn lý

hoài niệm”, nay hân hoan thấy mặt con, còn có những người dân lính, quan vua

mừng rỡ được thấy bạn bè tiếp sức, đem từ phương xa lại sự tin tưởng thắng lợi ở

ngày mai. Sự thực là đám người trở về đó có lúc cũng đã tin tưởng như đám người

đón rước họ bây giờ, mà rốt lại lúc này chỉ là “một sứ bộ nhỏ bé”, đi không lại trở về

không.

Nhưng sự việc đã ném tung ra rồi thì nó sẽ mắc nối để lôi cuốn các sự việc khác

xảy ra tiếp. Cảnh đi cầu viện, các nước Tây phương đều biết. Duy họ không can thiệp

được vì chính họ đang phải lo gỡ rối cho họ, gỡ mối bòng bong mà chính nền văn

minh họ đã tạo ra.

Chính phủ đã không giúp ích gì được thì các tư nhân phân tích tình hình theo lối

nhìn riêng của họ đã bày tỏ sự tán đồng can thiệp. “Người Pháp không can thiệp vào

Nanh Hà thì thiếu dịp khác để thành lập một cơ sở vững chắc và quý giá trên một xứ

sở sẽ đem lại cho quốc gia một nền thương mại độc quyền hơn 20 triệu đồng và đặc

biệt là việc giao thương với Trung Hoa mà khỏi cần qua Quảng Châu”4

. Chính khi

những dư luận đó trở thành những đề nghị cụ thể thì Bá-đa-lộc mới có thể giận dỗi

De Conway để nói thẳng vào mặt ông này là “Một mình tôi cũng đủ làm nên việc đảo

lộn”.

Trong chuyến từ Pháp về, Bá-đa-lộc ghé Ile de France viết thư cho De

Montmorin: “Ở đảo này, tôi đã thấy các nhà cầm quyền sẵn sàng nhận lãnh quan

điểm của Triều đình. Tất cả những gì có liên quan đến cuộc viễn chinh ở

Cochinchine đều phải tiên liệu từ chỗ này và đã xong rồi”5

. Thực vậy, Bá-đa-lộc tiếp

tục đường về thì trong cuộc hội nghị ở Port Louis ngày 3-9-1788, các nhà cầm quyền

ở các đảo Ile de France, Bourbon đã ra tuyên ngôn xin tự do giao thương với

Cochinchine. Thế rồi trong một tờ trình gởi cho Quốc hội Pháp ngày 2-12-1790, dân

chúng (?) các đảo đã nói: “Ở đây có những tay tình nguyện, những bọn Cafres, tàu bè

khí giới cho cuộc viễn chinh đó. Nhiều nhà buôn yêu nước của thuộc địa này đã dâng

cho Giám mục d’Adran tài nguyên của họ để giúp ông thi hành một dự tính thật có

lợi cho quốc gia Pháp”6

.

Quần đảo Côn Lôn nằm ngoài biển là nơi thuận tiện nhất để đón chào các tàu

thuyền Tây phương. Từ năm 1779, Nguyễn Ánh đã đặt ở đây những viên quan mang

chứng minh thư của “P.J.G. Giám mục d’Adran” giới thiệu với các thuyền trưởng

Tây phương, mời họ vào bến, cho tin tức. Chủ đích của Pigneau là đón tàu Pháp

nhưng Gia Định không cần phân biệt điều đó mà chỉ cần tàu Tây để giao thương

thôi7

. Chính ở Côn Lôn là nơi vào tháng 9-1788 chiếc tàu La Dryade trong sứ mệnh

dò tình hình Nam Hà đã thả lại Hồ Văn Nghị và 1.000 khẩu súng mua cho Nguyễn

Ánh8

. Lính thuỷ tàu Tây trốn xuống ở đây. Cũng ở đây vào cuối năm 1790 Nguyễn

Ánh dùng làm nơi nuôi ngựa cho quân đội dùng9

.

317

Nhưng khi Gia Định đã bình yên thì Vũng Tàu hay chính Bến Nghé sẽ là nơi

đón các tàu, thuyền tiếp viện. Bá-đa-lộc gom góp tiền bạc, khí giới lương thực chất

lên các tàu ông thuê ở Ile de France và cả ở Pondichéry nữa nhờ sự giúp đỡ của các

nhà buôn như đã biết. Nguyễn Ánh làm chủ Gia Định rồi sẽ có đủ tiền bạc mà đeo

đuổi chiến tranh. Qua lời thư của De Guignes, Viên Lãnh sự Pháp ở Macao, ta thấy

ông đã làm trung gian mua cho Nguyễn Ánh nhiều chiếc tàu. Và cũng từ Macao

trong những tháng cuối năm 1789, 8, 9 chiếc tàu đi buôn ở Cochinchine đã mang

theo nhiều thứ khí giới quân dụng. Một trong những chiếc tàu đó là chiếc la Garonne

đã bán cho sứ giả Nguyễn ở Xiêm hai khẩu đại bác10. Tất cả những chuyến mua bán

đó làm cho Nguyễn Ánh có dưới quyền một số tàu chiến Tây Phương quan trọng.

L.M Jean de Jesus Maria viết thư từ Chợ Quán ngày 4-3-1790 ghi nhận Ánh có

“khoảng 10 chiếc tàu Bồ và 1 chiếc tàu Pháp tất cả đều là tàu buôn nhưng võ trang

với đầy đủ khí giới quân dụng”11. Nhưng quan trọng hơn cả là việc có đám người

Tây phương giúp. Ở Gia Định có đến 140 sĩ quan và 80 lính Pháp. Một bức thư của

Bá-đa-lộc ngày 18-7-1794 nói đến 40 người Âu trong bộ binh, thêm vào chừng ấy

nữa trên các tàu đồng

12. Và không phải chỉ có người Pháp mà thôi. Crawfurd vào

Huế tháng 10-1822 thấy ở đó một bài vị người Irlandais13. M. Đức Chaigneau ghi

nhận có cả người Anh, Irlandais14

.

_________________________________________

1. Trích lại của Thanh Lãng. Biểu nhất lãm Văn học Cận đại, Tự Do xb, 1958, bài văn “Nhựt trình

Đông cung ký vãng Tây bang, tái hồi bổn quốc”, trang 51.

2. Thực lục, q4, 15b.

3. Trích lại của G. Taboulet, “Le traité de Versailles”, BSEI. XIII. hđd, t. 103.

4. Tờ Gazette nationale đã dẫn.

5. Thư ngày 14-4-1788 (A. Launay, III, t. 178).

6. Văn khố Ngoại giao Á châu, trích bởi Ch. Maybon, Histoire moderne, sđd, t. 268.

7. L. Gaide. “Notes historiques sur Poulo Condore”, BAVH, Avr. 1925 t. 88. Chứng minh thư ghi

Sài Gòn ngày 10-8-1779.

8. V. Imbert. Le séjour en Indochine de l’ambassade de L. Macarney. sđd, t. 2.

9. Thực lục q5, 7b.

10. Thư ngày 16-12-1789 (A. Launay, III, t. 158, chú số l) Ch. Maybon, Histoire moderne, sđd, t.

270. H. Cordier, Correspondance générale, sđd, t. 209.

11. “La révolte...” bđd, BSEI, 1940, t. 101, 102.

12. Dẫn bởi G. Taboulet. La geste française... sđd, t. 204.

13. Chuyện. J. Crawfurd do Ch. Maybon dẫn.

14. Souvenirs de Huế, t. 18.

Binh lính Pháp phần nhiều là thuộc các đội thuỷ quân tình nguyện, thu nhặt ở

những gia đình trung lưu đã được hưởng một nền giáo dục tự do nên chịu sự quyến

rũ của khung cảnh xa xứ lạ để lăn mình vào những chiếc tàu đi đây đi đó

1

. Số đông

này kẻ trước người sau, có khi kẻ tới chán bỏ đi, người mới lại lăn vào, tựu trung có

một số hoạt động hơn cả mà sử quan Nguyễn còn ghi lại là Đa-đột (Jean Marie

Dayot), Ô-li-vi hay ông Tín (Alexis Olivier de Puynamel), Ba-nê-ô hay Nguyễn Văn

Thắng (J.B.Chaigneau), Lê Văn Lăng (De Forçan), Ba-la-di (Laurent Barizy),

Nguyễn Văn Chấn (Philippe Vannier), tất cả đều được chức Cai đội

2

.

Dayot được phong làm Trí Lược hầu tháng 6-1790. trông coi chiếc tàu “Đồng

Nai” và có dự trận thuỷ chiến Thi Nại 1792, là “linh hồn và chủ tướng của thuỷ quân