Sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm phần hidrocacbon trong chương trình hoá học lớp 11 trung học phổ thông.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA HỌC

TRƯƠNG QUỲNH ANH

Tên đề tài:

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN

HIĐROCACBON TRONG CHƯƠNG TRÌNH

HÓA HỌC LỚP 11 THPT

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân sư phạm

Đà Nẵng, tháng 4/2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG

KHOA HOÁ HỌC

  

Tên đề tài:

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN HIĐROCACBON

TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT

Sinh viên thực hiện : Trương Quỳnh Anh

Lớp : 14SHH

Giáo viên hướng dẫn : ThS. Phan Văn An

Đà nẵng, tháng 4/2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐHSP Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

KHOA HÓA

NHIỆM VỤ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

Họ và tên sinh viên : Trương Quỳnh Anh

Lớp : 14SHH

1. Tên đề tài

Sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động

học theo nhóm phần hidrocacbon trong chương trình hoá học lớp 11 THPT.

2. Nguyên liệu dụng cụ và thiết bị

- Các tài liệu tham khảo có liên quan đến PPDHHH trong trường phổ thông.

- Các chủ đề bài học, hệ thống câu hỏi và bài tập hóa học.

- Hơn 300 HS trường THPT Nguyễn Văn Cừ (QN) và THPT Thái Phiên

(QN) - Máy tính, phần mềm tin học chuyên ngành.

3. Nội dung nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài.

- Xây dựng các chủ đề bài học có sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy

học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm nâng cao chất lượng giảng dạy.

- Thực nghiệm sư phạm.

4. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Phan Văn An

5. Ngày giao đề tài: 01/10/2017

6. Ngày hoàn thành: 21/04/2018

Chủ nhiệm khoa Giáo viên hướng dẫn

(Kí và ghi rõ họ tên) (Kí và ghi rõ họ tên)

PGS.TS Lê Tự Hải ThS. Phan Văn An

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho Khoa ngày tháng năm 2018

Kết quả điểm đánh giá

Ngày tháng năm 2018

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

(Kí và ghi rõ họ tên)

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Th.S Phan Văn An, giảng viên khoa

Hoá học, trường Đại Học Sư Phạm Đà Nẵng, đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi rất tận

tình trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn các quý thầy cô giáo khoa Hoá Học trường ĐHSP

Đà Nẵng đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu luận văn này.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu cùng tập thể giáo viên và

học sinh trường THPT Thái Phiên, Quảng Nam và trường THPT Nguyễn Văn Cừ

đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm đề tài.

Cuối cùng, tôi xin gừi lời cảm ơn đến những người thân yêu nhất đã luôn

động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.

Đà Nẵng, ngày 21 tháng 04 năm 2018

Trương Quỳnh Anh

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài.................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu.........................................................................................2

4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu .....................................................................2

5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................2

6. Giả thuyết khoa học...........................................................................................2

7. Cái mới của đề tài ..............................................................................................3

NỘI DUNG ................................................................................................................4

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ...............................................4

1.1. DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC...............4

1.1.1. Định hướng đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục phổ thông sau 20154

1.1.2. Khái niệm năng lực ..................................................................................5

1.1.3. Cấu trúc của năng lực ..............................................................................5

1.1.4. Quá trình hình thành năng lực ...............................................................6

1.1.5 Năng lực của học sinh ...............................................................................7

1.1.6. Các năng lực cốt lõi của học sinh ............................................................8

1.1.7. Phát triển chương trình dạy học theo hướng phát triển năng lực học

sinh.......................................................................................................................9

1.2. VỀ ĐỔI MỚI NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP, HÌNH THỨC TỔ CHỨC

DẠY HỌC VÀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ...........................................................10

1.2.1. Đổi mới hình thức và phương pháp dạy học nhằm phát huy tính chủ

động, tích cực, sáng tạo và rèn luyện phương pháp tự học; tăng cường kĩ

năng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề thực

tiễn.........................................................................................................................10

1.2.2. Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát

triển năng lực học sinh, vì sự tiến bộ của học sinh........................................13

1.2.3. Tiêu chí đánh giá bài học .......................................................................14

1.3. XÂY DỰNG BÀI HỌC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO

NHÓM VÀ HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC............................................15

1.3.1. Tổ chức hoạt động học và hướng dẫn học sinh tự học........................15

1.3.2. Một số phương pháp và kĩ thuật tự học ...............................................22

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG BÀI HỌC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG THEO

NHÓM PHẦN HYDROCACBON TRONG CHƯƠNG TRÌNH HOÁ HỌC

LỚP 11 THPT THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH .......29

2.1. Những yêu cầu cơ bản và nhiệm vụ của phần hidrocacbon trong chương

trình hoá học lớp 11 THPT.................................................................................29

2.2. Qui trình xây dựng bài học ..........................................................................30

2.2.1. Định hướng chung ..................................................................................30

2.2.2. Quy trình xây dựng bài học...................................................................30

2.3. Một số chủ đề chương hidrocacbon ............................................................33

2.3.1. Chủ đề 1: ANKAN (3 Tiết)....................................................................33

2.4. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ CHƯƠNG HYDROCACBON KHÔNG NO............49

2.4.1. Chủ đề 1: ANKEN (3 Tiết) ( Xem phần phụ lục)................................49

2.4.2. Chủ đề 2: ANKAĐIEN (1 Tiết).............................................................49

2.5. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ CHƯƠNG HIĐROCACBON THƠM.......................63

2.5.1. Chủ đề 1: BENZEN VÀ ANKYLBENZEN (2 Tiết) (Xem phần phụ

lục)......................................................................................................................63

2.5.2. Chủ đề 2: STIREN VÀ NAPHTALEN (2 Tiết) (Xem phần phụ lục) 63

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .........................................................64

3.1 Mục đích thực nghiệm...................................................................................64

3.2. Đối tượng thực nghiệm.................................................................................64

3.3 Tiến hành thực nghiệm .................................................................................64

3.3.1. Chuẩn bị cho TNSP................................................................................64

3.3.2. Tổ chức thực hiện ...................................................................................64

3.3.3. Kiểm tra, đánh giá kết quả....................................................................65

3.3.4. Xử lí kết quả thực nghiệm .....................................................................65

3.4. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................66

3.4.1. Kết quả các bài kiểm tra thực nghiệm .................................................66

3.4.2. Kết quả thăm dò ý kiến giáo viên của các lớp tiến hành thực nghiệm

............................................................................................................................71

3.4.3. Kết quả thăm dò ý kiến HS của các lớp tiến hành thực nghiệm........72

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................77

1. Kết luận.............................................................................................................77

2. Kiến nghị...........................................................................................................77

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................79

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT

GV : giáo viên

HS : học sinh

THPT : trung học phổ thông

CTCT : công thức cấu tạo

CTPT : công thức phân tử

CTTQ : công thức tổng quát

PPDH : phương pháp dạy học

TN : thực nghiệm

ĐC : đối chứng

PTPƯ : phương trình phản ứng

PƯHH : phản ứng hoá học

PP : phương pháp

ĐTB : điểm trung bình

DH : dạy học

SGK : sách giáo khoa

TNSP : thực nghiệm sư phạm

SP : sư phạm

PTPƯ : phương trình phản ứng

PƯ : phản ứng

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH

Sơ đồ 1.1. Định hướng chức năng và cấu trúc đa thành tố của năng lực

Sơ đồ 1.2. Mô hình phát triển năng lực

Bảng 3.1.1. Bảng phân phối tần số bài Ankan của cặp TN1 – ĐC1 : 11A1 và 11A5

trường THPT Thái Phiên, Thăng Bình.

Bảng 3.1.2. Bảng tổng hợp bài kiểm tra kết thúc chủ đề Ankan.

Hình 3.1. Biểu đồ thống kê chất lượng bài kiểm tra chủ đề Ankan ở hai lớp

TN11A1 và ĐC11A5 trường THPT Thái Phiên, Quảng Nam.

Bảng 3.2.1. Bảng phân phối tần số bài Ankan của cặp TN2 – ĐC2: 11A14 và

11A15 trường THPT Nguyễn Văn Cừ.

Bảng 3.2.2. Bảng tổng hợp bài kiểm tra kết thúc chủ đề Ankan.

Hình 3.2. Biểu đồ thống kê chất lượng bài kiểm tra chủ đề Ankan ở hai lớp

TN11A14 và ĐC11A15 trường THPT Nguyễn Văn Cừ.

Bảng 3.3.1. Bảng phân phối tần số bài “Ankađien” của cặp TN3 – ĐC3: 11A2 và

11A6 trường THPT Thái Phiên, Quảng Nam.

Bảng 3.3.2. Bảng tổng hợp bài kiểm tra kết thúc chủ đề Ankanđien.

Hình 3.3. Biểu đồ thống kê chất lượng bài kiểm tra chủ đề Ankađien ở hai lớp

TN11A2 và ĐC11A6 trường THPT Thái Phiên, Quảng Nam.

Bảng 3.4.1. Bảng phân phối tần số bài “Ankađien” của cặp TN4– ĐC4: 11A2 và

11A4 trường THPT Nguyễn Văn Cừ.

Bảng 3.4.2. Bảng tổng hợp bài kiểm tra kết thúc chủ đề Ankanđien.

Hình 3.4. Biểu đồ thống kê chất lượng bài kiểm tra chủ đề Ankađien ở hai lớp

TN11A2 và ĐC11A4 trường THPT Nguyễn Văn Cừ.

Bảng 3.5. Thái độ của HS khi tham gia giờ học có hợp tác nhóm.

Bảng 3.6. Khả năng tự học

Bảng 3.7. Kĩ năng giao tiếp

Bảng 3.8. Khả năng hợp tác nhóm.

Bảng 3.9. Năng lực giải quyết vấn đề.

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Bốn trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI do UNESCO xác định là: “học để biết,

học để làm, học để tự khẳng định mình và học để chung sống”, có ý nghĩa rất quan

trọng trong sự thành công của mỗi cá nhân, góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp

cho toàn xã hội. Như vậy mục tiêu giáo dục của thế giới cho thấy rõ giáo dục không

chỉ cung cấp kiến thức mà còn phải hình thành cho người học những kĩ năng, thái

độ để họ có thể sống và làm việc trong xã hội luôn thay đổi sau khi hoàn thành

chương trình giáo dục phổ thông.

Ở Việt Nam, để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng

nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng

yêu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển người học, giáo dục phổ thông đã và

đang được đổi mới mạnh mẽ theo bốn trụ cột giáo dục của thế kỉ XXI. Cốt lõi của

đổi mới giáo dục là đổi mới PPDH theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ

động, sáng tạo của HS, tăng cường kĩ năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng

vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đổi mới PPDH là một việc làm đã và đang được

toàn ngành giáo dục hưởng ứng và đã có một số kết quả đáng ghi nhận, nhưng nhìn

chung chưa đáp ứng được hết nhu cầu tạo đạo con người theo yêu cầu phát triển của

xã hội hiện đại.

Trong số các PPDH tích cực thì DH theo nhóm đã được nhiều nhà giáo dục

quan tâm bởi đặc điểm của DH theo nhóm là thông qua hoạt động học tập, HS được

hình thành và phát triển các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, ngôn ngữ, khả năng hợp

tác, làm việc cùng nhau, chia sẻ kinh nghiệm cũng như kiến thức…từ đó phát triển

tư duy, khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, đồng thời lĩnh hội được kiến thức

bài học và kiến thức xã hội. Đó chính là nền tảng cho việc hình thành, phát triển và

rèn luyện kĩ năng sống cho HS. Ở nước ta hiện nay, PPDH theo nhóm được sử dụng

trong dạy học ở trường phổ thông còn hạn chế, nếu có sử dụng thì chỉ mang tính

hình thức. Chính vì lí do trên chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Sử dụng phương

pháp và kĩ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm phần

hidrocacbon trong chương trình hoá học lớp 11“.

2

2. Mục đích nghiên cứu

Sử dụng PPDH theo nhóm cho HS nhằm nâng cao kết quả trong dạy và học hóa học

phần hidrocacbon lớp 11 – chương trình nâng cao ở trường THPT.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Nghiên cứu tổng quan vấn đề.

3.2. Nghiên cứu cơ sở lí luận:

- Đổi mới PPDH: định hướng, mục đích, đặc trưng của PPDH tích cực.

- Cơ sở lí thuyết về DH theo nhóm.

3.3. Nghiên cứu nội dung, chương trình hóa học 11 – nâng cao.

3.4. Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng PPDH theo nhóm trong dạy và học hóa học

phần hidrocacbon ở trường THPT.

3.5. Thiết kế hệ thống bài lên lớp có sử dụng PPDH theo nhóm trong dạy và học

hóa học 11 phần hidrocacbon chương trình nâng cao, ở trường THPT.

3.6. Thực nghiệm sư phạm

4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu

PPDH theo nhóm trong dạy học hóa học ở trường THPT phần hidrocacbon lớp 11 –

chương trình nâng cao.

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận

- Đọc và nghiên cứu các tài liệu liên quan.

- Phương pháp phân tích và tổng hợp.

- Phương pháp hệ thống, khái quát hóa.

5.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Trò chuyện.

- Phát phiếu điều tra.

- Phương pháp chuyên gia.

5.3. Phương pháp xử lí thông tin bằng thống kê toán học.

6. Giả thuyết khoa học

Nếu sử dụng tốt PPDH theo nhóm trong dạy và học hóa học ở trường THPT phần

hidrocacbon sẽ góp phần nâng cao được chất lượng dạy học hóa học theo hướng

3

tích cực hóa hoạt động học ở HS, giúp HS nâng cao khả năng tự học, phát triển

năng lực tư duy, phát hiện và giải quyết vấn đề, góp phần rèn luyện cho HS những

kĩ năng cần thiết của con người trong thế kỉ XXI.

7. Cái mới của đề tài

Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tư liệu bổ sung về việc nghiên cứu, sử

dụng hiệu quả các hình thức tổ chức hoạt động nhóm hợp tác trong dạy và học hóa

học ở trường THPT.

4

NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

1.1.1. Định hướng đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục phổ thông sau 2015

Sau 2015, Đảng, Nhà nước đã đưa ra định hướng đổi mới: "Chuyển từ nền

giáo dục định hướng theo nội dung sang nền giáo dục định hướng theo năng lực"

- Bản chất của giáo dục định hướng theo nội dung là:

+ Chú trọng việc truyền thụ hệ thống tri thức khoa học theo các môn học đã

được quy định trong chương trình dạy học. Những nội dung của các môn học này

dựa trên các khoa học chuyên ngành tương ứng. Chúng ta chú trọng trang bị cho

người học một hệ thống tri thức khoa học khách quan về nhiều lĩnh vực khác nhau.

Người học có thể có một khối lượng tri thức lớn "Thông kim, Bác cổ".

+ Tuy nhiên giáo dục theo định hướng nội dung lại chưa chú trọng đến khả

năng ứng dụng tri thức đã học của người học vào trong thực tiễn lao động và những

tình huống trong thực tế của cuộc sống. Kết quả đào tạo của người học chưa đáp

ứng được nhu cầu thực tiễn của nền kinh tế xã hội và thực tiễn cuộc sống, đặc biệt

trong xu thế Hội nhập nền kinh tế thế giới hiện nay.

- Bản chất của giáo dục định hướng năng lực:

+ Chương trình giáo dục không chỉ chú ý trang bị về hệ thống tri thức khoa

học của các môn học, mà đặc biệt chú trọng đến việc rèn luyện những kĩ năng vận

dụng tri thức vào thực tiễn cuộc sống để hình thành và phát triển những năng lực cơ

bản của người lao động

+ Giáo dục định hướng năng lực không quy định những nội dung dạy học chi

tiết, mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục, trên cơ

sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, hình

thức tổ chức quá trình dạy học và đánh giá kết quả dạy học.

+ Giáo dục định hướng năng lực, mục tiêu học, tức là kết quả học tập mong

muốn được mô tả thông qua hệ thống năng lực người học đạt được. Những kết quả

này có thể mô tả chi tiết được, có thể quan sát được, và có thể định lượng được

5

+ Nội dung tri thức trong giáo dục định hướng năng lực là các tri thức được

trang bị ở các môn học đều nhằm vào phát triển những năng lực chung của người

học và những năng lực chuyên biệt của từng môn học. Kết quả này của người học sẽ

đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của nền kinh tế xã hội và thực tiễn cuộc sống.

1.1.2. Khái niệm năng lực

Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc

tính tâm lí cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… để thực hiện thành công

một loạt công việc trong một bối cảnh nhất định.

Năng lực cá nhân được đánh giá qua phương thức và kết quả hoạt động của

cá nhân đó khi giải quyết một vấn đề của cuộc sống. Có thể xem xét riêng một cách

tương đối phẩm chất và năng lực, nhưng năng lực hiểu theo nghĩa rộng (năng lực

người) bao gồm cả phẩm chất và các năng lực hiểu theo nghĩa hẹp.

1.1.3. Cấu trúc của năng lực

Khái niệm năng lực hành động và khác niệm kĩ năng không có sự tương

đồng. Kĩ năng chỉ được định nghĩa như là khả năng thực hiện dễ dàng, chính xác

một hành động có tính phức hợp và khả năng thích ứng trong các điều kiện đang

thay đổi. Trong khi năng lực hành động được định nghĩa như là một khái niệm định

hướng theo chức năng, một hệ thống phức hợp hơn, toàn diện hơn, có sự kết hợp

của nhiều thành tố như các khả năng nhận thức, kĩ năng, thái độ và chứa cả các

thành phần phi nhận thức như động cơ, xúc cảm, giá trị, đạo đức,… trong một bối

cảnh có ý nghĩa.

Cấu trúc của năng lực được trình bày trong sơ đồ 1.1 :