Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn giáo dục công dân 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG QUANG LINH

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC

MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN 10 Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2021

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG QUANG LINH

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC

MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN 10 Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị

Mã số:8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊ THỦY

THÁI NGUYÊN - 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Những

kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố bất cứ công trình nào.

Thái Nguyên, ngày…tháng…năm 2021

Tác giả luận văn

Dương Quang Linh

XÁC NHẬN

CỦA KHOA CHUYÊN MÔN

XÁC NHẬN

CỦA NGƯỜI HƯỚNG DẪN

TS. VŨ THỊ THỦY

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc T.S Vũ Thị Thủy – người đã quan

tâm và tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm luận văn, đã giúp tôi hiểu

thêm nhiều kiến thức về khoa học quản lý giáo dục cũng như giúp tôi rèn luyện

kỹ năng nghiên cứu khoa học.

Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại Học Sư Phạm Thái Nguyên, cùng các

thầy cô giáo đã quan tâm tạo điều kiện thuận lợi, dành nhiều công sức giảng dạy,

hướng dẫn giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu phòng, ban, khoa, tổ, các đồng

chí giảng dạy bộ môn Giáo dục Công dân và học sinh trường THPT Lương Ngọc

Quyến, THPT Dương Tự Minh, THPT Gang Thép đã nhiệt tình cộng tác, cung

cấp số liệu, cho ý kiến, những người thân trong gia đình và bạn bè đã luôn quan

tâm, động viên, giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập và

nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã cố gắng thật nhiều trong quá

trình thực hiện đề tài, song không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi

rất mong nhận được sự thông cảm và đóng góp ý kiến của quý các thầy, cô giáo,

các bạn đồng nghiệp và những người cùng quan tâm tới những vấn đề được trình

bày trong luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Tác giả luận văn

Dương Quang Linh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................. v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ............................................ vi

MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài ........................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài................................................... 3

4. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 3

5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài................................................................. 3

6. Đóng góp của đề tài......................................................................................... 5

7. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5

CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP

NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC GDCD 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT

THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN.......................................................................... 6

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu............................................................................ 6

1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài................................................. 6

1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước ................................................. 7

1.2. Khái niệm về phương pháp dạy học và phương pháp dạy học nêu vấn đề...... 15

1.2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học........................................................ 15

1.2.2. Khái niệm về phương pháp dạy học nêu vấn đề ..................................... 19

1.3. Vai trò của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn

GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.................................... 21

1.3.1. Khái quát chương trình GDCD lớp 10 .................................................... 21

1.3.2. Đặc điểm của chương trình GDCD lớp 10, phần công dân với đạo đức ...... 26

1.3.3. Khái quát đặc điểm các trường THPT thành phố Thái Nguyên.............. 29

1.3.4. Sự cần thiết của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học

GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.................................... 30

Kết luận chương 1.............................................................................................. 34

Chương 2. KHẢO SÁT THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ

DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌCGIÁO DỤC

CÔNG DÂN 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH

PHỐ THÁI NGUYÊN....................................................................................... 35

2.1. Thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học giáo dục công

dân 10 ở các Trường Trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên ................ 35

2.1.1. Kết quả đạt được...................................................................................... 35

2.1.2. Hạn chế và một số vấn đề đặt ra.............................................................. 40

2.2. Nguyên tắc và quy trình sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học

giáo dục công dân 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên

........................................................................................................................... 42

2.2.1. Nguyên tắc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học giáo dục

công dân 10 ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên.......... 42

2.2.2. Quy trình sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học giáo dục công

dân ở các trường trung học phổ thông thành phố Thái Nguyên........................ 51

2.2.3. Thiết kế bài giảng .................................................................................... 52

2.2.4. Thực hiện dạy học trên lớp...................................................................... 54

2.2.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh..................................... 56

2.3. Những điều kiện đảm bảo sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học

giáo dục công dân 10 ở các trường trung học phổ thông Thành phố Thái

Nguyên............................................................................................................... 58

2.3.1. Điều kiện đối với giáo viên ..................................................................... 58

2.3.2. Điều kiện đối với học sinh....................................................................... 59

2.3.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý ........................................................... 59

2.3.4. Điều kiện về cơ sở vật chất...................................................................... 60

Kết luận chương 2.............................................................................................. 60

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG

CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY

HỌC GDCD 10 Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN... 62

3.1. Thực nghiệm sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD lớp

10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên................................................ 62

3.1.1. Kế hoạch thực nghiệm............................................................................. 62

3.1.2. Nội dung thực nghiệm............................................................................. 64

3.1.3. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 66

3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy

học GDCD lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên ...................... 77

3.2.1. Giải pháp đối với cấp quản lý.................................................................. 77

3.2.2. Giải pháp đối với đội ngũ giáo viên ........................................................ 79

3.2.3. Giải pháp đối với học sinh....................................................................... 81

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................................... 85

Kết luận.............................................................................................................. 85

Khuyến nghị....................................................................................................... 87

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 89

PHỤ LỤC .......................................................................................................... 93

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

THPT : Trung học phổ thông

GDCD : Giáo dục công dân

GD& ĐT : Giáo dục và đào tạo

BGH : Ban giám hiệu

GV: Giáo viên

HS: Học sinh

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Các phương pháp dạy học được giáo viên sử dụng chủ yếu trong dạy

học môn GDCD phần Công dân với các đạo đức ............................................. 35

Bảng 2.2. Hứng thú học tập môn GDCD chương trình lớp 10 của học sinh ở

các trường THPT thành phố Thái Nguyên ........................................................ 37

Bảng 2.3. Đánh giá của giáo viên về hiệu quả thực hiện phương pháp nêu vấn

đề trong dạy học GDCD, phần công dân với đạo đức ở các trường THPT trên

địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên .......................................... 40

Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng ở trường THPT Lương Ngọc Quyến ...................................................... 66

Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng ở trường THPT Gang Thép .................................................................... 67

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối

chứng ở trường THPT Dương Tự Minh............................................................ 67

Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của học sinh ............................................. 69

Bảng 3.5. Mức độ hiểu bài của học sinh khi giáo viên môn GDCD, phần công dân

với đạo đức theo phương pháp nêu vấn đề ........................................................... 70

Bảng 3.6. Đánh giá của học sinh lớp thực nghiệm về ý nghĩa của phương pháp

nêu vấn đề trong dạy học GDCD, phần công dân với đạo đức......................... 71

Bảng 3.7. Đánh giá của giáo viên về khó khăn, trở ngại khi dạy GDCD, phần

công dân với đạo đức......................................................................................... 72

Bảng 3.8. Kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT ở thành phố Thái

Nguyên............................................................................................................... 73

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ

Biểu đồ 3.1. So sánh mức độ hứng thú học tập của học sinh ở lớp đối chứng và

lớp thực nghiệm................................................................................................. 69

Biểu đồ 3.2. So sánh kết quả kiểm tra 1 tiết trên phạm vi 3 trường THPT thành

phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên................................................................. 74

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ diễn ra mạnh mẽ trên thế giới từ

nửa sau của thế kỷ XX đã tác động sâu rộng đến đời sống kinh tế, văn hoá, xã

hội của tất cả các quốc gia dân tộc, đưa các quốc gia, dân tộc vào một xu thế tất

yếu của sự hội nhập toàn cầu. Những biến đổi mạnh mẽ của xã hội đã và đang

đặt giáo dục, đào tạo trước những nhiệm vụ mới mà ở đó mục tiêu lớn lao của

nền giáo dục là phải làm tăng khả năng đối phó, thích nghi của con người trước

tốc độ biến động kinh tế, xã hội nhanh chóng, liên tục và khả năng giải quyết các

vấn đề của cuộc sống đặt ra.

Trong xu thế không ngừng đổi mới căn bản, toàn diện và nâng cao chất

lượng giáo dục hiện nay, mà trước hết là giáo dục bậc phổ thông, nhằm đáp

ứng yêu cầu nâng cao tính chủ động trong học và tự học, phát triển năng lực

giải quyết các vấn đề do thực tiễn đặt ra cho người học. Bởi vậy, yêu cầu

khách quan đặt ra là phải đổi mới một cách thường xuyên về nội dung,

phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, trong đó, có đổi mới tổ chức dạy

học ở các trường THPT.

Hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học được nhiều giáo viên ở các

trường THPT thực hiện, trong đó nêu vấn đề được nhiều giáo viên quan tâm.

Phương pháp dạy học nêu vấn đề với tư cách là một hình thức tổ chức dạy học

đặc trưng và có nhiều ưu thế, với mục đích “lấy hoạt động của người học làm

trung tâm” nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học giúp

cho họ tiếp cận một cách nhanh nhất, có hiệu quả với khối lượng tri thức nhân

loại ngày càng lớn. Việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề đang là một xu thế tất

yếu, ngày càng lan rộng và phổ biến ở nhiều quốc gia, nhiều cấp học, môn học

và lĩnh vực khác nhau. Ở nước ta, việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong

nhà trường đang được quan tâm thực hiện. Theo đó, phương pháp dạy học nêu

vấn đề là bước tiến của khoa học sư phạm hiện đại. Đây là phương pháp hướng

mọi cố gắng để kích thích nhu cầu nhận thức từ bên trong, tạo ra khả năng tư duy

độc lập và sáng tạo cho người học, nhằm biến quá trình đào tạo thành quá trình

tự đào tạo.

Môn Giáo dục công dân trong chương trình THPT được xem là môn học có

2

chức năng trang bị những kiến thức phổ thông cơ bản, thiết thực về các quy luật

vận động chung của tự nhiên, xã hội và tư duy; về nhà nước và pháp luật; về lối

sống và đạo đức. Xét ở vai trò đặc thù của môn học, chương trình GDCD ở các

trường THPT có vị trí hàng đầu đối với việc định hướng phát triển nhân cách

học sinh về tư tưởng chính trị, đạo đức, góp phần trang bị và hình thành, phát

triển ở người học những kỹ năng cần thiết để gia nhập vào đời sống cộng đồng

một cách tích cực, chủ động. Tuy nhiên, với lượng kiến thức chứa đựng tính trừu

tượng, khái quát cao, nên môn học này rất cần đến việc sử dụng nhiều phương

pháp, trong đó có phương pháp nêu vấn đề để chuyển tải được nội dung tri thức

đến với người học.

Ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, phương pháp dạy

học nêu vấn đề vẫn đang được sử dụng phổ biến và là một trong những phương

pháp dạy học được chú trọng trong dạy học môn GDCD, nhưng thực tế cho thấy,

trong quá trình dạy học, các giáo viên thường gặp, khó khăn, lúng túng khi áp

dung các phương pháp dạy học tích cực, như phương pháp dự án, thảo luận nhóm,

đóng vai, nêu vấn đề… chưa được giáo viên thường xuyên sử dụng vào dạy học,

do họ chưa được định hướng bởi những quy trình đúng đắn, hiệu quả. Cho nên,

việc nghiên cứu, tìm ra nguyên tắc, biện pháp sử dụng hiệu quả phương pháp nêu

vấn đề trong dạy học GDCD lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực của học sinh ở

các trường THPT ở thành phố Thái Nguyên là vấn đề có tính cấp bách. Xuất phát

từ những lý do nêu trên, tôi chọn vấn đề: “Sử dụng phương pháp nêu vấn đề

trong dạy học môn GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên”

làm đề tài luận văn thạc sĩ.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

2.1. Mục đích nghiên cứu

Từ việc nghiên cứu lý luận và thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề

trong dạy học môn GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên, đề tài đề

xuất xây dựng quy trình sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD

lớp 10 nhằm định hướng phát triển phẩm chất và năng lực; phát huy tính chủ động,

tích cực, sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD

ở các trường THPT, thành phố Thái Nguyên.

3

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong

dạy học GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.

- Khảo sát, đánh giá thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy

học GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.

- Đề xuất quy trình và tiến hành dạy học thực nghiệm GDCD 10 ở các

trường THPT thành phố Thái Nguyên theo phương pháp nêu vấn đề.

- Kiến nghị một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp nêu vấn

đề trong dạy học GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình sử dụng phương pháp nêu

vấn đề trong dạy học môn GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Đề tài nghiên cứu việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD

lớp 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên năm học 2020 - 2021.

- Đề tài tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm tại 6 lớp thuộc 3 trường THPT

thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. (Trường THPT Lương Ngọc Quyến,

Trường THPT Dương Tự Minh, Trường THPT Giang Thép).

4. Giả thuyết nghiên cứu

Nếu quy trình sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học GDCD lớp 10

ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên mà đề tài được thực nghiệm thành

công sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD

lớp 10 ở các trường THPT, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài

5.1. Cơ sở lý luận

Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử

dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:

- Phương pháp nghiên cứu lý luận:

+ Phương pháp nghiên cứu lý luận: Đề tài tập trung nghiên cứu các Văn bản,

4

Văn kiện của Đảng, Nhà nước; các Chỉ thi, Thông tư chỉ đạo đổi mới phương

pháp dạy học của Bộ Giáo dục và Đào tạo; nghiên cứu về lý luận dạy học, tâm

lý học, cơ sở lý luận về đổi mới phương pháp dạy học; nghiên cứu cơ sở lý luận

về phương pháp nêu vấn đề; nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa,

sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD lớp 10 ở THPT.

+ Phương pháp phân tích và tổng hợp: Trên cơ sở tổng hợp các tài liệu khoa học

từ các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, đề tài tiến

hành tổng hợp, lựa chọn những nội dung liên quan nhằm góp phàn làm rõ cơ sở lý

luận của đề tài.

+ Phương pháp lô gíc lịch sử: Trên cơ sở nghiên cứu các công trình khoa học

về dạy học nói chung và dạy học theo phương pháp nêu vấn đề nói riêng, tác giả vận

dụng để xây dựng hệ thống lý thuyết về dạy học theo phương pháp nêu vấn đề phần

công dân với đạo đức nhằm phục vụ công tác nghiên cứu của đề tài.

- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp

điều tra xã hội học, phương pháp thực nghiệm sư phạm,…để nghiên cứu phần

thực trạng của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD

ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.

+ Phương pháp điều tra xã hội học: Sử dụng bảng ankét với các câu hỏi

đóng và mở đối với với giáo viên và học sinh để thu thập thông tin liên quan

đến nội dung nghiên cứu;

+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm sư phạm để phân tích,

đánh giá, so sánh lớp thực nghiệm với lớp đối chứng, từ đó rút ra những kết

luận và kiến nghị đúng.

+ Phương pháp quan sát: Quan sát thái độ, sự chú ý, biểu hiện hứng thú,

tính tích cực của học sinh trong dạy học.

+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm và phương pháp quan sát được sử

dụng chủ yếu trong chương 3 của luận văn

+ Phương pháp thống kê toán học: các kết quả điều tra thực trạng, kết quả

điểm của các bài kiểm tra trong quá trình thực nghiệm được xử lý bằng phương

5

pháp thống kê toán học từ đó giúp rút ra những nhận xét, kết luận khoa học,

khách quan đối với vấn đề cần nghiên cứu.

6. Đóng góp của đề tài

- Đề tài góp phần làm sáng tỏ thực trạng sử dụng phương pháp nêu vấn đề

trong dạy học môn GDCD 10 ở các trường THPT thành phố Thái Nguyên.

- Đề tài giúp cho giáo viên dạy bộ môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT

thành phố Thái Nguyên có thêm cơ sở khoa học và quy trình dạy học bằng

phương pháp nêu vấn đề để phát huy tính tích cực, tự giáo của học sinh.

- Sau khi hoàn thiện, đề tài còn có thể làm tài liệu tham khảo cho sinh viên

sư phạm chuyên ngành GDCD, Giáo dục chính trị, học viên cao học chuyên

ngành Lý luận và phương pháp dạy học GDCD, Lý luận chính trị.

7. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận

văn gồm 3 chương, 8 tiết.