Sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần "Công dân với pháp luật" cho học sinh trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

MA THỊ PHƢƠNG THẢO

SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG

VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT”

CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

MA THỊ PHƢƠNG THẢO

SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG

VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT”

CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN

Ngành: LL & PPDH bộ môn Lý luận Chính trị

Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG LAN

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn tốt nghiệp của tôi được sự hướng dẫn của cô giáo TS.

Nguyễn Thị Hoàng Lan, tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình.

Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi

không trùng với bất kỳ công trình nghiên cứu nào của các tác giả khác, những

số liệu trong luận văn là trung thực.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả

Ma Thị Phƣơng Thảo

ii

LỜI CẢM ƠN

Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ tôi đã nhận được sự quan

tâm giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.

Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:

Cô giáo TS Nguyễn Thị Hoàng Lan - người đã dành nhiều thời gian

quý báu để hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp tôi có định hướng đúng trong

suốt thời gian thực hiện luận văn.

Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý

về mặt khoa học để tôi hoàn thiện luận văn được tốt hơn.

Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy

học bộ môn Lý luận chính trị - đã giúp tôi có nền tảng kiến thức để thực hiện

luận văn.

Trường THPT Bộc Bố, Trung tâm GDNN - GDTX huyện Pác Nặm,

tỉnh Bắc Kạn đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình

khảo sát và thực nghiệm làm luận văn.

Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, những người

trong gia đình luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp

tôi hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả

Ma Thị Phƣơng Thảo

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

MỤC LỤC........................................................................................................iii

BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT..................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ........................................................................viii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài...................................................... 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4

4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4

5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4

6. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 5

7. Kết cấu luận văn............................................................................................ 6

PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................... 7

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

TÌNH HUỐNG PHẦN “CÔNG DÂN VỚI PHÁP LUẬT” TRONG

CHƢƠNG TRÌNH GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12................................ 7

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 7

1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài có liên quan đến đề tài................... 7

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước có liên quan đến đề tài ................... 9

1.2. Dạy học theo phương pháp tình huống phần “Công dân với pháp

luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12 ....................................... 11

1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học.......................... 11

1.2.2. Sự cần thiết của việc dạy học theo tình huống phần “Công dân với

pháp luật” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 12............................... 18

iv

1.3. Lý luận về môn học Giáo dục công dân lớp 12 ở trường phổ thông ....... 25

1.3.1. Nội dung phần “Công dân với pháp luật” ở trường Trung học phổ thông ... 25

1.3.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh trường trung học phổ thông ............ 28

Kết luận chương 1 ........................................................................................... 31

Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG

PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG

DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ

THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN....................................... 32

2.1. Thực trạng việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học phần

“Công dân với pháp luật” cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác

Nặm, tỉnh Bắc Kạn.......................................................................................... 32

2.1.1. Khái quát về các trường Trung học phổ thông ở huyện Pác Nặm,

tỉnh Bắc Kạn.................................................................................................... 32

2.1.2. Những kết quả đạt được của việc sử dụng phương pháp tình

huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo

dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác

Nặm, tỉnh Bắc Kạn......................................................................................... 38

2.1.3. Những hạn chế của việc sử dụng phương pháp tình huống vào dạy

học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp

12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn........... 40

2.2. Đề xuất quy trình sử dụng phương pháp tình huống vào dạy học

phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp 12

cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn ................ 45

2.2.1. Các nguyên tắc cần đảm bảo khi sử dụng phương pháp tình huống vào

dạy học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp

12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn .................. 45

2.2.2. Quy trình thiết kế bài giảng................................................................... 49

2.2.3. Quy trình thực hiện bài giảng................................................................ 51

Kết luận chương 2 ........................................................................................... 60

v

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ

GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VIỆC SỬ DỤNG

PHƢƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀO DẠY HỌC PHẦN “CÔNG

DÂN VỚI PHÁP LUẬT” CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ

THÔNG HUYỆN PÁC NẶM, TỈNH BẮC KẠN....................................... 61

3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm phương pháp tình huống trong dạy

học phần “Công dân với pháp luật” chương trình Giáo dục công dân lớp

12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn........... 61

3.1.1. Giả thuyết thực nghiệm......................................................................... 61

3.1.2. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 62

3.1.3. Địa điểm và thời gian tiến hành thực nghiệm....................................... 62

3.2. Các bước tiến hành và phân tích kết quả thực nghiệm............................ 62

3.2.1. Các bước tiến hành thực nghiệm........................................................... 62

3.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm.............................................................. 85

3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng phương pháp

tình huống vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” trong chương

trình Giáo dục công dân lớp 12 cho học sinh Trung học phổ thông huyện

Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn..................................................................................... 92

3.3.1. Nhóm giải pháp đối với các nhà quản lý giáo dục................................ 92

3.3.2. Nhóm giải pháp đối với đội ngũ giáo viên............................................ 96

3.3.3. Nhóm giải pháp đối với học sinh ........................................................ 101

Kết luận chương 3 ......................................................................................... 105

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................. 106

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... 108

PHỤ LỤC..................................................................................................... 110

vi

BẢNG DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Từ, ngữ đầy đủ

1 GDCD Giáo dục công dân

2 GDNN - GDTX Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên

3 GV Giáo viên

4 HS Học sinh

5 NXB Nhà xuất bản

6 THPT Trung học phổ thông

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Quy mô học sinh ở các trường THPT trên địa bàn huyện Pác

Nặm, tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2014 - 2019.................................... 33

Bảng 2.2. Cơ sở vật chất của các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh

Bắc Kạn năm học 2019 - 2020...................................................... 34

Bảng 2.3. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2019 - 2020 của học sinh

khối 12 các trường THPT huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn............ 36

Bảng 2.4. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa

bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học môn

GDCD (trước quá trình thực nghiệm)........................................... 39

Bảng 2.5. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 các trường THPT trên địa

bàn huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn đối với việc học môn

GDCD (sau quá trình thực nghiệm).............................................. 39

Bảng 2.6. Kết quả điều tra về mức độ sử dụng phương pháp tình huống

và các phương pháp dạy học khác ................................................ 41

Bảng 2.7. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi dạy học theo tình huống

môn GDCD chương trình lớp 12 .................................................. 42

Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và

lớp đối chứng ở trường THPT Bộc Bố ......................................... 85

Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD ở lớp thực nghiệm và đối

chứng ở trung tâm GDNN - GDTX .............................................. 86

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp đối

chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố........................................... 87

Bảng 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp đối

chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố........................................... 88

Bảng 3.5. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở

trung tâm GDNN - GDTX ............................................................ 89

Bảng 3.6. Thái độ của học sinh đối với giờ học dạy học theo phương

pháp tình huống............................................................................. 89

viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A1) và lớp

đối chiếu (12A3) ở trường THPT Bộc Bố................................ 87

Biểu đồ 3.2. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm (12A2) và lớp

đối chiếu (12A4) ở trường THPT Bộc Bố................................ 88

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cả dân tộc ta đang

nỗ lực thực hiện một nhiệm vụ hết sức quan trọng là “phấn đấu đến năm 2020

nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại” [5, tr. 103].

Tại Đại hội XII của Đảng đã xác định đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào

tạo; phát triển nguồn nhân lực là một trong mười ba định hướng lớn để hiện thực

hóa mục tiêu phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước theo hướng hiện

đại. Đại hội XII khẳng định: “Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo

dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”.

Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra những

yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục là đào tạo đổi mới căn bản, toàn diện

giáo dục, đào tạo phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mới

đang đặt ra ngày càng cấp thiết. Một trong những định hướng cơ bản của việc

đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa

rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực và

phẩm chất của người học, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Vì

vậy, việc vận dụng và tổ chức có hiệu quả quá trình dạy học trong nhà trường

phổ thông thì các phương pháp giảng dạy là một thành tố vô cùng quan trọng,

vì việc vận dụng hợp lý các phương pháp dạy học là nhằm phát huy tính tích

cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực làm việc cộng

tác của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương

pháp dạy học ở nhà trường phổ thông.

Giáo dục công dân là một bộ môn có vai trò quan trọng đối với việc

giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh. Nó giúp học sinh có những kiến

thức, kỹ năng để ứng xử phù hợp trong cuộc sống. Việc dạy học có hiệu quả

môn Giáo dục công dân sẽ giúp giảm thiểu những tệ nạn xã hội đang hàng

ngày hàng giờ diễn ra trong xã hội. Xây dựng môi trường văn hóa học đường

2

lành mạnh, không còn lối ứng xử thiếu văn hóa, không còn tình trạng bạo lực

trong giáo dục. Các tri thức khoa học trong môn Giáo dục công dân là tri thức

về triết học, chủ nghĩa xã hội khoa học, kinh tế chính trị học, đạo đức học,

pháp luật học, đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. Học sinh ở

mỗi cấp học được làm quen với nhiều mảng kiến thức khác nhau, mỗi nội

dung đều góp phần hình thành nhân cách cho các em, đặc biệt hình thành kỹ

năng sống, thói quen sống khoa học đúng đắn. Trong chương trình Giáo dục

công dân lớp 12 với chủ đề cơ bản “Công dân với pháp luật” nhằm giáo dục

những kiến thức về pháp luật cho học sinh lớp 12. Đây là những kiến thức cơ

bản nhằm giúp học sinh có những hiểu biết nhất định trong việc định hướng

về mặt nhận thức cũng như hành động, biết sống tuân thủ pháp luật, biết phát

huy quyền công dân, biết phê phán và đấu tranh với lối sống xem thường

pháp luật nhằm góp phần vào sự nghiệp xây dựng đất nước.

Trước yêu cầu đổi mới về chất lượng của giáo dục đào tạo nói chung,

chất lượng giáo dục đối với học sinh trung học phổ thông nói riêng trong giai

đoạn hiện nay thì môn Giáo dục công dân càng có vị trí quan trọng. Giáo dục

công dân trước đây vốn được gắn liền với quan niệm là môn phụ nên học sinh

cũng ít để tâm đến và không xem trọng nó. Trong những năm gần đây hiện

tượng học sinh vi phạm pháp luật ngày càng có chiều hướng gia tăng với mức

độ ngày càng nghiêm trọng. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó là do sự xuống

cấp về đạo đức và sự thiếu hiểu biết về pháp luật của một bộ phận không nhỏ

học sinh. Do đó vấn đề giáo dục pháp luật có vai trò hết sức quan trọng. Tuy đã

có phương tiện dạy học hiện đại song phương pháp giảng dạy vẫn còn hạn chế,

chủ yếu vẫn được diễn ra theo lối truyền thống truyền thụ thụ động, một chiều,

thầy giảng trò ghi chép. Qua nhiều quá trình tìm tòi và thực nghiệm người

nghiên cứu nhận thấy phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp

tích cực có nhiều ưu điểm nổi trội, giúp việc dạy học mang lại hiệu quả cao,

làm tăng tính thực tiễn của môn học, giúp học sinh hình thành năng lực giải

quyết các vấn đề thực tiễn và hứng thú học tập với môn học.