Sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12 ở các trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGỌC THỊ MỴ

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG

TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12

Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH,

TỈNH BẮC NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGỌC THỊ MỴ

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG

TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12

Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH,

TỈNH BẮC NINH

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị

Mã số: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỒNG VĂN QUÂN

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng

dẫn khoa học của TS. Đồng Văn Quân - giảng viên Khoa Giáo dục Chính trị -

Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được

trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả

Ngọc Thị Mỵ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ em đã nhận được sự quan tâm

giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.

Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:

- Thầy giáo TS Đồng Văn Quân - người đã dành nhiều thời gian quý báu để

hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp em có định hướng đúng trong suốt thời gian thực

hiện luận văn.

- Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý về

mặt khoa học để em hoàn thiện luận văn được tốt hơn.

- Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn

Lý luận chính trị - đã giúp em có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn.

- Trường THPT Thuận Thành số 1, trường THPT Thuận Thành số 2, trường

THPT Thuận Thành số 3 đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá

trình khảo sát và thực nghiệm làm luận văn.

Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, gia đình, đồng nghiệp,

bạn bè đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn

thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả

Ngọc Thị Mỵ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT............................................................................. iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..............................................................................................v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ....................................................................................... vi

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 3

5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3

6. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4

7. Kết cấu của đề tài...................................................................................................... 4

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG

PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC

CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH BẮC NINH......................................................... 5

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................................ 5

1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ..................................................................... 5

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam...................................................................... 6

1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu.................................................... 9

1.2. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học .............. 9

1.2.1. Một số khái niệm công cụ................................................................................... 9

1.2.2. Đặc điểm của phương pháp dạy học bằng tình huống, ưu điểm, hạn chế,

của phương pháp này .................................................................................................. 15

1.2.3. Các bước xây dựng và giải quyết tình huống ................................................... 17

1.3. Cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học

môn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông huyện thuận thành tỉnh

Bắc Ninh ..................................................................................................................... 19

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.3.1. Vị trí, vai trò của môn GDCD ở trường THPT................................................. 19

1.3.2. Những hạn chế cần khắc phục để dạy tốt - học tốt môn GDCD ...................... 20

1.3.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình môn GDCD lớp 12................................... 22

1.3.4. Sự cần thiết phải sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn

GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Thuận thành tỉnh Bắc Ninh ...................... 24

Chương 2. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ

DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO

DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ

THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH...................................... 27

2.1. Khái quát chung về các trường trung học phổ thông huyện thuận thành tỉnh

Bắc Ninh ..................................................................................................................... 27

2.1.1. Đặc điểm tình hình chung về các trường trung học phổ thông huyện

Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ...................................................................................... 27

2.1.2. Đặc điểm học sinh các trường THPT huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh....... 32

2.1.3. Đặc điểm đội ngũ giáo viên dạy học môn GDCD ở các trường THPT

huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh............................................................................ 34

2.2. Thực trạng dạy học và sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn

Giáo dục Công dân lớp 12 ở các trường thpt huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ......... 36

2.2.1. Thực trạng của việc day học môn GDCD lớp 12 ở các trường THPT

huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh............................................................................ 36

2.2.2. Thực trạng việc sử dụng phương pháp tình huống trong môn Giáo dục

công dân chương trình lớp 12 ở các trường trung học phổ thông huyện Thuận

Thành tỉnh Bắc Ninh................................................................................................... 39

2.3. Đề xuất qui trình sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo

dục công dân lớp 12 ở các trường Trung học phổ thông huyện Thuận Thành

tỉnh Bắc Ninh .............................................................................................................. 45

2.3.1. Một số nguyên tắc cần đảm bảo trong việc sử dụng phương pháp tình

huống trong dạy học môn Giáo dục công dân chương trình lớp 12 các trường

trung học phổ thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ........................................... 45

2.3.2. Xây dựng quy trình sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn

Giáo dục công dân chương trình lớp 12 ở các trường trung học phổ thông huyện

Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh ....................................................................................... 48

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.3.3. Những điều kiện cần thiết để sử dụng phương pháp tình huống trong dạy

học môn Giáo dục Công dân chương trình lớp 12 ở các trường trung học phổ

thông huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh................................................................... 98

Kết luận chương 2....................................................................................................... 57

Chương 3. THỰC NGHIỆM SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG

TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH

BẮC NINH................................................................................................................. 59

3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................................... 59

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm................................................................................ 59

3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm..................................................................................... 59

3.1.3. Phương pháp thực nghiệm................................................................................ 60

3.1.4. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng .............................. 60

3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 64

3.2.1. Lựa chọn đơn vị kiến thức thực nghiệm........................................................... 64

3.2.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm..................................................... 65

3.2.3. Thiết kế giáo án thực nghiệm ........................................................................... 65

3.4. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm............................................................. 91

3.4.1. Các bước tiến hành thực nghiệm ...................................................................... 91

3.4.2. Đánh giá, kiểm tra, sau thực nghiệm ................................................................ 91

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................ 105

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 108

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Từ, ngữ đầy đủ

1 ĐC Đối chứng

2 GDCD Giáo dục công dân

3 GV Giáo viên

4 HS Học sinh

5 NXB Nhà xuất bản

6 PP Phương pháp

7 PPDH Phương pháp dạy học

8 PPTH Phương pháp tình huống

9 TN Thực nghiệm

10 THPT Trung học phổ thông

11 KĐT Khu đô thị

12 CNTT Công nghệ thông tin

13 PPCT Phân phối chương trình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Cơ sở vật chất của một số trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh

Bắc Ninh năm học 2018-2019.................................................................. 30

Bảng 2.2. Số lượng HS và GV ở một số trường THPT huyện Thuận Thành,

tỉnh Bắc Ninh năm học 2018-2019 .......................................................... 30

Bảng 2.3. Trình độ học vấn của GV ở một số trường THPT huyện Thuận

Thành, tỉnh Bắc Ninh năm học 2018-2019 .............................................. 31

Bảng 2.4. Số lượng GV dạy môn GDCD ở một số trường THPT huyện

Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh năm học 2018- 2019.................................. 34

Bảng 2.5. Mức độ vận dụng tình huống và các phương pháp dạy học khác............ 40

Bảng 2.6. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi sử dụng PPTH trong dạy

học GDCD chương trình lớp 12............................................................... 41

Bảng 2.7. Thái độ học tập môn GDCD của học sinh ............................................... 44

Bảng 3.1: Các lớp tham gia thực nghiệm ................................................................. 61

Bảng 3.2: Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Thuận Thành số 1.......................................................................... 61

Bảng 3.3. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở các

trường THPT Thuận Thành số 2 .............................................................. 62

Bảng 3.4: Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Thuận Thành số 3.......................................................................... 63

Bảng 3.5: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận

Thành số 1 ................................................................................................ 92

Bảng 3.6: Điểm thi học kỳ I của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 1........ 93

Bảng 3.7: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 2........94

Bảng 3.8: Điểm thi học kỳ 1 của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận Thành số 2 ...........94

Bảng 3.9: Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận

Thành số 3 ................................................................................................ 95

Bảng 3.10: Điểm thi hết học kỳ I của lớp ĐC và TN ở trường THPT Thuận

Thành số 3 ................................................................................................ 96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp ĐC và TN ở trường

THPT Thuận Thành số 1 ..................................................................... 62

Biểu đồ 3.2. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường

THPT Thuận Thành số 2 ..................................................................... 63

Biểu đồ 3.3. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở các

trường THPT Thuận Thành số 3.......................................................... 64

Biểu đồ 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận

Thành số 1 ........................................................................................... 92

Biểu đồ 3.5. Điểm thi học kỳ I của lớp TN và lớp ĐC trường THPT Thuận

Thành số 1............................................................................................ 93

Biểu đồ 3.6. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận

Thành số 2............................................................................................ 94

Biểu đồ 3.7. Điểm thi học kỳ 1 của lớp TN và ĐC trường THPT Thuận

Thành số 2.................................................................................. 95

Biểu đồ 3.8. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận

Thành số 3............................................................................................ 96

Biểu đồ 3.9. Điểm thi hết học kỳ I của lớp TN và ĐC ở trường THPT Thuận

Thành số 3............................................................................................ 97

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Pháp luật là một hiện tượng xã hội rất gần gũi và cần thiết với cuộc sống của

mỗi người. Xã hội càng hiện đại thì yêu cầu về hiểu biết và thực hiện pháp luật của con

người càng cao, vì pháp luật không chỉ là phương tiện để nhà nước quản lý có hiệu quả

mọi mặt đời sống xã hội mà còn là phương tiện thực hiện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của mỗi công dân. Do đó, tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho mỗi người dân,

đặc biệt là các công dân trẻ tuổi là yêu cầu tự nhiên và cấp bách của xã hội.

Pháp luật là một phần học bắt buộc trong chương trình môn giáo dục công dân

(GDCD) lớp 12. Pháp luật đã được đưa vào giảng dạy trong trường trung học phổ thông

(THPT) nhiều năm qua, nhưng chất lượng chưa cao, còn nhiều hạn chế, do đó năm 2006

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) tiến hành đổi mới nội dung chương trình, sách giáo

khoa (SGK) môn GDCD, trải qua 12 năm thực hiện đến nay nhiều nội dung kiến thức đã

không còn phù hợp, cần được đổi mới.

Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, môn giáo dục công dân ở bậc

THPT được thay thế bằng môn giáo dục kinh tế - pháp luật, điều này cho thấy tầm

quan trọng của việc giáo dục pháp luật và đổi mới phương pháp dạy học pháp luật

trong nhà trường.

Năm học 2016 - 2017 lần đầu tiên bộ GD-ĐT chính thức đưa môn GDCD là

môn thi bắt buộc trong tổ hợp ban khoa học xã hội trong kỳ thi THPT quốc gia, điều đó

càng đòi hỏi giáo viên, học sinh phải đổi mới, nâng cao chất lượng dạy, học môn

GDCD. Có nhiều con đường để nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, nâng cao chất

lượng dạy học bằng sử dụng phương pháp tình huống trong dạy môn GDCD lớp 12 là

một trong các biện pháp nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh, đang không

chỉ là mối quan tâm riêng của các nhà giáo dục mà còn là vấn đề được cả xã hội ta

quan tâm, đồng thời cũng là mối quan tâm của mọi quốc gia trong chiến lược phát triển

nguồn lực con người.

Để nâng cao chất lượng dạy học pháp luật ở trường THPT thì nhiệm vụ của

các nhà giáo dục là phải thực hiện đổi mới nội dung dạy học pháp luật, phương pháp

dạy học và các điều kiện, phương tiện hỗ trợ dạy học pháp luật phù hợp nhằm phát

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

huy mọi tiềm năng của người học, đào tạo ra những con người có tư duy tích cực, độc

lập, sáng tạo. Tuy nhiên, đây là một việc làm khó khăn, nhiều học sinh có quan niệm

coi đây là môn học phụ nên ít em đầu tư cho việc học tập môn học này một cách

nghiêm túc kể cả những em tham gia thi ban khoa học xã hội .Cách dạy và học pháp

luật hiện nay của giáo viên, học sinh chưa thay đổi nhiều, nhiều thầy cô quen dạy

theo lối truyền thụ kiến thức đơn thuần là thầy nói trò nghe, thầy đọc trò chép. Học

sinh thì đã quen nghe, quen ghi chép, nhớ và tái hiện những gì giáo viên đã nói, khả

năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế thấp, các em thường ngại phát biểu, sợ

nói sai. Thực tế này là nguồn gốc gây nên sự lười biếng trí tuệ, hạn chế tính tích cực

học tập của học sinh.

Bởi vậy, đổi mới nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học pháp luật lớp 12 ở các

trường THPT hiện nay đang là một yêu cầu cấp thiết.

Đó cũng chính là những lí do chủ yếu để chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Sử

dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12 ở các

trường trường trung học phổ thông huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh” để viết

luận văn thạc sỹ của mình.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Qua khảo sát và thực nghiệm phương pháp tình huống trong dạy học môn

GDCD lớp 12, đề tài rút ra những yêu cầu sư phạm, những biện pháp chủ yếu để

nâng cao hiệu quả dạy học cho học sinh THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh

hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt mục đích trên, luận văn cần giải quyết ba vấn đề cơ bản sau:

Một là, nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương

pháp tình huống trong dạy học môn GDCD lớp 12.

Hai là, tiến hành thực nghiệm phương pháp tình huống vào dạy học môn

GDCD lớp 12 ở các trường THPT ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.