Sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12 ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG THỊ THANH

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC

MÔN GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT

HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG THỊ THANH

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC

MÔN GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT

HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị

Mã số: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ KHƯƠNG

THÁI NGUYÊN - 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn

khoa học của TS. Nguyễn Thị Khương - Giảng viên chính khoa Giáo dục Chính trị -

Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên.

Số liệu và các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và

chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thông tin trích dẫn trong

luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả

Hoàng Thị Thanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Để luận văn hoàn thành và được phép bảo vệ em đã nhận được sự quan tâm

giúp đỡ của nhiều cá nhân và đơn vị.

Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến:

- Cô giáo TS Nguyễn Thị Khương - người đã dành nhiều thời gian quý báu để

hướng dẫn, góp ý, chia sẻ… giúp em có định hướng đúng trong suốt thời gian thực

hiện luận văn.

- Các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý về

mặt khoa học để em hoàn thiện luận văn được tốt hơn.

- Các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ

môn Lý luận chính trị - đã giúp em có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn.

- Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS và THPT huyện Bắc Quang tỉnh Hà

Giang đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình khảo sát và

thực nghiệm làm luận văn.

Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những người thân, gia đình, đồng nghiệp,

bạn bè đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi, giúp tôi hoàn

thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019

Tác giả

Hoàng Thị Thanh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ..................................................vi

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài..................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................4

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài .....................................4

5. Giả thuyết khoa học.........................................................................................5

6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................6

7. Kết cấu của đề tài.............................................................................................6

Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC

MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 .........................................................7

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................7

1.1.1. Các công trình liên quan đến phương pháp nghiên cứu trường hợp

điển hình ..............................................................................................................7

1.1.2. Các công trình liên quan đến phương pháp nghiên cứu trường hợp

điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân..............................................10

1.2. Cơ sở lý luận của việc sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp

điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12...................................12

1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của phương pháp nghiên cứu trường hợp

điển hình............................................................................................................12

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.2.2. Nội dung, chương trình môn Giáo dục công dân lớp 12 và vai trò

của phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn

Giáo dục công dân lớp 12..................................................................................19

1.2.3. Những yêu cầu cơ bản khi sử dụng phương pháp nghiên cứu trường

hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ...........................26

Kết luận chương 1..............................................................................................29

Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH

TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC

TRƯỜNG THPT HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG..................30

2.1. Khái quát chung về các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang .......30

2.1.1. Đặc điểm chung về các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ....30

2.1.2. Đặc điểm học sinh các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......35

2.1.3. Đặc điểm giáo viên dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường

THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang...........................................................37

2.2. Thực trạng dạy học và sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp

điển hình vào dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường THPT

huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......................................................................39

2.1.1. Thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường

THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang...........................................................39

2.1.2. Thực trạng sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình

vào dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường THPT huyện

Bắc Quang, tỉnh Hà Giang.................................................................................42

2.3. Đề xuất quy trình sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển

hình trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường THPT

huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......................................................................46

2.3.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình.........................................................46

2.3.2. Các quy trình sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển

hình trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường THPT

huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......................................................................48

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................60

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP

NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP ĐIỂN HÌNH TRONG DẠY HỌC

MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT

HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG .................................................61

3.1. Thực nghiệm sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình

vào dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 ở các trường THPT huyện

Bắc Quang, tỉnh Hà Giang.................................................................................61

3.1.1. Mục đích thực nghiệm.............................................................................61

3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm.............................................................................61

3.1.3. Phương pháp, thời gian, đối tượng thực nghiệm.....................................62

3.1.4. Nội dung thực nghiệm .............................................................................63

3.1.5. Kiểm tra đánh giá kết quả nhận thức của học sinh..................................65

3.1.6. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm.................................................67

3.2. Ưu điểm, hạn chế và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng

phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục

công dân lớp 12 ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ..............74

3.2.1. Ưu điểm và nhược điểm khi vận dụng phương pháp NCTHĐH

trong dạy dạy học môn GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Bắc

Quang, tỉnh Hà Giang.......................................................................................74

3.2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp

nghiên cứu trường hợp điển hình trong dạy học môn Giáo dục công dân

lớp 12 ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ..........................76

Kết luận chương 3..............................................................................................82

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...................................................................83

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................85

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ĐC : Đối chứng

GDCD : Giáo dục công dân

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

NCTHĐH : Nghiên cứu trường hợp điển hình

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học Phổ thông

TN : Thực nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Cơ sở vật chất của một số trường THPT huyện Bắc Quang

tỉnh Hà Giang năm học 2018-2019...............................................35

Bảng 2.2. Số lượng HS và GV ở một số trường THPT huyện Bắc

Quang, tỉnh Hà Giang năm học 2018 -2019 .................................33

Bảng.2.3. Trình độ chuyên môn của GV ở một số trường THPT huyện

Bắc Quang, tỉnh Hà Giang năm học 2018 -2019........................34

Bảng 2.4. Số lượng GV dạy môn GDCD ở các trường THPT huyện Bắc

Quang - Hà Giang năm học 2018-2019 ........................................37

Bảng 2.5. Kết quả học tập môn GDCD của học sinh THPT huyện Bắc

Quang - Tỉnh Hà Giang.................................................................41

Bảng 2.6. Kết quả điều tra mức độ sử dụng các PPDH và phương

pháp NCTHĐH trong dạy học môn GDCD lớp 12 ở huyện

Bắc Quang ....................................................................................43

Bảng 2.7. Những khó khăn khi vận dụng phương pháp NCTHĐH trong

dạy học GDCD lớp 12 ở huyện Bắc Quang..................................44

Bảng 3.1. Các lớp tham gia thực nghiệm ......................................................63

Bảng 3.2. Mức độ hiểu bài và thái độ học tập của HS đối với giờ học.........68

Bảng 3.3. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường Nội trú

THCS& THPT ..............................................................................70

Bảng 3.6. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT

Kim Ngọc .............................................................................71

Bảng 3.7. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp TN và ĐC ở trường THPT

Việt Vinh ..............................................................................72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp TN và lớp ĐC trường Nội

trú THCS& THPT.....................................................................70

Biểu đồ 3.2. Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp TN và lớp ĐC trường

THPT Kim Ngọc.......................................................................71

Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết của lớp TN và lớp ĐC trường

THPT Việt Vinh........................................................................72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ngày 4 tháng 11 năm 2013, Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban hành Nghị

quyết số 29-NQ/TW “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp

ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường

định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”, trong đó nhấn mạnh tới quá

trình đổi mới giáo dục như là nấc thang đột phá để nước ta phát triển đi lên.

Giáo dục và đào tạo được coi là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng,

Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển, được

ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội [14].

Nghị quyết 29 đã nhấn mạnh tới việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

ở tất cả các thành tố từ nội dung, chương trình, phương pháp dạy học. Tiếp tục

tinh thần của Nghị quyết 29, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII, Đảng ta

khẳng định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo

dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người

học. Đổi mới chương trình và nội dung giáo dục theo hướng tinh giản, hiện đại,

thiết thực, phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành nghề. Đa dạng hóa nội dung,

tài liệu học tập, đáp ứng yêu cầu cảu các bậc học, các chương trình giáo dục,

đào tạo và nhu cầu học tập suốt đời của mọi người. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ

phương pháp dạy và học, hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá

kết quả giáo dục, đào tạo, đảm bảo trung thực, khách quan” [15, tr.115-116].

Bước đột phá quan trọng của ngành giáo dục nhằm thực hiện tốt Nghị

quyết 29 và Nghị quyết Đại hội XII của Đảng là việc ban hành Chương trình

phổ thông tổng thể và Chương trình môn học mới ở phổ thông vào ngày 28

tháng 12 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Trong đó, khẳng định tính cấp

thiết và nội dung của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo ở các cấp

bậc học trong chương trình giáo dục phổ thông. Các môn học đã được nhìn

nhận, thay đổi theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học và điều đặc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

biệt là tầm quan trọng và vai trò của các môn học đã được nhìn nhận, đánh giá

một cách thấu đáo, toàn vẹn.

Theo đó, môn Giáo dục công dân trong chương trình giáo dục phổ thông

tiếp tục được khẳng định là giữ vai trò quan trọng trong việc trang bị cho học

sinh kỹ năng sống, rèn luyện ý thức và hành vi đạo đức, ý thức sống và làm

việc theo pháp luật; qua đó hình thành và phát triển ở học sinh những phẩm

chất và năng lực cần thiết của công dân sống trong một xã hội dân chủ, công

bằng, văn minh. Với tầm quan trọng đó, việc dạy và học tốt môn GDCD là việc

làm vừa mang tính cấp bách, vừa có tính lâu dài và cũng không hề đơn giản

trước những làn sóng văn hóa của thời kỳ hội nhập và phát triển kinh tế thị

trường. Tuy nhiên, để phát huy được vai trò, nhiệm vụ của môn GDCD trong

điều kiện mới và đặc biệt là để thực hiện thành công chương trình môn học

môn GDCD mới, cần thiết phải thay đổi phương pháp dạy học theo đúng

khuyến nghị được thể hiện trong chương trình môn học mới: kết hợp sử dụng

các phương pháp dạy học truyền thống và dạy học hiện đại theo hướng tích

cực hóa hoạt động của người học, tăng cường phương pháp dạy học đặc thù

như dạy học giải quyết vấn đề, phân tích trường hợp điển hình kết hợp nêu

những tấm gương công dân; xử lý tình huống có tính thời sự về đạo đức, pháp

luật và kinh tế trong cuộc sống hàng ngày; thảo luận nhóm, đóng vai, dự án…

Huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang là một huyện miền núi phía Bắc của

Tổ quốc. Nhiều năm qua, ngành giáo dục Hà Giang chỉ đạo giáo viên GDCD

cấp trung học phổ thông trong toàn tỉnh cũng như ở huyện Bắc Quang nỗ lực

tổ chức thực hiện chương trình, đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD.

Một số thành tích của giáo viên và học sinh THPT huyện Bắc Quang trong

dạy học môn GDCD đã có sự thay đổi theo hướng phát triển. Trong những

năm gần đây, số học sinh chọn môn GDCD để thi tốt nghiệp THPT có xu

hướng nhiều hơn các môn khác. Chất lượng dạy và học môn học được tăng

cường. Công tác giáo dục đạo đức, pháp luật, kỹ năng sống cho học sinh,