Sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học lịch sử việt nam (1858 - 1918) ở trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh quảng nam.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ



KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài:

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY

HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1858 - 1918) Ở TRƯỜNG TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NAM

Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thị Giang

Chuyên ngành : Sư phạm Lịch Sử

Lớp : 13SLS

Người hướng dẫn : Th.S Trương Trung Phương

Đà Nẵng, tháng 05 năm 2017

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành khóa luận này, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy

Trương Trung Phương đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, hướng dẫn em hoàn thành tốt

khoá luận.

Em xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong khoa Lịch Sử -Trường Đại Học

Sư Phạm Đà Nẵng đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm em học tập.

Với vốn kiến thức được tiếp thu trong quá trình học không chỉ là nền tảng cho quá

trình nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang quí báu để em bước vào đời một

cách vững chắc và tự tin. Em cũng xin chân thành cảm ơn nhà trường, phòng thư

viện trường Đại Học Sư Phạm Đà Nẵng đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện thuận

lợi cho em hoàn thành khóa luận này.

Mặc dù có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, song

do những hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên không tránh khỏi những thiếu

sót, em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của quý thầy cô để

khoá luận hoàn chỉnh hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2017

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Giang

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

DHLS: Dạy học Lịch Sử

GV: Giáo viên

HS: Học sinh

MTCQ: Mâu thuẫn chủ quan

MTKQ: Mâu thuẫn khách quan

NXB: Nhà xuất bản

PPDH: Phương pháp dạy học

PPDHLS: Phương pháp dạy học Lịch Sử

SGK: Sách giáo khoa

THPT: Trung học phổ thông

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.......................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................. 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 4

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................. 4

4.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 4

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................ 4

5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 4

6. Đóng góp của khóa luận ............................................................................. 5

7. Cấu trúc của khóa luận............................................................................... 5

NỘI DUNG....................................................................................................... 6

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG

PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG...................................................... 6

1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................. 6

1.1.1. Bản chất của dạy học nêu vấn đề.......................................................... 6

1.1.1.1. Quan niệm về dạy học nêu vấn đề........................................................ 6

1.1.1.2. Tình huống có vấn đề ........................................................................... 7

1.1.2. Vị trí, ý nghĩa của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy

học lịch sử ở trường THPT.............................................................................. 8

1.1.2.1. Vị trí...................................................................................................... 8

1.1.2.2. Ý nghĩa.................................................................................................. 9

1.2. Cơ sở thực tiễn........................................................................................ 10

1.2.1. Mục đích điều tra ................................................................................. 10

1.2.2. Nội dung điều tra.................................................................................. 11

1.2.3. Kết quả điều tra .................................................................................... 11

CHƯƠNG 2: NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP NÊU VẤN

ĐỀ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM (1858-1918) Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG....................................................................... 13

2.1. Khái quát chương trình Lịch sử Việt Nam (1858-1918) ở trường

THPT.............................................................................................................. 13

2.1.1. Tình hình Việt Nam trước khi Pháp xâm lược................................... 13

2.1.2. Quá trình xâm lược của thực dân Pháp và cuộc kháng chiến chống

Pháp của nhân dân ta từ năm 1858 đến cuối thế kỉ XIX............................. 13

2.1.3. Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của

thực dân Pháp ................................................................................................ 15

2.1.4. Phong trào yêu nước và cách mạng ở Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến

Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914)............................................................ 16

2.1.5. Tình hình Việt Nam trong những năm Chiến tranh thế giới thứ nhất

(1914-1918)..................................................................................................... 17

2.2. Nguyên tắc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học Lịch sử

......................................................................................................................... 18

2.2.1. Đảm bảo chương trình, nội dung SGK, mục tiêu của bài học .......... 18

2.2.2. Đảm bảo phát huy năng lực tư duy, sáng tạo của học sinh trong giải

quyết vấn đề .................................................................................................... 19

2.2.3. Đảm bảo tính trực quan, sinh động .................................................... 19

2.2.4. Kết hợp nhuần nhuyễn với các phương pháp dạy học khác.............. 20

2.2.5. Phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh.................................... 21

2.2.6. Đảm bảo tính vững chắc của việc nhận thức lịch sử......................... 21

2.3. Hệ thống vấn đề được sử dụng để tổ chức dạy học nêu vấn đề phần

lịch sử Việt Nam (1858-1918) ở trường THPT........................................... 22

CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC DẠY HỌC NÊU VẤN ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ

VIỆT NAM (1858-1918) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG..... 39

3.1. Yêu cầu của việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học

Lịch sử ............................................................................................................ 39

3.2. Hình thức tổ chức dạy học nêu vấn đề phần lịch sử Việt Nam (1858-

1918) ở trường THPT ................................................................................... 41

3.2.1. Quy trình tổ chức bài học lịch sử sử dụng phương pháp nêu vấn đề41

3.2.1.1. Trình bày nêu vấn đề-dẫn dắt học sinh vào tình huống có vấn đề .... 41

3.2.1.2. Tổ chức cho học sinh giải quyết vấn đề ............................................. 42

3.2.1.3. Kết luận vấn đề................................................................................... 43

3.2.2. Các hình thức tổ chức dạy học nêu vấn đề phần lịch sử Việt Nam

(1858-1918) ở trường THPT.......................................................................... 44

3.2.2.1. Tổ chức dạy học theo nhóm ............................................................... 44

3.2.2.2. Tổ chức hoạt động ngoại khóa lịch sử............................................... 45

3.2.2.3. Tổ chức cho học sinh tự học .............................................................. 46

3.2.2.4. Tổ chức cho học sinh trao đổi, đàm thoại ......................................... 47

3.3. Thực nghiệm sư phạm ........................................................................... 49

3.3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm.......................................................... 49

3.3.2. Phương pháp và kế hoạch thực nghiệm ............................................. 49

3.3.2.1. Đối tượng dạy thực nghiệm................................................................ 49

3.3.2.3. Phương pháp tiến hành thực nghiệm................................................. 49

3.3.2.4. Kết quả thực nghiệm .......................................................................... 50

KẾT LUẬN.................................................................................................... 52

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 54

PHỤ LỤC......................................................................................................... 1

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục nước ta đang phát triển trong bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi

nhanh và phức tạp. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đã trở thành xu thế tất

yếu. Bối cảnh đó đặt ra yêu cầu cho ngành giáo dục là phải đào tạo những “công

dân toàn cầu” để hội nhập khu vực và thế giới. Nhận thức được những yêu cầu mới

đặt ra cho ngành giáo dục, Hội nghị lần thứ hai của Ban chấp hành Trung ương

Đảng khoá VIII đã khẳng định rằng: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục-đào

tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy, sáng tạo cho

người học”.

Với tư cách là một khoa học, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông có vai trò

đặc biệt quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông. Lịch sử

không chỉ khơi dậy cho học sinh lòng tự hào dân tộc, tinh thần yêu nước mà còn

góp phần phát triển tư duy, giúp các em độc lập suy nghĩ, sáng tạo, từng bước hình

thành nhân cách con người Việt Nam. Đối với nước ta hiện nay, việc học tập và

giảng dạy bộ môn lịch sử còn nhiều vấn đề bất cập. Phần lớn học sinh xem lịch sử

là môn phụ, chưa có hứng thú học tập với bộ môn. Xuất phát từ những thực tiễn đó

muốn nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử chúng ta phải nổ lực hết mức và

thực hiện đổi mới tất cả các yếu tố của quá trình dạy học.

Hiện nay, có nhiều phương pháp dạy học mới đang dần thay thế cho các

phương pháp cũ, như: Dạy học theo nhóm, dạy học dự án, dạy học trãi nghiệm-sáng

tạo… và dạy học nêu vấn đề. Trong các phương pháp trên thì phương pháp nêu vấn

đề là phương pháp đang được các nhà giáo dục quan tâm nhằm nâng cao chất lượng

dạy và học lịch sử. Đây là phương pháp hiệu quả để tạo hứng thú học tập cho học

sinh, làm học sinh thích thú và trở nên tự giác hơn trên con đường tìm kiếm tri thức.

Lịch sử Việt Nam (1858 -1918) gắn liền với những chuyển biến đáng kể của

xã hội Việt Nam. Đến giữa thế kỉ XIX, chế độ phong kiến Việt Nam đã bước vào

giai đoạn khủng hoảng, giữa lúc đó các nước phương Tây đang trên con đường phát

triển tư bản chủ nghĩa ráo riết bành trướng thế lực sang phương Đông. 1-9-1858,

liên quân Pháp-Tây Ban Nha nổ súng đánh vào cửa biển Đà Nẵng, mở đầu cuộc

chiến tranh xâm lược Việt Nam. Do thiếu đường lối chỉ đạo đúng đắn và quyết tâm

2

kháng chiến của triều đình nhà Nguyễn nên cuối cùng nước ta rơi vào tay Pháp, kết

thúc giai đoạn tồn tại của một nhà nước phong kiến độc lập. Sau khi đã cơ bản bình

định Việt Nam bằng quân sự, thực dân Pháp đã bắt tay vào công cuộc khai thác trên

đất nước ta, Việt Nam dần dần trở thành một nước thuộc địa nữa phong kiến và bị

biến thành mơi cung cấp sức người, sức của rẻ mạt cho Pháp. Đầu thế kỉ XX, ở Việt

Nam xuất hiện con đường cứu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản. Tuy nhiên,

do tầm nhìn hạn chế, cuối cùng cuộc vận động yêu nước của các sĩ phu đầu thế kỉ

XX đã thất bại. Trong những năm chiến tranh thế giới thứ nhất cách mạng Việt

Nam rơi vào khủng hoảng về đường lối và giai cấp lãnh đạo. Chính trong bối cảnh

đó, Nguyễn Tất Thành đã ra đi tìm con đường cứu nước mới cho dân tộc. Dạy học

Lịch sử giai đoạn này một mặt giúp học sinh hiểu sâu hơn về lịch sử dân tộc mặt

khác giáo dục cho các em lòng tự hào về sự nghiệp cách mạng vĩ đại của dân tộc

Việt Nam, củng cố niềm tin vào Đảng, Bác Hồ. Để làm được điều đó phải có

phương pháp dạy học đúng đắn, kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học,

đặc biệt là dạy học nêu vấn đề.

Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài “Sử dụng phương pháp nêu vấn

đề trong dạy học lịch sử Việt Nam (1858-1918) ở trường trung học phổ thông trên

địa bàn tỉnh Quảng Nam” làm đề tài khóa luận của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Liên quan đến đề tài có nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu ở

những góc độ khác nhau, tiêu biểu là các công trình sau:

Trong tác phẩm “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” Đai-ri, nhà giáo dục

học Liên Xô (cũ) đã đưa ra quan điểm thế nào là tư duy độc lập của học sinh, chỉ ra

phương pháp xây dựng giờ học nêu vấn đề và đánh giá khá cao vai trò phương pháp

nêu vấn đề trong dạy học lịch sử. Theo ông: “Dạy học nêu vấn đề là một trong

những hình thức, biện pháp quan trọng để phát huy tính tự lập của học sinh”.

Nhà sư phạm Ô-kôn, trong tác phẩm “Những cơ sở của dạy học nêu vấn

đề” đã khẳng định: “Câu hỏi có tác dụng kích thích khả năng nhận thức của học

sinh”, từ đó đưa ra yêu cầu phải đổi mới phương pháp dạy học bằng việc áp dụng

phương pháp dạy học nêu vấn đề. I. a. Lecner trong tác phẩm của mình “Dạy học

nêu vấn đề” ông đã làm rõ những cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của phương pháp

nêu vấn đề. Qua đó ông đã rút ra kết luận sư phạm: “Dạy học nêu vấn đề là một

3

phương pháp tích cực nhất để hoàn thành mục tiêu giáo dục, phát triển năng lực tự

học, tự nghiên cứu và năng lực hoạt động của học sinh”. If- Kha A-ran- la- nôp đã

khẳng định trong tác phẩm “Phát triển tính tích cực học tập của học sinh”: “Yêu cầu

đối với giáo viên là phải gây hứng thú học tập cho học sinh. Trong dạy học phải tạo

ra “tình huống có vấn đề” nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh”.

Phạm Viết Vượng trong giáo trình “Giáo dục học đại cương” đã khẳng định

phương pháp dạy học nêu vấn đề có vai trò to lớn đối với việc dạy học nhằm phát

huy tính tích cực hoạt động độc lập của học sinh trong việc tìm ra tri thức mới, rút

ra những kết luận cần thiết từ những tài liệu đã học. Tác giả nhấn mạnh, phương

pháp dạy học nêu vấn đề là tạo ra một chuỗi tình huống có vấn đề và điều khiển học

sinh giải quyết những vấn đề học tập đó. Nhờ vậy đảm bảo cho học sinh lĩnh hội

vững chắc những cơ sở khoa học, phát triển năng lực tư duy sáng tạo và hình thành

thế giới quan khoa học cho học sinh.

Phan Ngọc Liên-Trịnh Đình Tùng-Nguyễn Thị Côi: “Phương pháp dạy học

lịch sử” đã dành hẳn một phần nói về nguyên tắc dạy học nêu vấn đề trong dạy học

lịch sử, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh và nâng cao hiệu quả của bài học

lịch sử. Phan Ngọc Liên-Trịnh Đình Tùng: “Phát huy tính tích cực của học

sinh trong dạy học lịch sử ở trường THCS” đã đề cập đến vấn đề phát triển tính tích

cực trong hoạt động tư duy độc lập của học sinh thông qua phương pháp dạy học

nêu vấn đề và dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Ngoài ra, các bài viết trong tạp

chí chuyên ngành, tạp chí nghiên cứu giáo dục, tạp chí thông tin khoa học giáo dục

đặc biệt nhấn mạnh đến nội dung, ý nghĩa của phương pháp dạy học nêu vấn đề

trong dạy học lịch sử nó giúp cho người học đào sâu suy nghĩ, phát huy năng lực

hợp tác với bạn giải quyết tốt các vấn đề, các tình huống trong học tập.

Tuy nhiên, các công trình hiện chỉ dừng lại ở mức độ lí luận chung, chưa có

công trình nào làm rõ cách thức vận dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề vào giải

quyết những nội dung cụ thể trong chương trình phổ thông. Vì vậy, nhiệm vụ của

khóa luận là đi sâu tìm hiểu về việc sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy học

Lịch sử Việt Nam (1858-1918) ở trường THPT.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong dạy

học lịch sử Việt Nam (1858-1918) ở trường THPT.