Rèn luyện và phát triển một số hoạt động trí tuệ cho học sinh thông qua dạy học chương " phương pháp tọa độ trong không gian" lớp 12 THPT

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

–––––––––––––––––––––––––

TRIỆU TUẤN ANH

RÈN LUYỆN VÀ PHÁT TRIỂN MỘT SỐ

HOẠT ĐỘNG TRÍ TUỆ CHO HỌC SINH THÔNG

QUA DẠY HỌC CHƯƠNG ‘‘PHƯƠNG PHÁP TỌA

ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN’’ LỚP 12 THPT

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––

TRIỆU TUẤN ANH

RÈN LUYỆN VÀ PHÁT TRIỂN MỘT SỐ

HOẠT ĐỘNG TRÍ TUỆ CHO HỌC SINH THÔNG

QUA DẠY HỌC CHƯƠNG ‘‘PHƯƠNG PHÁP TỌA

ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN’’ LỚP 12 THPT

Chuyên ngành: LL&PP DẠY HỌC TOÁN

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. BÙI VĂN NGHỊ

THÁI NGUYÊN - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CẢM ƠN

Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn thầy giáo hƣớng

dẫn khoa học PGS.TS.Bùi Văn Nghị đã tận tình hƣớng dẫn, hết lòng giúp đỡ em

trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.

Tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong Tổ bộ môn

Phƣơng pháp giảng dạy môn Toán Trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên,

Đại học Sƣ phạm Hà Nội; Ban giám hiệu, Ban Chủ nhiệm khoa Toán, Ban

Chủ nhiệm khoa Sau Đại học Trƣờng Đại học Sƣ phạm – Đại học Thái

Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập,

thực hiện và hoàn thành luận văn.

Tác giả xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lạng Sơn,

Lãnh đạo trƣờng trung học phổ thông Văn Quan cũng nhƣ toàn thể các đồng

nghiệp trong trƣờng THPT Văn Quan đã quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi

cho tác giả thực hiện đúng kế hoạch học tập và nghiên cứu.

Tác giả xin chân thành cảm ơn các học viên trong lớp Cao học Toán

Khóa 17 và các bạn đồng nghiệp xa gần về sự động viên, khích lệ cũng nhƣ

trao đổi về chuyên môn trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện

luận văn.

Tác giả luận văn

TRIỆU TUẤN ANH

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU………………………………………………………………………....……....1

1. Lí do chọn đề tài………………………………………………………...….1

2. Lịch sử nghiên cứu…………………………………………………………2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu…………………………………………2

4. Đối tƣợng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu……………………………3

5. Mẫu khảo sát……………………………………………………………….3

6. Vấn đề nghiên cứu………………………………………………………….3

7. Giả thuyết khoa học………………………………………………………...3

8. Phƣơng pháp nghiên cứu…………………………………………………...3

9. Cấu trúc luận văn…………………………………………………………...4

CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN…………………………5

1.1. Năng lực trí tuệ của học sinh…………………………………………...5

1.1.1. Năng lực……………………………………………………………...5

1.1.2. Năng lực toán học……………………………………………………5

1.1.3. Năng lực trí tuệ………………………………………………………6

1.2. Nhiệm vụ phát triển trí tuệ cho học sinh………………………………8

1.3. Nội dung và mục tiêu dạy học chƣơng PPTĐ trong không gian trong

chƣơng trình hình học nâng cao 12 Trung học phổ thông........................11

1.4. Dạy học giải bài tập ở trƣờng phổ thông……………………………..12

1.4.1. Vai trò của việc giải bài tập toán ........................................................12

1.4.2. Phƣơng pháp giải bài tập toán ............................................................14

1.5 Thực tiễn hoạt động trí tuệ của học sinh trong quá trình học chƣơng

“Phƣơng pháp tọa độ trong không gian” lớp 12 THPT.............................19

TÓM TẮT CHƢƠNG I ...................................................................................22

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

CHƢƠNG II: XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TOÁN VỀ PPTĐ TRONG

KHÔNG GIAN NHẰM RÈN LUYỆN VÀ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG

TRÍ TUỆ CHO HỌC SINH………………………………………...……...23

2.1. Hệ thống bài toán nhằm rèn luyện khả năng Phân tích - Tổng hợp…….23

a) Cơ sở lí luận..............................................................................................23

b) Hệ thống bài toán .....................................................................................24

2.2. Hệ thống bài toán nhằm rèn luyện khả năng KQH và ĐBH…………....41

a) Cơ sở lí luận..............................................................................................41

b) Hệ thống bài toán .....................................................................................45

2.3. Hệ thống bài toán nhằm rèn luyện khả năng Tƣơng tự hóa......................57

a) Cơ sở lí luận..............................................................................................57

b) Hệ thống bài toán……………………………………………………....58

TÓM TẮT CHƢƠNG II..................................................................................71

CHƢƠNG III: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..............................................72

3.1. Mục đích, nội dung và tổ chức thực nghiệm sƣ phạm..............................72

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm .........................................................72

3.1.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm..........................................................72

3.1.3. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ...........................................................72

3.2. Giáo án thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................73

3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm....................................................76

3.3.1. Các đề kiểm tra sau thực nghiệm sƣ phạm.........................................76

3.3.2. Thống kê kết quả các bài kiểm tra………………………………….77

3.3.3. Đánh giá…………………………………………………………….78

TÓM TẮT CHƢƠNG III.................................................................................79

KẾT LUẬN......................................................................................................80

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................81

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT Chữ viết tắt, ký hiệu Ý nghĩa chữ viết tắt, ký hiệu

01 GV Giáo viên

02 HS Học sinh

03 SGK Sách giáo khoa

04 SGV Sách giáo viên

05 SBT Sách bài tập

06 PPDH Phƣơng pháp dạy học

07 PPTĐ Phƣơng pháp tọa độ

08 mp(P) Mặt phẳng (P)

09 THPT Trung học phổ thông

10 TNSP Thực nghệm sƣ phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Theo Luật Giáo dục Việt Nam năm 2005, phƣơng pháp giáo dục cần phải

“Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tƣ duy sáng tạo của ngƣời học; bồi

dƣỡng năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vƣơn lên”, “bồi dƣỡng

phƣơng pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác

động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Từ đó,

mục tiêu dạy học môn Toán là: Trang bị cho HS những tri thức, kĩ năng,

phƣơng pháp toán học phổ thông, cơ bản, thiết thực; góp phần phát triển năng

lực trí tuệ, bồi dƣỡng phẩm chất trí tuệ cho HS; góp phần hình thành và phát

triển các phẩm chất, phong cách lao động khoa học, biết hợp tác lao động, có

ý chí và thói quen tự học thƣờng xuyên; tạo cơ sở để HS tiếp tục học CĐ, ĐH,

TCCN, học nghề hoặc đi vào cuộc sồng lao động. Các mục tiêu đó thể hiện sự

toàn diện, thống nhất và có quan hệ mật thiết, hỗ trợ, bổ sung cho nhau: tri

thức là cơ sở để thực hiện các mục tiêu khác; trong các mục tiêu thì mục tiêu

phát triển trí tuệ là quan trọng nhất; thông qua hoạt động mà rèn luyện kĩ

năng, củng cố tri thức.

Phƣơng pháp tọa độ trong không gian là nội dung tuy không phải là nội dung

khó trong chƣơng trình môn Toán THPT, các bài toán trong SGK, SBT cũng

chỉ yêu cầu HS kĩ năng vận dụng trực tiếp những công thức, phƣơng trình

đƣờng thẳng, mặt phẳng ở dạng cơ bản, song nhiều bài toán trong các kì thi

lại không dễ đối với đa số HS. Vì những bài toán đó đòi hỏi ở HS khả năng

phân tích, tổng hợp kiến thức nhiều hơn.

Từ những lí do trên, đề tài đƣợc chọn là: Rèn luyện và phát triển một số hoạt

động trí tuệ cho học sinh thông qua dạy học chƣơng “Phƣơng pháp tọa độ

trong không gian” lớp 12 THPT.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

2. Lịch sử nghiên cứu

Hiện nay đã có một số đề tài luận văn Thạc sĩ gần gũi với đề tài này, nhƣ là:

Đề tài “Rèn luyện phƣơng pháp tọa độ cho học sinh phổ thông để giải các bài

toán hình học không gian” của Nguyễn Đình Phùng, ĐHSP HN, năm 2000;

Đề tài “Rèn luyện kĩ năng giải bài toán Hình học không gian bằng phƣơng

pháp tọa độ ở trƣờng THPT” của Thái Thị Anh Thƣ, ĐHSP HN, năm 2004;

Đề tài “ Biên soạn hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan trợ giúp dạy học

về Phƣơng pháp tọa độ trong không gian lớp 12 THPT” của Nguyễn Thị Thu

Hằng, ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, năm 2008; Đề tài “Rèn luyện kĩ năng vận

dụng Phƣơng pháp tọa độ giải toán HHKG 12” của Hoàng Thị Phƣơng Thảo,

ĐHGD - ĐHQGHN, năm 2009; Luận văn “Phát triển tƣ duy sáng tạo cho học

sinh qua dạy học Phƣơng pháp tọa độ trong không gian, lớp 12 THPT” của

Nguyễn Mạnh Cƣờng, ĐHSP HN, năm 2009; Đề tài “Dạy học Tọa độ trong

không gian bằng phƣơng pháp phát hiện và giải quyết vấn đề” của Nguyễn

Quý Sửu, ĐHGD - ĐHQGHN, năm 2009...

Những đề tài trên đều gắn với nội dung “Tọa độ trong không gian” thuộc

chƣơng trình môn Toán lớp 12 THPT, song hoặc nghiên cứu sâu về kĩ năng

giải toán, phát triển tƣ duy, hoặc vận dụng một PPDH tích cực hóa hoạt động

nhận thức của HS, hoặc soạn câu hỏi trắc nghiệm khách quan... Đề tài mà

chúng tôi lựa chọn đi sâu nghiên cứu phát triển một số hoạt động trí tuệ cho

HS, không trùng lặp với các đề tài đã đƣợc công bố.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

+ Mục đích nghiên cứu: Đề xuất một giải pháp nhằm rèn luyện và phát triển

một số hoạt động trí tuệ cho học sinh thông qua dạy học chƣơng “Phƣơng

pháp tọa độ trong không gian” lớp 12 THPT.

+ Nhiệm vụ nghiên cứu: