Quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM KIM SƠN

QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG THÔNG QUA HOẠT

ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Hữu Hoan

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên

cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất cứ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Phạm Kim Sơn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn, tôi luôn nhận được

sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp.

Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và các

thầy cô giáo trong khoa Sau Đại học trường Đại học Thái Nguyên đã tận tình chỉ

bảo và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Trần Hữu Hoan, một nhà giáo

tận tụy, trách nhiệm đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu và hướng dẫn,

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các đồng chí lãnh đạo và toàn thể các anh,

chị, các bạn đồng nghiệp công tác tại các trường THCS: Quang Hanh, Cẩm Thịnh, Lý

Tự Trọng, Cẩm Sơn, Cửa Ông, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh đã cùng chia sẻ

những khó khăn và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên cứu.

Mặc dù đã nỗ lực và cố gắng nhưng chắc chắn luận văn sẽ không tránh khỏi

những thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo, sự góp

ý chân thành của bạn bè đồng nghiệp để luận văn được bổ sung và hoàn thiện hơn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

Tác giả

Phạm Kim Sơn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... ii

MỤC LỤC ..............................................................................................................iii

DANH MỤC VIẾT TẮT...................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................... ix

MỞ ĐẦU................................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu..................................................................... 2

4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 2

5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 3

6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 3

7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3

8. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................... 5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÔI

TRƯỜNGTHÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ................................................................................... 6

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề........................................................................... 6

1.1.1. Công trình nghiên cứu về giáo dục môi trường cho học sinh phổ thông ...... 6

1.1.2. Công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục môi trường cho học

sinh trường phổ thông ..................................................................................... 8

1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................ 10

1.2.1. Môi trường, giáo dục môi trường ................................................................ 10

1.2.2. Quản lý giáo dục môi trường....................................................................... 14

1.2.3. Quản lý hoạt động giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở

trường THCS................................................................................................. 17

1.3. Giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS............. 17

1.3.1. Một số đặc điểm tâm - sinh lý học sinh THCS............................................ 17

1.3.2. Mục tiêu, nhiệm vụ, nguyên tắc của giáo dục môi trường thông qua hoạt động

dạy học ở trường THCS.................................................................................. 19

iv

1.3.3. Nội dung giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS.... 22

1.3.4. Phương pháp giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS

....................................................................................................................... 23

1.3.5. Hình thức tổ chức giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở

trường THCS................................................................................................. 26

1.3.6. Lực lượng tham gia giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở trường

THCS ............................................................................................................. 27

1.3.7. Các điều kiện để tổ chức giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy

học ở trường THCS ....................................................................................... 29

1.4. Quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS....... 30

1.4.1. Quản lý thực hiện mục tiêu giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy

học ở trường THCS ....................................................................................... 30

1.4.2. Tổ chức xây dựng và triển khai thực hiện kế hoạch quản lý giáo dục môi

trường thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS.................................... 31

1.4.3. Quản lý nội dung giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở

trường THCS................................................................................................. 33

1.4.4. Quản lý hình thức và phương pháp tổ chức giáo dục môi trường thông

qua hoạt động dạy học ở trường THCS......................................................... 34

1.4.5. Quản lý sự phối hợp các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS................................................. 35

1.4.6. Tổ chức định kỳ kiểm tra, đánh giá việc thực hiện giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS.............................................. 36

1.4.7. Quản lý các điều kiện tổ chức giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy

học ở trường THCS ....................................................................................... 37

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt

động dạy ở trường THCS .............................................................................. 38

1.5.1. Nội dung và chương trình môn học ............................................................. 38

1.5.2. Công tác quản lý, chỉ đạo của Hiệu trưởng nhà trường............................... 38

1.5.3. Đội ngũ giáo viên......................................................................................... 39

1.5.4. Sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong nhà trường ........................ 39

1.5.5. Cơ sở vật chất, trang thiết bị của nhà trường............................................... 40

v

1.5.6. Tính tích cực của học sinh trong việc tham gia các hoạt động giáo dục

môi trường và bảo vệ môi trường.................................................................. 40

1.5.7. Các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường ................................................... 40

Kết luận chương 1.................................................................................................. 42

Chương 2. THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI

TRƯỜNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ CẨM PHẢ - TỈNH

QUẢNG NINH............................................................................................. 44

2.1. Khái quát về tình hình giáo dục trung học cơ sở của thành phố Cẩm Phả,

tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................ 44

2.2. Tổ chức khảo sát............................................................................................. 47

2.2.1. Mục đích khảo sát........................................................................................ 47

2.2.2. Nội dung khảo sát ........................................................................................ 47

2.2.3. Đối tượng và phạm vi khảo sát.................................................................... 47

2.2.4. Hình thức, phương pháp khảo sát................................................................ 48

2.2.5. Xử lý số liệu................................................................................................. 48

2.3. Thực trạng hoạt động giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các

trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ...................................... 49

2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về giáo dục

môi trường ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh........... 49

2.3.2. Thực trạng nội dung giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học

đã triển khai ở trường các THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh..... 50

2.3.3. Thực trạng phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục môi trường thông

qua hoạt động dạy học đã tiến hành ở các trường THCS thành phố Cẩm

Phả, tỉnh Quảng Ninh .................................................................................... 52

2.3.4. Thực trạng sự phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường trong giáo

dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS Thành phố

Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.............................................................................. 56

2.4. Thực trạng quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các

trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ................................... 57

2.4.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu giáo dục môi trường thông qua hoạt động

vi

dạy học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ............ 57

2.4.2. Thực trạng xây dựng và triển khai thực hiện kế hoạch quản lý giáo dục

môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố

Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ........................................................................... 61

2.4.3. Thực trạng quản lý nội dung giáo dục môi trường thông qua hoạt động

dạy học ở trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh................... 63

2.4.4. Thực trạng quản lý hình thức và phương pháp tổ chức giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS, thành phố Cẩm Phả ............65

2.4.5. Thực trạng quản lý sự phối hợp các lực lượng tham gia giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS, thành phố Cẩm Phả ............68

2.4.6. Thực trạng tổ chức kiểm tra, đánh giá việc thực hiện giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh

Quảng Ninh ................................................................................................... 71

2.4.7. Thực trạng quản lý các điều kiện tổ chức giáo dục môi trường thông qua

hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả (N=226).......... 74

2.5. Đánh giá sự ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh

Quảng Ninh ................................................................................................... 76

2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt

động dạy học ở các trường THCS, thành phố Cẩm Phả, Quảng Ninh.......... 78

2.6.1. Mặt mạnh ..................................................................................................... 79

2.6.2. Hạn chế ........................................................................................................ 79

2.6.3. Nguyên nhân của hạn chế............................................................................ 79

Kết luận chương 2.................................................................................................. 81

Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG THÔNG

QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ

SỞ THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH ............................ 82

3.1. Các nguyên tắc của việc đề xuất các biện pháp.............................................. 82

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .............................................................. 82

3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính kế thừa ................................................................ 82

3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính thực tiễn .............................................................. 82

vii

3.2. Biện pháp quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các

trường THCS thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ................................... 83

3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, học

sinh và các lực lượng xã hội về tầm quan trọng, vị trí của công tác giáo

dục môi trường và quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy

học ở trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.......................... 83

3.2.2. Tăng cường chỉ đạo giáo viên tích cực đổi mới nội dung, phương pháp

và hình thức tổ chức giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học

gắn với các yêu cầu mới trong giai đoạn hiện nay........................................ 85

3.2.3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá giáo dục môi trường thông qua hoạt động

dạy học ở các trường THCS.......................................................................... 87

3.2.4. Tăng cường sự phối hợp hiệu quả các lực lượng trong và ngoài nhà trường

trong công tác giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở trường

THCS............................................................................................................. 88

3.2.5. Quản lý các điều kiện đảm bảo cho giáo dục môi trường thông qua hoạt

động dạy học ở các trường THCS................................................................. 90

3.3. Mối quan hệ của các biện pháp....................................................................... 92

3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất...... 93

3.4.1. Những vấn đề chung về khảo nghiệm ......................................................... 93

3.4.2. Phân tích kết quả khảo nghiệm.................................................................... 94

Kết luận chương 3.................................................................................................. 98

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 99

1. Kết luận.............................................................................................................. 99

2. Khuyến nghị..................................................................................................... 101

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................... 102

PHỤ LỤC

viii

DANH MỤC VIẾT TẮT

Viết là Đọc là

ĐTB Điểm trung bình

GD Giáo dục

GD & ĐT Giáo dục và đào tạo

GDMT Giáo dục môi trường

THCS Trung học cơ sở

SL Số lượng

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1a. Thống kê số lớp và học sinh THCS thành phố Cẩm Phả.................... 44

Bảng 2.1b. Thống kê số lượng cán bộ quản lý, giáo viên các trường THCS,

thành phố Cẩm Phả........................................................................... 45

Bảng 2.1c. Thống kê xếp loại hạnh kiểm của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả..... 45

Bảng 2.1d. Thống kê xếp loại học lực của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả......... .46

Bảng 2.2. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về

giáo dục môi trường ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh

Quảng Ninh (N=376)........................................................................ 49

Bảng 2.3. Thực trạng nội dung giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học

đã triển khai ở trường các THCS thành phố Cẩm Phả (N=376)............. 50

Bảng 2.4. Thực trạng phương pháp giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy

học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả ............................................ 52

Bảng 2.5. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên về hình thức giáo dục môi

trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố

Cẩm Phả............................................................................................ 54

Bảng 2.6. Đánh giá của học sinh về hình thức giáo dục môi trường cho học sinh

THCS, thành phố Cẩm Phả............................................................... 55

Bảng 2.7. Thực trạng sự phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường trong

giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường

THCS Thành phố Cẩm Phả .............................................................. 56

Bảng 2.9. Thực trạng xây dựng và triển khai thực hiện kế hoạch quản lý hoạt

động giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học cho học

sinh các trường THCS, thành phố Cẩm Phả (N=226)....................... 61

Bảng 2.10. Thực trạng quản lý nội dung giáo dục môi trường thông qua hoạt

động dạy học ở trường THCS thành phố Cẩm Phả (N=226).......... 63

Bảng 2.11. Thực trạng quản lý hình thức và phương pháp tổ chức giáo dục môi

trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS, thành

phố Cẩm Phả (N=226)...................................................................... 65

x

Bảng 2.12. Thực trạng quản lý sự phối hợp các lực lượng tham gia giáo dục

môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS,

thành phố Cẩm Phả (N=226)............................................................ 69

Bảng 2.13. Thực trạng tổ chức kiểm tra, đánh giá việc thực hiện giáo dục môi

trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố

Cẩm Phả, (N=226)............................................................................ 71

Bảng 2.14. Thực trạng quản lý các điều kiện tổ chức giáo dục môi trường thông

qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả

(N=226)............................................................................................. 74

Bảng 2.15. Sự ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý giáo dục môi trường thông

qua hoạt động dạy học ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả

(N=226)............................................................................................. 77

Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp ................................ 94

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp ................................... 96

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong những năm gần đây với sự bùng nổ của cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật

lần thứ tư - thời đại công nghệ 4.0, sự tiến bộ vượt bậc của khoa học kĩ thuật đã đem

lại rất nhiều lợi ích to lớn cho con người. Tuy nhiên cùng với sự phát triển của văn

minh nhân loại thì ô nhiễm môi trường sống ngày càng gia tăng, các cơn bão, lũ, hạn

hán, lốc xoáy, sóng thần, động đất,... ngày càng nhiều. Nguyên nhân sâu xa và trực tiếp

đều do tác động của con người. Vì vậy việc giáo dục bảo vệ môi trường cũng như trang

bị kiến thức về bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ là điều cấp thiết.

Ở nước ta, giáo dục môi trường được quan tâm đặc biệt trong những năm gần

đây. Vấn đề tích hợp giáo dục môi trường đã được thực hiện trong hoạt động dạy

và học, hoạt động trải nghiệm song vẫn còn mới mẻ và cũng chưa được tổ chức một

cách có hệ thống đúng với tầm quan trọng của nó. Mặt khác theo Đề án đổi mới căn

bản toàn diện giáo dục thì sau năm 2020 chương trình giáo dục phổ thông sẽ dạy

theo phương án tích hợp và phân hóa, lồng ghép các vấn đề như môi trường, biến

đổi khí hậu, kĩ năng sống, dân số, sức khỏe sinh sản,… vào các môn học và hoạt

động giáo dục. Vậy giáo dục môi trường thông qua chương trình giáo dục phổ thông

như thế nào? Quản lý giáo dục môi trường thông qua chương trình giáo dục phổ

thông ra sao ? Giải quyết vấn đề này ngành giáo dục cần có sự chung tay góp sức

của các cơ quan, ban ngành, đoàn thể khác để công tác giáo dục môi trường đạt hiệu

quả cao.

Thành phố Cẩm Phả đã và đang phát triển với nhiều ngành công nghiệp,

nhiều nhà máy, xí nghiệp như: Nhà máy Nhiệt Điện Cẩm Phả, Nhiệt điện Mông

Dương, Nhà máy xi măng Cẩm Phả, các xí nghiệp, công ty than như Công ty than

Dương Huy, Quang Hanh, Cọc 6, Cao Sơn,... Môi trường sống bị ô nhiễm, tàn phá

bởi khí thải, chất thải,... Vậy mà giáo dục môi trường chưa thực sự trở thành

nhiệm vụ cấp bách, việc quản lý giáo dục môi trường chưa được các cấp lãnh đạo

quan tâm đúng mức; việc tổ chức thực hiện giáo dục môi trường cho học sinh còn

nhiều hạn chế; nhận thức, thái độ, hành vi của của người dân, của học sinh về bảo

vệ môi trường còn rất mờ nhạt và có nhiều biểu hiện không phù hợp nhất là học sinh

THCS.

2

Trong những năm gần đây, hoạt động giáo dục môi trường cũng đã được thực

hiện ở các trường THCS nhưng việc gắn giáo dục môi trường với hoạt động dạy

học vẫn chưa được thực hiện chặt chẽ. Việc tích hợp nội dung giáo dục môi trường

thông qua các môn học cũng đã được triển khai thực hiện song hiệu quả chưa cao.

Chưa có sự thống nhất cụ thể trong việc lựa chọn nội dung giáo dục môi trường theo

các cấp độ gắn với các môn học tích hợp.

Ngoài ra, việc quản lý hoạt động giáo dục môi trường thông qua hoạt động

dạy học ở các trường THCS cần được quan tâm thực hiện một cách thống nhất và

hiệu quả hơn nữa nhằm mang lại những kết quả cao gắn với mục tiêu giáo dục môi

trường cho học sinh THCS.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài "Quản lý giáo dục môi

trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường trung học cơ sở thành phố

Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh" để nghiên cứu trong khuôn khổ luận văn thạc sĩ

chuyên ngành Quản lý giáo dục.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý hoạt động giáo dục môi trường

thông qua hoạt động dạy học ở trường THCS; đánh giá thực trạng hoạt động giáo

dục môi trường, quản lý hoạt động giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy

học ở các trường trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Từ đó, đề

xuất một số biện pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý công tác này ở các

trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu

Hoạt động giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học cho học sinh

trường THCS.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động dạy học ở các trường

THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

4. Giả thuyết khoa học

Giáo dục môi trường cho học sinh phổ thông là vấn đề có tính thời sự, cấp

thiết trong bối cảnh hiện nay. Có nhiều con đường để giáo dục môi trường trong đó