Quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân tộc Tày ở các trường Trung học Cơ sở huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG ĐỨC TRƯỜNG

QUẢN LÝ GIÁO DỤC BẢO TỒN TIẾNG MẸ ĐẺ

CHO HỌC SINH DÂN TỘC TÀY Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN ĐỊNH HÓA

TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG ĐỨC TRƯỜNG

QUẢN LÝ GIÁO DỤC BẢO TỒN TIẾNG MẸ ĐẺ

CHO HỌC SINH DÂN TỘC TÀY Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN ĐỊNH HÓA

TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: GS. TSKH: NGUYỄN VĂN HỘ

THÁI NGUYÊN - 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn

này là hoàn toàn trung thực, khách quan, không trùng lặp với các luận văn khác.

Thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin

hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Tác giả luận văn

Hoàng Đức Trường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận

được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, đồng nghiệp và các bạn. Tôi xin

bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ người đã tận tâm,

trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và quá trình

nghiên cứu luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo khoa

Tâm lý - Giáo dục trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã trực tiếp

giảng dạy lớp Thạc sỹ QLGD K2.

Tôi chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình, tạo mọi điều kiện của các

đồng chí trong Ban Giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo, nhân viên, cha mẹ học

sinh và học sinh các trường Trung học cơ sở huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên

đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ tác giả có được các thông tin

cần thiết, hữu ích để phục vụ cho đề tài nghiên cứu của mình.

Mặc dù đã cố gắng nhưng luận văn cũng không thể tránh khỏi một số

thiếu sót. Tác giả mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ thầy cô, đồng nghiệp

và bạn bè.

Xin chân thành cảm ơn!

Tác giả

Hoàng Đức Trường

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................ i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................. ii

MỤC LỤC................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................ iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ...........................................................................v

MỞ ĐẦU ....................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.......................................................3

4. Nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................3

5. Giả thuyết khoa học ...............................................................................3

6. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................4

7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................4

8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC BẢO TỒN

TIẾNG MẸ ĐẺ CHO HỌC SINH DÂN TỘC TÀY Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................................................................6

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.............................................................6

1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài .....................................................6

1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước......................................................9

1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu .............13

1.2.1. Quản lý...........................................................................................13

1.2.2. Giáo dục.........................................................................................15

1.2.3. Dân tộc Tày....................................................................................17

1.2.4. Bảo tồn tiếng mẹ đẻ .......................................................................19

1.2.5. Giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh...................................19

1.2.6. Quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân tộc Tày..20

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.3. Một số vấn đề cơ bản về giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh

dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở............................................21

1.3.1. Mối quan hệ giữa bảo tồn tiếng mẹ và phát huy các giá trị văn

hóa dân tộc....................................................................................21

1.3.2. Giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân tộc Tày ở trường

trung học cơ sở...............................................................................26

1.4. Quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân tộc Tày ở

trường trung học cơ sở...................................................................34

1.4.1. Lập kế hoạch quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân

tộc Tày ở trường trung học cơ sở ..................................................34

1.4.2. Tổ chức thực hiện quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học

sinh dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở....................................36

1.4.3. Chỉ đạo thực hiện quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh

dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở............................................37

1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học

sinh dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở....................................39

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho

học sinh dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở .............................40

1.5.1. Điều kiện tự nhiên và xã hội của các vùng dân tộc thiểu số .........40

1.5.2. Điều kiện kinh tế của các vùng dân tộc thiểu số ...........................40

1.5.3. Chính sách ngôn ngữ dân tộc của Đảng và Nhà nước ta...............41

1.5.4. Chương trình giáo dục và sách giáo khoa .....................................41

1.5.5. Đội ngũ giáo viên...........................................................................41

1.5.6. Cơ chế phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội ...................42

1.5.7. Đặc điểm của HS dân tộc thiểu số.................................................42

Kết luận chương 1....................................................................................43

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ GIÁO DỤC BẢO TỒN TIẾNG MẸ

ĐẺ CHO HỌC SINH DÂN TỘC TÀY Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ

SỞ HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................44

2.1. Khái quát về giáo dục cấp THCS huyện Định Hóa..........................44

2.2. Khảo sát về thực trạng ......................................................................46

2.2.1. Mục đích khảo sát..........................................................................46

2.2.2. Đối tượng khảo sát.........................................................................47

2.2.3. Nội dung khảo sát ..........................................................................47

2.2.4. Phương pháp khảo sát và xử lý số liệu ..........................................47

2.2.5. Phương pháp xử lý số liệu .............................................................48

2.3. Thực trạng giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc

Tày các trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .49

2.3.1. Tầm quan trọng của công tác bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người

dân tộc Tày ở một số trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái

Nguyên...........................................................................................49

2.3.2. Nội dung thực hiện của công tác bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người

dân tộc Tày ở một số trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái

Nguyên ...........................................................................................53

2.3.3. Hình thức thực hiện của công tác bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người

dân tộc Tày ở một số trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái

Nguyên ...........................................................................................56

2.3.4. Hiệu quả của cách hình thức thực hiện công tác bảo tồn tiếng mẹ đẻ

cho học sinh người dân tộc Tày ở một số trường trên địa bàn huyện

Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .........................................................59

2.4. Thực trạng quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân

tộc Tày ở các trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên61

2.4.1. Lập kế hoạch giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc

Tày ở các trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên.....61

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2.4.2. Tổ chức giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc

Tày ở các trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái

Nguyên...........................................................................................65

2.4.3. Chỉ đạo giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc

Tày ở các trường trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái

Nguyên...........................................................................................68

2.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học

sinh người dân tộc Tày ở các trường trên địa bàn huyện Định Hóa,

tỉnh Thái Nguyên ...........................................................................70

2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh

dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở huyện Định Hóa, tỉnh Thái

Nguyên............................................................................................74

2.6. Đánh giá chung về công tác quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho

học sinh người dân tộc Tày ở một số trường trên địa bàn huyện Định

Hóa, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................77

2.6.1. Kết quả đạt được............................................................................77

2.6.2. Hạn chế ..........................................................................................78

2.6.3. Nguyên nhân của hạn chế ..............................................................79

Kết luận chương 2....................................................................................81

Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC BẢO TỒN TIẾNG MẸ

ĐẺ CHO HỌC SINH DÂN TỘC TÀY Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ

SỞ HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................82

3.1. Những nguyên tắc chỉ đạo đề xuất biện pháp...................................82

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ...............................................82

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn................................................82

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp với đối tượng giáo dục..............83

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................83

3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển .............................83

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3.1.6. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ .................................................84

3.2. Biện pháp quản lý giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân

tộc thiểu số ở trường THCS huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên ....84

3.2.1. Tăng cường nhận thức cho CBQL, GV và các lực lượng tham gia

về hoạt động bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân tộc Tày ở trường

THCS .............................................................................................84

3.2.2. Hoàn thiện công tác tổ chức sinh hoạt chuyên đề cho giáo viên theo hướng

tiếp cận nội dung bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh THCS là người DTTS

.......................................................................................................87

3.2.3. Tăng cường sự phối hợp với giáo dục gia đình nhằm giáo dục bảo

tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh THCS là người DTTS ....................90

3.2.4. Hoàn thiện những điều kiện pháp lý về giáo dục bảo tồn tiếng mẹ

đẻ cho học sinh người DTTS ở trường THCS...............................92

3.2.5. Tăng cường đa dạng hóa các hình thức giáo dục bảo tồn tiếng mẹ

đẻ cho HS người DTTS .................................................................94

3.2.6. Thực hiện truyền thông giáo dục bảo tồn tiếng mẹ đẻ cho học sinh

THCS là người DTTS....................................................................97

3.3. Mối quan hệ các biện pháp ...............................................................99

3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ..100

3.4.1. Đối tượng khảo sát.......................................................................100

3.4.2. Cách thức tiến hành khảo sát.......................................................100

3.4.3. Mục đích, nội dung khảo sát........................................................101

3.4.4. Kết quả khảo sát...........................................................................101

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..........................................................107

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................110

PHỤ LỤC.....................................................................................................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Ký hiệu Nội dung viết tắt

1 BTTMĐ Bảo tồn tiếng mẹ đẻ

2 CBQL Cán bộ quản lý

3 CM chuyên môn

4 CNTT Công nghệ thông tin

5 DH Dạy học

6 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo

7 GV Giáo viên

8 HS Học sinh

9 HT Hiệu trưởng

10 KTĐG Kiểm tra đánh giá

11 PHT Phó Hiệu trưởng

12 PPDH Phương pháp dạy học

13 QLGD Quản lý giáo dục

14 SHCM Sinh hoạt chuyên môn

15 TCM Tổ chuyên môn

16 THCS Trung học cơ sở

17 THPT Trung học phổ thông

18 TTCM Tổ trưởng chuyên môn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Quy mô và trình độ giáo viên THCS trên địa bàn huyện Định

Hóa giai đoạn 2016-2018 ........................................................... 44

Bảng 2.2. Quy mô học sinh, học lực và hạnh kiểm các trường THCS

huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên ........................................ 45

Bảng 2.3. Ý nghĩa của điểm số bình quân .................................................. 48

Bảng 2.4: Kết quả đánh giá về tấm quan trọng của công tác bảo tồn tiếng

mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở một số trường trên

địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên............................... 49

Bảng 2.5: Kết quả đánh giá về nội dung của công tác bảo tồn tiếng mẹ

đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở một số trường trên địa

bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .................................... 54

Bảng 2.6: Kết quả đánh giá hình thức thực hiện của công tác bảo tồn

tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở một số trường

trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên ....................... 56

Bảng 2.7. Kết quả đánh giá hiệu quả của các hình thức công tác bảo tồn

tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở một số trường

trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên ....................... 59

Bảng 2.8: Kết quả đánh giá công tác lập kế hoạch giáo dục bảo tồn tiếng

mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở các trường trên địa

bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .................................... 61

Bảng 2.9: Kết quả đánh giá công tác tổ chức thực hiện giáo dục bảo tồn

tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở các trường trên

địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên............................... 65

Bảng 2.10: Kết quả đánh giá công tác chỉ đạo thực hiện giáo dục bảo tồn

tiếng mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở các trường trên

địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên............................... 68

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

Bảng 2.11: Kết quả kiểm tra, đánh giá công tác giáo dục bảo tồn tiếng

mẹ đẻ cho học sinh người dân tộc Tày ở các trường trên địa

bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên .................................... 70

Bảng 2.12: Kết quả đánh giá yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục bảo tồn

tiếng mẹ đẻ cho học sinh dân tộc Tày ở trường trung học cơ sở

huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên............................................... 74

Bảng 3.1: Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp quản lý hoạt

động giáo dục BTTMĐ của học sinh dân tộc Tày ở các trường

THCS trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên............. 102

Bảng 3.2: Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt

động giáo dục BTTMĐ của học sinh dân tộc Tày ở các trường

THCS trên địa bàn huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên............. 103

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc và đa ngôn ngữ, với 54 dân tộc và

khoảng hơn 90 ngôn ngữ khác nhau. Mỗi cộng đồng dân tộc thiểu số (DTTS)

đều có ngôn ngữ của riêng mình, trong đó sử dụng tiếng Việt làm ngôn ngữ giao

tiếp chung. Tuy nhiên, xu hướng hội nhập quốc tế đang làm nảy sinh nguy cơ

suy giảm ngôn ngữ các DTTS.

Vấn đề quan hệ giữa các ngôn ngữ, giáo dục ngôn ngữ và sử dụng ngôn ngữ

ở các vùng đồng bào DTTS Việt Nam đã được đặt ra từ lâu và hiện nay vẫn được

coi là cấp thiết, trước hết vì yêu cầu phải thống nhất ý chí và củng cố sức mạnh

đoàn kết dân tộc, đồng thời thể hiện sự bình đẳng giữa các dân tộc. Phải bảo tồn

và phát triển những nét bản sắc trong văn hóa truyền thống của mỗi DTTS. Vì

ngôn ngữ không chỉ là một thành tố cơ bản của văn hóa, một biểu hiện của những

giá trị nhân văn, mà còn là phương tiện để hình thành và lưu truyền các hình thái

quan trọng nhất trong đời sống văn hóa tinh thần của một dân tộc. Đồng thời,

điều đó cũng góp phần bảo tồn và phát triển sự đa dạng trong văn hóa Việt

Nam.Chung quanh vấn đề giáo dục ngôn ngữ và sử dụng ngôn ngữ ở các vùng

đồng bào DTTS Việt Nam, cũng như về vai trò và vị trí của ngôn ngữ các DTTS

hiện nay có rất nhiều điều đáng bàn luận. Đây không chỉ là chuyện riêng của

ngành ngôn ngữ học, mà còn của các ngành giáo dục, dân tộc học, văn học, văn

hóa dân gian, tâm lý học của các nhà hoạch định và thực hiện chính sách dân tộc

và của chính người dân... Tuy nhiên, vấn đề mai một, tiêu vong đối với tiếng mẹ

đẻ của các DTTS, trong hoàn cảnh hiện nay ở nước ta đang được nhiều người

quan tâm...

Theo chúng tôi có ba nguyên nhân làm mai một tiếng DTTS. (i) Thứ nhất,về

mặt dân số học: Số người nói các ngôn ngữ DTTS ở Việt Nam không nhiều (rất

ít so với tiếng Việt), số người nói được các ngôn ngữ DTTS thường thuộc lứa