Quản lý dạy học trải nghiệm môn khoa học tự nhiên ở các trường trung học cơ sở thành phố Hưng Yên tỉnh Hưng Yên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

BÙI NGỌC LINH

QUẢN LÝ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM

MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HƯNG YÊN

TỈNH HƯNG YÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

BÙI NGỌC LINH

QUẢN LÝ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM

MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HƯNG YÊN

TỈNH HƯNG YÊN

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Lệ Hà

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn: "Quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa

học tự nhiên ở các trường THCS thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên" là

công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả nghiên

cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả

Bùi Ngọc Linh

ii

LỜI CẢM ƠN

Bằng tấm lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến Ban Giám

hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Tâm lý - Giáo dục Trường Đại học Sư phạm - Đại

học Thái Nguyên cùng với các thầy cô tham gia giảng dạy chuyên ngành Cao

học Quản lí giáo dục.

Đặc biệt xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến TS. Đỗ Lệ Hà - Cán bộ hướng

dẫn, người luôn cảm thông, chia sẻ những khó khăn của học viên, khích lệ, động

viên, nhiệt tình hướng dẫn học viên trong quá trình nghiên cứu luận văn tốt

nghiệp.

Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của CBGV và học sinh các trường

THCS thành phố Hưng Yên và gia đình đã động viên, nhiệt tâm, nhiệt tình giúp

đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020

Tác giả luận văn

Bùi Ngọc Linh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ..........................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG...............................................................................viii

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

4. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ....................................................................4

5. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................4

6. Giả thuyết khoa học.........................................................................................4

7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................4

8. Cấu trúc luận văn.............................................................................................5

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM

MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ.......6

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................6

1.1.1. Trên thế giới ..............................................................................................6

1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................8

1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài.................................................................12

1.2.1. Quản lý.....................................................................................................12

1.2.2. Dạy học....................................................................................................13

1.2.3. Trải nghiệm, dạy học trải nghiệm môn Khoa học Tự nhiên ...................15

1.2.4. Quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên.............................17

1.3. Một số vấn đề cơ bản về dạy học trải nghiệm môn Khoa học Tự nhiên ở

trường trung học cơ sở...............................................................................17

1.3.1. Mục tiêu của môn Khoa học tự nhiên .....................................................17

1.3.2. Nội dung dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ..........................18

1.3.3. Phương pháp dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường

trung học cơ sở ..........................................................................................20

iv

1.4. Quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường Trung học

cơ sở...........................................................................................................27

1.4.1. Lập kế hoạch dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường

trung học cơ sở ..........................................................................................27

1.4.2. Tổ chức thực hiện dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở

trường trung học cơ sở...............................................................................29

1.4.3. Chỉ đạo triển khai dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường

trung học cơ sở ..........................................................................................30

1.4.4. Kiểm tra, đánh giá dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở

trường trung học cơ sở...............................................................................31

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học

tự nhiên ở trường trung học cơ sở .............................................................33

1.5.1. Các yếu tố chủ quan.................................................................................33

1.5.2. Các yếu tố khách quan.............................................................................35

Kết luận chương 1..............................................................................................37

Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM MÔN

KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ HƯNG YÊN, TỈNH HƯNG YÊN ....................................38

2.1. Khái quát về vị trí địa lý, kinh tế xã hội và giáo dục thành phố Hưng

Yên, tỉnh Hưng Yên...................................................................................38

2.1.1. Khái quát về vị trí địa lý, kinh tế xã hội , giáo dục thành phố Hưng

Yên, tỉnh Hưng Yên...................................................................................38

2.1.2. Khái quát về các trường trung học cơ sở thành phố Hưng Yên, tỉnh

Hưng Yên ..................................................................................................40

2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................41

2.2.1. Mục đích khảo sát....................................................................................41

2.2.2. Nội dung khảo sát....................................................................................41

2.2.3. Đối tượng khảo sát...................................................................................42

2.2.4. Phương pháp khảo sát..............................................................................42

2.3. Thực trạng về dạy học trải nghiệm môn Khoa học Tự nhiên ở các trường

THCS thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên ............................................42

2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về tầm quan trọng

của dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS .....42

v

2.3.2. Thực trạng về nội dung dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở

các trường trung học cơ sở thành phố Hưng Yên .....................................46

2.3.3. Thực trạng về phương pháp dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự

nhiên ở các trường Trung học cơ sở thành phố Hưng Yên.......................50

2.3.4. Thực trạng hình thức tổ chức dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự

nhiên ở các trường THCS thành phố Hưng Yên.......................................53

2.3.3. Thực trạng về hứng thú học tập trải nghiệm môn Khoa học Tự nhiên

ở các trường Trung học cơ sở thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên.......56

2.4. Thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở các

trường trung học cơ sở thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên..................57

2.4.1. Lập kế hoạch quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở

các trường trung học sơ cơ thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên ...........57

2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động dạy học môn Khoa học tự

nhiên ở các trường THCS thành phố Hưng Yên .......................................59

2.4.3. Thực trạng chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học trải nghiệm môn Khoa

học tự nhiên ở các trường THCS thành phố Hưng Yên............................63

2.4.4. Thực trạng công tác quản lý việc kiểm tra, đánh giá dạy học trải nghiệm

môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS Thành phố Hưng Yên............64

2.5. Thực trạng về các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học trải

nghiệm môn Khoa học Tự nhiên ở các trường trung học cơ sở thành

phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên .................................................................66

2.6. Đánh giá chung về thực trạng.....................................................................68

2.6.1. Những kết quả đạt được ..........................................................................68

2.6.2. Hạn chế và nguyên nhân..........................................................................68

Kết luận chương 2..............................................................................................69

Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TRẢI

NGHIỆM MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG

HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HƯNG YÊN, TỈNH HƯNG YÊN.................... 71

3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ..............................................................71

3.1.1. Đảm bảo tính kế thừa...............................................................................71

3.1.2. Đảm bảo tính khoa học............................................................................71

3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống.............................................................................72

3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................................73

vi

3.1.5. Đảm bảo tính khả thi ...............................................................................73

3.1.6. Đảm bảo tính hiệu quả.............................................................................74

3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở

các trường trung học cơ sở thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên.................74

3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng năng lực dạy học trải nghiệm cho giáo viên dạy

môn Khoa học tự nhiên .............................................................................74

3.2.2. Chỉ đạo đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học trải nghiệm

môn Khoa học tự nhiên đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ

thông mới...................................................................................................79

3.2.3. Chỉ đạo xây dựng và phát triển môi trường học tập trải nghiệm tích

cực cho học sinh ........................................................................................81

3.2.4. Chỉ đạo đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học trải

nghiệm môn Khoa học tự nhiên ................................................................86

3.2.5. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm

môn Khoa học tự nhiên .............................................................................89

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa

học tự nhiên ở các trường trung học cơ sở thành phố Hưng Yên .............91

3.4. Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản

lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở các trường THCS

thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên .......................................................92

3.4.1. Giới thiệu về quá trình khảo nghiệm.......................................................92

3.4.2. Kết quả khảo nghiệm...............................................................................94

Kết luận chương 3..............................................................................................99

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...............................................................100

1. Kết luận........................................................................................................100

2. Khuyến nghị.................................................................................................101

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................104

PHỤ LỤC

vii

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

CBQL : Cán bộ quản lý

DH : Dạy học

GDPT : Giáo dục phổ thông

GV : Giáo viên

HĐDH : Hoạt động dạy học

HĐTN : Hoạt động trải nghiệm

HS : Học sinh

KH : Khoa học

KHTN : Khoa học tự nhiên

THCS : Trung học cơ sở

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Thực trạng nhận thức của CBQL, giáo viên về ý nghĩa, tầm quan

trọng của dạy học trải nghiệm môn KHTN ở trường THCS ..........43

Bảng 2.2. Thực trạng nhận thức của HS về ý nghĩa, tầm quan trọng của dạy

học trải nghiệm môn KHTN ở trường THCS .................................45

Bảng 2.3. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng nội dung dạy học trải

nghiệm KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên .............46

Bảng 2.4. Đánh giá của học sinh về thực trạng nội dung dạy học trải nghiệm

KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên...........................48

Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng về phương pháp dạy học trải

nghiệm môn KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên ...........51

Bảng 2.6. Đánh giá của học sinh về thực trạng về phương pháp dạy học trải

nghiệm môn KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên..........52

Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng hình thức tổ chức dạy

học trải nghiệm môn KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng

Yên ..................................................................................................53

Bảng 2.8. Đánh giá của học sinh các trường THCS thành phố Hưng Yên về

thực trạng hình thức tổ chức dạy học trải nghiệm môn KHTN...........55

Bảng 2.9. Tự đánh giá của HS các trường THCS thành phố Hưng Yên về

hứng thú học tập trải nghiệm môn KHTN ......................................56

Bảng 2.10. Thực trạng lập kế hoạch quản lý dạy học trải nghiệm môn KHTN

ở các trường THCS thành phố Hưng Yên.......................................58

Bảng 2.11. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động dạy học môn KHTN ở

các trường THCS thành phố Hưng Yên..........................................61

Bảng 2.12. Thực trạng kết quả chỉ đạo triển khai HĐDH trải nghiệm môn

KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên...........................63

ix

Bảng 2.13. Thực trạng KT, ĐG kết quả dạy học trải nghiệm môn KHTN ở

các trường THCS thành phố Hưng Yên..........................................65

Bảng 2.14. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý DH trải nghiệm môn

KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên...........................67

Bảng 3.1. Thang đo khoảng theo giá trị trung bình.........................................94

Bảng 3.2. Mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý HĐ DH trải nghiệm

môn KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng

Yên ..................................................................................................94

Bảng 3.3. Tính khả thi của các biện pháp quản lý HĐ DH trải nghiệm

môn KHTN ở các trường THCS thành phố Hưng Yên, tỉnh

Hưng Yên........................................................................................97

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 (CMCN 4.0) sẽ tạo ra sự thay đổi

vô cùng lớn trong đời sống kinh tế, xã hội và đây chính là thách thức của ngành

giáo dục. Trong thời đại mới các nhà trường đang phải đối mặt với những thay

đổi có tính khách quan, vì thế nhà trường cần phải thay đổi căn bản từ mục tiêu,

nội dung, phương pháp đến quản lý đảm bảo những yêu cầu về chất lượng và

hiệu quả giáo dục. Trên tinh thần đó Nghị quyết 29/NQ/TW ngày 04/11/2013

của Ban chấp hành Trung ương đã chỉ ra: “Chuyển quá trình giáo dục từ chủ yếu

trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học.

Học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với

giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”.

Với nội dung kiến thức trong chương trình mà học sinh học hiện nay vẫn

nặng kiến thức hàn lâm, chưa chú ý đến dạy học sinh kỹ năng vận dụng những gì

đã học vào thực tế cuộc sống. Mục đích của giáo dục và đào tạo là: “Nâng cao dân

trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”, phát triển nguồn nhân lực có

chất lượng cao góp phần xây dựng đất nước, vì thế giáo dục phải đổi mới.

Mục tiêu của giáo dục hiện nay là đào tạo xây dựng thế hệ những con người

Việt nam mới có bản lĩnh, tự chủ, năng động, biết hợp tác và cạnh tranh lành mạnh,

sáng tạo, biết lập thân, lập nghiệp,... nhằm tạo chuyển biến cơ bản vững chắc, đáp

ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Giáo dục phải đi

trước và chủ động hội nhập với khu vực và xu thế toàn cầu hóa.

Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội về đổi mới

chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông đã đề cập: “Mục tiêu giáo dục

phổ thông là tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực

công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học

sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền

thống văn hóa, lịch sử, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng

thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự

học, khuyến khích học tập suốt đời”; “Tiếp tục đổi mới phương pháp giáo dục

2

theo hướng: phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; phát huy tính

tích cực, chủ động, sáng tạo, bồi dưỡng phương pháp tự học, hứng thú học tập,

kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm và khả năng tư duy độc lập: đa dạng hóa hình

thức tổ chức học tập, tăng cường hiệu quả sử dụng các phương tiện dạy học, đặc

biệt là công nghệ thông tin và truyền thông; giáo dục ở nhà trường kết hợp với

giáo dục gia đình và xã hội”.

Chương trình giáo dục mới là: tiếp cận theo hướng hình thành và phát triển

năng lực cho người học. Cho nên đối với cấp trung học cơ sở mục tiêu phải là:

“phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, trên cơ sở tăng cường các phẩm chất

và năng lực đã hình thành ở cấp trung học; hình thành nhân cách công dân, hoàn

chỉnh học vấn phổ thông nền tảng, khả năng tự học, tiếp tục học Trung học phổ

thông, học nghề hoặc tham gia lao động. Trong chương trình giáo dục phổ thông

mới phải đảm bảo cơ bản phân hóa sâu, giảm đầu môn học, lựa chọn nội dung:

“Thiết thực gần gũi với cuộc sống nhằm hình thành năng lực, giúp học sinh biết

giải quyết các vấn đề và tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Cấu trúc chương

trình môn học thay đổi xuất phát từ những yêu cầu hình thành các năng lực

chung, trước tiên kiến thức cơ bản hiện đại nhưng gắn bó thiết thực với đời sống

hàng ngày”. Nghĩa là phải tăng thực hành vận dụng, giáo viên dạy học sinh cách

học, phát hiện và giải quyết vấn đề, giúp học sinh phát triển toàn diện về năng

lực, phẩm chất, và như vậy giáo viên là người giữ vai trò quyết định trong quá

trình giáo dục với nhiều phương pháp khác nhau nhằm tạo điều kiện cho học sinh

được trải nghiệm nhiều hơn. Vì vậy, trong định hướng xây dựng chương trình

giáo dục phổ thông mới, hai vấn đề được quan tâm nhiều đó là các chuyên đề

học tập và hoạt động trải nghiệm.

Mỗi môn học, mỗi hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông tuy

mang những đặc trưng riêng của bộ môn nhưng đều hướng tới mục tiêu chung là

góp phần đào tạo học sinh phát triển một cách toàn diện. Môn khoa học tự nhiên

trong chương trình giáo dục phổ thông cấp THCS bao gồm Vật lý, Hóa học, Sinh

học, theo yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục năm 2018 các môn học trên

được tổ chức dạy học tích hợp thành môn Khoa học tự nhiên, vì vậy việc dạy và