Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG XUÂN BÍNH

QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC

HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn: PGS.TS. Đỗ Hồng Thái

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và kết quả nghiên

cứu luận văn này là trung thực, khách quan không trùng lặp với các đề tài khác

đồng thời chưa từng được công bố ở bất cứ tài liệu nào. Nếu không đúng sự thật

trên tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Học viên

Hoàng Xuân Bính

ii

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng

khoa học, các thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên

đặc biệt là các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục đã trực tiếp giảng dạy, hướng

dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Hồng Thái, người thầy

đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận

văn này.

Xin trân trọng cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của các đồng chí lãnh đạo lãnh

đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Đại Từ, các đồng chí cán

bộ quản lý và các đồng nghiệp các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái

nguyên đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi có được những thông tin

bổ ích phục vụ quá trình nghiên cứu.

Đề tài "Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các

trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên" đã hoàn thành đúng kế

hoạch. Mặc dù tác giả luận văn đã có nhiều cố gắng, song luận văn không thể

tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong các thầy giáo, cô giáo, các chuyên gia,

đồng nghiệp quan tâm tới vấn đề nghiên cứu đóng góp ý kiến để luận văn được

hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Học viên

Hoàng Xuân Bính

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................ii

MỤC LỤC.............................................................................................................ii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..........................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU........................................................................viii

MỞ ĐẦU..............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................2

3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3

5. Giả thuyết khoa học.........................................................................................3

7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3

8. Cấu trúc luận văn.............................................................................................4

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC .........................6

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................................6

1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ...............................................................6

1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước................................................................8

1.2. Các khái niệm công cụ................................................................................11

1.2.1. Quản lý.....................................................................................................11

1.2.2. Quản lý dạy học.......................................................................................12

1.2.3. Hoạt động dạy học...................................................................................13

1.2.4. Năng lực và phát triển năng lực...............................................................16

1.2.5. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học.............18

1.2.6. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong

trường tiểu học.........................................................................................20

1.3. Lý luận về dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học.....21

iv

1.3.1. Mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh

tiểu học ....................................................................................................22

1.3.2. Nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học ....22

1.3.3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển

năng lực học sinh tiểu học .......................................................................22

1.3.4. Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học ....23

1.3.5. Môi trường học tập học tập theo định hướng phát triển năng lực học

sinh tiểu học .............................................................................................24

1.3.6. Sản phẩm giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học.....25

1.4. Nội dung quản lý dạy học dạy học theo định hướng phát triển năng lực

học sinh....................................................................................................27

1.4.1. Quản lý kế hoạch hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng

lực học sinh..............................................................................................27

1.4.2. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở

trường tiểu học.........................................................................................29

1.4.3. Quản lý việc thực hiện chương trình nội dung dạy học và hồ sơ

chuyên môn của giáo viên .......................................................................31

1.4.4. Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp và sử dụng phương tiện dạy học........32

1.4.5. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh.......33

1.4.6. Quản lý việc khai thác, đảm bảo các điều kiện cho hoạt động dạy học ........34

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng phát triển

năng lực ở trường tiểu học tiểu học.........................................................34

Kết luận chương 1..............................................................................................39

Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI

TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN...............................................................................41

2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội và giáo dục tiểu học của huyện Đại Từ, tỉnh

Thái Nguyên ............................................................................................41

v

2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội của huyện Đại Từ ..........................................41

2.1.2. Khái quát tình hình giáo dục và giáo dục tiểu học của huyện Đại Từ,

tỉnh Thái Nguyên.....................................................................................42

2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................47

2.2.3. Đối tượng khảo sát...................................................................................48

2.3. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu

học huyện Đại Từ ....................................................................................48

2.2.1. Thực trạng hoạt động dạy học dạy học theo định hướng tiếp cận năng

lực học sinh tiểu học hiện nay .................................................................49

2.2.2. Thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực tiểu

học huyện Đại Từ ....................................................................................54

2.2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng

phát triển năng lục ở các trường tiểu học hiện nay ................................80

2.3. Đánh giá chung...........................................................................................82

2.3.1. Những kết quả đạt được ..........................................................................82

2.3.2. Tồn tại, hạn chế .......................................................................................83

2.3.3. Nguyên nhân hạn chế ..............................................................................84

Kết luận chương 2..............................................................................................85

Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC ỞTRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN......87

3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý........................................................87

3.1.1. Đảm bảo tính pháp lý...............................................................................87

3.1.2. Đảm bảo tính mục tiêu.............................................................................87

3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa...............................................................................87

3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................................88

3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống.............................................................................88

3.1.6. Đảm bảo tính khả thi ...............................................................................89

3.2. Đề xuất biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực

ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên .........................89

vi

3.2.1. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học dạy học theo định hướng phát

triển năng lực ...........................................................................................89

3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, năng lực quản lý dạy học

theo định hướng phát triển năng lực........................................................92

3.2.3. Xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên có số lượng đủ, chất lượng

cao, cơ cấu phù hợp.................................................................................96

3.2.4. Tổ chức chỉ đạo hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và bồi

dưỡng kỹ năng sư phạm cho giáo viên....................................................99

3.2.5. Bồi dưỡng nâng cao trình độ tin học cho giáo viên, tăng cường ứng

dụng công nghệ thông tin trong dạy học ...............................................103

3.2.6. Chỉ đạo hoạt động kiểm tra, đánh giá và thi đua khen thưởng hoạt

động dạy học của giáo viên ...................................................................107

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp...............................................................110

3.4. Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất.......111

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ..........................................................................111

3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm.........................................................................111

3.4.3. Các bước tiến hành khảo nghiệm ..........................................................111

Kết luận chương 3............................................................................................116

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..........................................................................117

DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................120

PHỤ LỤC...............................................................................................................

vii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa

1 CBQL Cán bộ quản lý

2 CĐ Cao đẳng

3 CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

4 CNTT Công nghệ thông tin

5 CQG Chuẩn quốc gia

6 ĐH Đại học

7 GDĐT Giáo dục đào tạo

8 GDPT Giáo dục phổ thông

9 GV Giáo viên

10 HĐDH Hoạt động dạy học

11 HS Học sinh

12 HT Hiệu trưởng

13 HTNV Hoàn thành nhiệm vụ

14 HTXSNV Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ

15 KTĐG Kiểm tra đánh giá

16 KTXH Kinh tế xã hội

17 PPDH Phương pháp dạy học

18 PTNL Phát triển năng lực

19 QLNN Quản lý nhà nước

20 SL Số lượng

21 TB Trung bình

22 TC Trung cấp

23 TH&THCS Tiểu học và Trung học sơ sở

24 TNCS Thanh niên cộng sản

25 TNTP Thiếu niên tiền phong

26 UBND Ủy ban nhân dân

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

Bảng 2.1. Quy mô trường lớp và số học sinh các trường Tiểu học, trên

địa bàn huyện Đại Từ 2018-2019 và 2019 - 2020.................................43

Bảng 2.2. Thống kê đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên các trường tiểu

học trên địa bàn huyện Đại Từ năm học 2018-2019 và 2019-

2020 ..................................................................................................................................44

Bảng 2.3. Quy mô trường lớp và số học sinh..................................................................44

Bảng 2.4. Thống kê thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý năm học 2019-2020........45

Bảng 2.5. Thống kê thực trạng đội ngũ giáo viên năm học 2019-2020 ..........46

Bảng 2.6. Thực trạng dạy học dạy học theo định hướng tiếp cận năng

lực học sinh tiểu học hiện nay ở huyện Đại Từ ......................................49

Bảng 2.7. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học dạy học theo định

hướng phát triển năng lực của giáo viên.....................................................55

Bảng 2.8. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ thực hiện nội dung quản

lý theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh........................................56

Bảng 2.9. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ quản lý thực hiện

chương trình nội dung dạy học.........................................................................62

Bảng 2.10. Kết quả quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học

và sử dụng phương tiện dạy học ......................................................................67

Bảng 2.11. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ thực hiện nội dung quản

lý hoạt động bồi dưỡng chuyên môn giáo viên.......................................69

Bảng 2.12. Đánh giá mức độ nội dung quản lý thực hiện việc kiểm tra,

đánh giá kết quả học tập của học sinh..........................................................74

Bảng 2.13. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ thực hiện nội dung quản

lý các điều kiện đảm bảo hoạt động dạy học............................................77

Bảng 2.14. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo

định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học ........................81

ix

Bảng 3.1. Kết quả đánh giá Tính cấp thiết và Tính khả thi ..................................113

Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện

pháp quản lý dạy học theo định hướng PTNL ở các trường

tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên................................................115

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Việc đổi mới căn bản toàn diện chương trình giáo dục phổ thông, các nghị

quyết đã chỉ đạo việc đổi mới như: Nghị quyết 29/ NQ-TW: "Tiếp tục đổi mới

mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực,

chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối

truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách

nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức,

kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình

thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa

học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học".

Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 thay đổi theo hướng tiếp cận

năng lực. Để hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh, chương

trình mới quy định các môn và hoạt động giáo dục trong nhà trường áp dụng

phương pháp tích cực hoá hoạt động của người học. Theo đó, giáo viên đóng vai

trò tổ chức, hướng dẫn học sinh, tạo môi trường học tập thân thiện, tổ chức những

tình huống có vấn đề để khuyến khích các em tích cực tham gia học tập, tự phát

hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen và khả năng tự

học.

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh nhằm giúp cho các

em không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn

luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và

nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn.

Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV-HS theo hướng cộng

tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội.

Hiện nay, lối truyền thụ một chiều từ thầy đến trò vẫn còn tồn tại ở nhiều

bậc học, cấp học. Hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường

tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái nguyên trong những năm gần đây đã có những

2

bước chuyển biến đáng kể song hiệu quả chưa cao, đội ngũ giáo viên cơ bản đáp

ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm

phát huy tính tích cực, chủ động tiếp cận PTNL học sinh. Tuy nhiên, các hoạt động

tự học của học sinh như: Tự tìm hiểu kiến thức, tự thao tác thực hành, tự phát hiện

và giải quyết vấn đề chưa được giáo viên chú trọng trong quá trình dạy học. Do

đó tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh không được phát huy. Học

sinh thường ỷ lại vào thầy cô, gia đình dẫn đến trạng thái thờ ơ trong học tập, rèn

luyện và các hoạt động khác. Mặc dù đội ngũ giáo viên được bồi dưỡng, đào tạo

thường xuyên về đổi mới HĐDH theo hướng PTNL học sinh, song việc vận dụng

còn hạn chế, chưa hiệu quả. Bên cạnh đó công tác quản lý HĐDH của nhà trường

còn nặng tính hình thức, phần lớn CBQL nhà trường đều được bổ nhiệm từ những

giáo viên có nhiều thành tích, kinh nghiệm trong giảng dạy, có năng lực chuyên

môn tốt nhưng chưa được trang bị chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý giáo dục.

Điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến những quyết sách mang tính đột phá trong đổi

mới HĐDH của nhà trường.

Xuất phát từ những lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài: "Quản lý dạy học

theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh

Thái Nguyên" cho công trình nghiên cứu của mình.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận, thực trạng quản lý dạy học theo định hướng

phát triển năng lực ở các trường tiểu học, đề xuất một số biện pháp quản lý dạy

học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh

Thái Nguyên.

3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu

Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu

học.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

3

Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu

học ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý theo định hướng phát triển năng lực

- Thực trạng quản lý dạy học quản lý theo định hướng phát triển năng lực

ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

- Đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý dạy học quản lý theo

định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái

Nguyên.

5. Giả thuyết khoa học

Hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu

học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. trong thời gian qua đã được quan tâm thực

hiện nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh. Nếu đề xuất

được các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực phù hợp

với đặc điểm của trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục thì sẽ nâng cao

được hiệu quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học

6. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu các biện pháp quản lý dạy học theo định

hướng phát triển năng lực của CBQL ở các trường tiểu học trên toàn huyện Đại

Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Khách thể điều tra: 24 CBQL gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ

trưởng chuyên môn, 108 GV, ở 06 trường tiểu học: Vạn Thọ, Kim Đồng, An

Khánh, Phúc Lương, Hoàng Nông, La Bằng.

Địa bàn: Huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận

4

Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các vấn đề

lý luận trong các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài, các văn

bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, sách, báo tạp chí... liên quan đến vấn đề lý

thuyết về dạy học theo định hướng phát triển năng lực để làm cơ sở lý luận cho

đề tài.

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

Phương pháp này được sử dụng trong đề tài với mục đích nhằm tìm hiểu

thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực, quản lý dạy học theo

định hướng phát triển năng lực và nguyên nhân của thực trạng.

7.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm

Tổng kết kinh nghiệm về việc quản lý dạy học theo định hướng phát triển

năng lực thông qua báo cáo trong các hội nghị của Phòng GDĐT huyện Đại Từ,

báo cáo của các trường tiểu học huyện Đại Từ và kinh nghiệm tích lũy được của cá

nhân trong quá trình làm công tác.

7.2.3. Phương pháp phỏng vấn

Được sử dụng với mục đích tìm hiểu những nhận xét, đánh giá của giáo viên,

cán bộ quản lý của các trường tiểu học về vấn đề quản lý dạy học theo định hướng

phát triển năng lực.

7.2.4. Phương pháp chuyên gia

Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát

triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên mà đề tài đề

xuất.

7.3. Nhóm phương pháp xử lý kết quả điều tra

Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ

các bảng hỏi thu thập được về mặt định lượng.

8. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ

lục, luận văn được trình bày trong 3 chương:

5

Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng

lực ở trường tiểu học.

Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực

ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở

các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.