Phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM VĂN TUÂN

PHÒNG NGỪA TỘI PHẠM

LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG

LĨNH VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM VĂN TUÂN

PHÒNG NGỪA TỘI PHẠM

LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG

LĨNH VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60380140

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Nguyễn Thị Phương Hoa

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Trong quá trình

nghiên cứu có tham khảo một số số liệu, kết quả theo đúng quy định. Nếu sai sót tôi

xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Học viên

PHẠM VĂN TUÂN

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ luật hình sự

LĐCĐTS : Lừa đảo chiếm đoạt tài sản

LVNH : Lĩnh vực ngân hàng

NoPTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

NXB : Nhà xuất bản

TAND : Toà án nhân dân

TMCP : Thương mại cổ phần

TPHCM : Thành phố Hồ Chí Minh

Ts : Tiến sĩ

VKSND : Viện kiểm sát nhân dân

XXST : Xét xử sơ thẩm

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Thực trạng của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa

bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.2. Hệ số tội phạm trên dân số của tình hình tội phạm LĐCĐTS trong

LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.3. Cơ cấu về người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH so với các tội phạm

khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.4. Cơ cấu về tiền án, tiền sự của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH

trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.5. Cơ cấu về người phạm tội làm việc ở trong và ngoài LVNH phạm tội

LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.6. Cơ cấu về nghề nghiệp của người làm việc ngoài ngành ngân hàng phạm

tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.7. Cơ cấu về chức vụ, quyền hạn của người phạm tội LĐCĐTS trong

LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.8. Cơ cấu về thời gian từ khi tội phạm hoàn thành đến thời điểm cơ quan

điều tra phát hiện, ra quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với vụ án LĐCĐTS trong

LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.9. Cơ cấu về thời gian giải quyết vụ án LĐCĐTS trong LVNH trên địa

bàn TPHCM (từ khi khởi tố vụ án đến qua XXST) từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.10. Tỷ lệ cấp XXST tội phạm LĐCĐTS trong LVNH của TAND

TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.11. Mạng lưới hoạt động của hệ thống ngân hàng trên địa bàn TPHCM

năm 2013.

Bảng 1.12. Tình hình truy tố các vụ án LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn

TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Bảng 1.13. Danh sách hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn TPHCM

năm 2013.

Bảng 1.14. Tình hình huy động vốn và cho vay tại TPHCM từ năm 2009 đến

tháng 09 năm 2013.

Bảng 1.15. Huy động vốn, cho vay theo loại hình tổ chức tín dụng tại TPHCM

tháng 09 năm 2013.

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ

phạm các tội trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.2. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ

phạm tội LĐCĐTS trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.3. Cơ cấu về số vụ phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số vụ

phạm tội trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.4. Cơ cấu về số người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH với tổng số người

phạm tội khác trong LVNH trên địa bàn TPHCM đã XXST từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.5. Cơ cấu về mức độ, tính nguy hiểm của tội phạm LĐCĐTS trong

LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.6. Cơ cấu về độ tuổi của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH trên

địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.7. Cơ cấu về giới tính của người phạm tội LĐCĐTS trong LVNH

trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.8. Cơ cấu về trình độ học vấn của người phạm tội LĐCĐTS

trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.9. Cơ cấu về nghề nghiệp của người làm việc trong ngân hàng phạm

tội LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.10. Cơ cấu về tội phạm có tổ chức trong các vụ án LĐCĐTS trong

LVNH trên địa bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.11. Động thái về thực trạng tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa

bàn TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

Biểu đồ 2.12. Động thái về cơ cấu tội phạm LĐCĐTS trong LVNH trên địa bàn

TPHCM từ năm 2009 đến 2013.

MỤC LỤC

Trang

I. MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài....................................................................... 2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài........................................... 3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 4

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ..................................... 4

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn ............................................ 5

7. Cấu trúc của luận văn................................................................................. 5

CHƯƠNG 1. ĐẶC ĐIỂM PHÁP LÝ CỦA TỘI LỪA ĐẢO CHIẾM

ĐOẠT TÀI SẢN VÀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM LỪA ĐẢO CHIẾM

ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA

BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................... 6

1.1. Đặc điểm pháp lý của Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định

của Bộ luật hình sự Việt Nam........................................................................ 6

1.2. Tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân

hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian từ năm

2009 đến 2013 ........................................................................................... 8

1.2.1. Thực trạng của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh

vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ..................................... 8

1.2.2. Cơ cấu của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh

vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ..................................... 11

1.2.3. Động thái của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh

vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ..................................... 21

1.2.4. Tính chất của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh

vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ..................................... 22

CHƯƠNG 2. NGUYÊN NHÂN, ĐIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH

TỘI PHẠM LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH

VỰC NGÂN HÀNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ

MINH VÀ THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG PHÒNG NGỪA............. 28

2.1. Nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt

tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ... 28

2.1.1. Nguyên nhân và điều kiện chung của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm

đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh 28

2.1.2. Nguyên nhân và điều kiện cụ thể của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm

đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 40

2.2. Thực trạng hoạt động phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài

sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh....... 45

2.2.1. Các biện pháp phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong

lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh .............................. 45

2.2.2. Nhận xét về hoạt động phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản

trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh .................... 52

CHƯƠNG 3. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA TỘI PHẠM LỪA

ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................... 57

3.1. Dự báo tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực

ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới ...... 57

3.1.1. Những yếu tố tác động đến tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản

trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới 57

3.1.2. Những dự báo cụ thể .............................................................................. 59

3.2. Các biện pháp phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong

lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh........................ 61

3.2.1. Các biện pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện chung của tình hình

tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng....................... 61

3.2.2. Các biện pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện cụ thể của tình hình

tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng....................... 78

KẾT LUẬN.............................................................................................. 83

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Lĩnh vực ngân hàng có vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Hoạt động

của ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số nghiệp

vụ nhận tiền gửi, cấp tín dụng và cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản.1 Nó góp

phần đẩy lùi, kiềm chế lạm phát, từng bước duy trì sự ổn định giá trị và tỉ giá đồng

tiền, góp phần cải thiện kinh tế vĩ mô, môi trường sản xuất kinh doanh… Hơn nữa,

lĩnh vực này tập trung một khối lượng lớn tài sản xã hội nên đặt ra yêu cầu riêng cho

việc phòng ngừa tội phạm, cần được sự quan tâm của mọi cơ quan, ban ngành, đoàn

thể và công dân để đảm bảo sự phát triển ổn định, bền vững.

Thành phố Hồ Chí Minh là “trung tâm ngân hàng” lớn nhất Việt Nam, luôn dẫn

đầu cả nước về số lượng ngân hàng và doanh số quan hệ tài chính - tín dụng. Doanh

thu của lĩnh vực ngân hàng Thành phố chiếm khoảng 1/3 tổng doanh thu của lĩnh vực

này trên toàn quốc, do đó đã góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội

của Thành phố và cả khu vực phía Nam. Bên cạnh đó, lĩnh vực này cũng thường là

nơi xảy ra nhiều tội phạm như tội phạm tham ô tài sản, tội phạm về hối lộ, tội phạm

lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, tội phạm vi phạm quy định cho vay trong hoạt

động của các tổ chức tín dụng… Trong thời gian qua, nổi lên tội phạm lừa đảo chiếm

đoạt tài sản, không những gây hậu quả thiệt hại về tài sản rất nghiêm trọng mà còn

để lại nhiều hệ luỵ khác trong lĩnh vực ngân hàng. Hoạt động của tội phạm đa dạng,

phức tạp, phương thức, thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, xảy ra ở nhiều ngân hàng. Theo

thống kê của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, tính từ năm 2009 đến 2013,

số vụ án trong lĩnh vực ngân hàng đã bị đưa ra xét xử là 18 vụ, 73 bị cáo, trong đó số

vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản là 13 vụ, chiếm 72,22% tổng số vụ, 26 bị cáo, chiếm

35,62% tổng số bị cáo và số vụ biến động hàng năm không lớn nhưng thiệt hại do tội

phạm này gây ra đặc biệt nghiêm trọng, về tài sản là hơn 323,7 tỷ đồng.

Trong những năm vừa qua, hoạt động phòng ngừa tội phạm trong lĩnh vực ngân

hàng nói chung, tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản nói riêng đã được triển khai tích

cực, kịp thời phát hiện, điều tra, ngăn chặn và xử lý nhiều vụ án. Tuy nhiên, qua

nghiên cứu nhận thấy phòng ngừa tội phạm này cũng gặp nhiều khó khăn, kết quả

phòng ngừa chưa cao, tỷ lệ số vụ án được điều tra khám phá chưa nhiều. Xuất phát

từ nhiều nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm này như về kinh tế - xã hội,

tổ chức, quản lý, tâm lý - xã hội, pháp luật, từ phía người phạm tội, nạn nhân, cơ quan

bảo vệ pháp luật... Chính vì vậy, tội phạm này có xu hướng tăng, giảm không đều

1 Điều 6 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010

2

nhưng diễn biến phức tạp, đa chiều, gây thiệt hại ngày càng nghiêm trọng cho lĩnh

vực ngân hàng, doanh nghiệp và nhân dân, làm giảm lòng tin của quần chúng nhân

dân đối với cơ quan chức năng. Tình hình đó đã tác động xấu đến quá trình phát triển

kinh tế - xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh.

Từ những lý do trên, tác giả đã chọn vấn đề: “Phòng ngừa tội phạm lừa đảo

chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh”

làm đề tài luận văn tốt nghiệp. Đây là yêu cầu cấp thiết để làm rõ các vấn đề về lý

luận và thực tiễn nhằm cung cấp thêm các luận cứ khoa học cho công tác phòng ngừa

loại tội phạm này trên địa bàn TPHCM.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong những năm vừa qua đã có một số công trình khoa học có liên quan đến

đề tài của tác giả đã đề cập nghiên cứu và được công bố như:

- Luận án Tiến sĩ Luật học của tác giả Phạm Quang Phúc “Hoạt động phòng

ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản của lực lượng Cảnh sát nhân dân” công

bố năm 2002, đã giải quyết một số vấn đề lý luận, thực tiễn áp dụng pháp luật và

nghiệp vụ đối với tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong giới hạn của lực lượng

Cảnh sát nhân dân.

- Đề tài khoa học cấp Bộ của tác giả Nguyễn Đình Chiến “Tội phạm kinh tế

trong lĩnh vực ngân hàng và giải pháp phòng ngừa đấu tranh” được công bố năm

2001 đã đánh giá thực trạng hoạt động tội phạm và công tác phòng ngừa, đấu tranh

chống tội phạm; Đề xuất hệ thống giải pháp chung và giải pháp cụ thể để nâng cao

hiệu quả phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm kinh tế trong hoạt động của ngành

ngân hàng. Đề tài khảo sát trong phạm vi toàn quốc từ năm 1990 đến 1998.

- Đề tài khoa học cấp cơ sở của tác giả Ngô Thanh Sơn “Hoạt động phòng ngừa,

điều tra tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng của lực lượng

Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức vụ Công an Thành phố Hồ

Chí Minh - Thực trạng, giải pháp” được công bố năm 2013 đã giải quyết vấn đề lý luận

và nghiệp vụ phòng ngừa, điều tra tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực

ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nhưng chỉ giới hạn ở một lực lượng.

- Đề tài khoa học cấp cơ sở của tác giả Nguyễn Tỷ “Thực trạng và giải pháp

nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế trong lĩnh vực

ngân hàng của lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức

vụ Công an Thành phố Hồ Chí Minh” được công bố năm 2009 đã đề cập công tác

đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng nhưng chưa đi sâu

vào tội phạm cụ thể trong lĩnh vực ngân hàng.

3

Ngoài ra, trong khuôn khổ của bài viết khoa học, một số tác giả đã đưa quan

điểm được đăng trên các tạp chí Khoa học Pháp lý; tạp chí Khoa học Cảnh sát nhân

dân; tạp chí Công an nhân dân; tạp chí Nhà nước và Pháp luật; tạp chí Kiểm sát, tạp

chí Toà án nhân dân, Tạp chí Ngân hàng như: Nguyễn Minh Vỹ “Một số thủ đoạn

phổ biến của tội phạm kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ

Chí Minh” Tạp chí Khoa học Cảnh sát nhân dân, số 2/2013; Nguyễn Thuỳ Trang

“Rủi ro trong hoạt động ngân hàng nhìn từ góc độ đạo đức”, Tạp chí Ngân hàng, số

23/2012; Nguyễn Quốc Long “Hoạt động của đối tượng người nước ngoài sử dụng

công nghệ cao lừa đảo chiếm đoạt tài sản và công tác điều tra, xử lý của lực lượng

Công an” Tạp chí Công an nhân dân, số 1/2012; Nguyễn Thị Phương Hoa “Đánh giá

hiệu quả phòng ngừa tội phạm - Một số vấn đề lý lý luận” Tạp chí Khoa học pháp lý,

số 1/2010… Các tác giả này chủ yếu phân tích khía cạnh của phòng ngừa tội phạm

nói chung, mà chưa đi sâu phân tích cụ thể phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt

tài sản trong lĩnh vực ngân hàng.

Như vậy, đến nay chưa có một công trình khoa học chuyên sâu về phòng ngừa tội

phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ

Chí Minh, mà xét thấy đây là hiện tượng tiêu cực trong xã hội cần được phát hiện, ngăn

chặn, hạn chế nguyên nhân, điều kiện phạm tội. Đề tài sẽ là một nghiên cứu phù hợp

với thực tiễn phòng ngừa tội phạm của Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Về mục đích nghiên cứu: Tìm ra các biện pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa

tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố

Hồ Chí Minh trong thời gian tới qua việc phân tích tình hình tội phạm, nguyên nhân,

điều kiện của tình hình tội phạm và thực trạng hoạt động phòng ngừa tội phạm.

- Về nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn đặt ra

những nhiệm vụ sau đây:

+ Làm rõ đặc điểm pháp lý của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định của

Bộ luật hình sự Việt Nam.

+ Phân tích tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân

hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến 2013.

+ Xác định nguyên nhân, điều kiện của tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt

tài sản trong lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và đánh giá

thực trạng hoạt động phòng ngừa từ năm 2009 đến 2013.

+ Dự báo tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực ngân hàng

trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới.