Nhiệm vụ, quyền hạn của thẩm phán theo Luật Tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

LÂM NGỌC PHƯỢNG

NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA THẨM PHÁN

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA THẨM PHÁN

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học : TS. Võ Thị Kim Oanh

Học viên : Lâm Ngọc Phượng

Lớp : Cao học luật, An Giang Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự

hướng dẫn khoa học của TS. Võ Thị Kim Oanh và tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm

về nội dung của Luận văn này. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố

trong bất kì công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm

bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và

đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Trường Đại học Luật

Tp. Hồ Chí Minh.

Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí

Minh xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn.

Người Cam Đoan

Lâm Ngọc Phượng

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ luật Hình sự

BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự

TAND : Tòa án nhân dân

TNHS : Trách nhiệm hình sự

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN NGHIÊN CỨU HỒ SƠ VỤ ÁN

TRƯỚC KHI MỞ PHIÊN TÒA CỦA THẨM PHÁN ..........................................5

1.1. Quy định pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn nghiên cứu hồ sơ vụ án của

Thẩm phán.............................................................................................................5

1.2. Thực tiễn thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn nghiên cứu hồ sơ vụ án của

Thẩm phán...........................................................................................................11

1.3. Nguyên nhân của những hạn chế đối với việc nghiên cứu hồ sơ vụ án

của Thẩm phán....................................................................................................20

1.4. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện

nhiệm vụ, quyền hạn nghiên cứu hồ sơ vụ án của Thẩm phán ......................21

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................24

CHƯƠNG 2. NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN ĐÌNH CHỈ VỤ ÁN CỦA THẨM

PHÁN CHỦ TỌA PHIÊN TÒA ............................................................................25

2.1. Quy định pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn đình chỉ vụ án của Thẩm

phán chủ tọa phiên tòa .......................................................................................25

2.2. Một số vướng mắc, bất cập liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn đình chỉ

vụ án của Thẩm phán .........................................................................................34

2.3. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện

nhiệm vụ, quyền hạn đình chỉ vụ án của Thẩm phán .....................................38

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................40

PHẦN KẾT LUẬN..................................................................................................41

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thẩm phán là người được Chủ tịch nước bổ nhiệm để nhân danh Nhà nước

thực hiện nhiệm vụ xét xử. Xét xử là giai đoạn quan trọng nhất, đóng vai trò quyết

định của toàn bộ quy trình tố tụng hình sự. Vì xét xử là quá trình kiểm soát và sử

dụng kết quả của các hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố. Tại giai đoạn này số phận

pháp lý của người bị buộc tội sẽ được quyết định, cũng như toàn bộ các vấn đề khác

của vụ án hình sự sẽ được giải quyết. Chủ thể có chức năng thực hiện việc xét xử

gồm có Thẩm phán và Hội thẩm. Tuy nhiên trong quá trình giải quyết, xét xử một

vụ án hình sự, thực tiễn đã thể hiện khá rõ Thẩm phán, nhất là Thẩm phán chủ tọa

phiên tòa giữ vai trò rất quan trọng và mang tính quyết định cao. Để thực hiện đúng

và tốt chức năng, Bộ luật Tố tụng hình sự đã quy định cho Thẩm phán có những

nhiệm vụ và quyền hạn nhất định. Những nhiệm vụ và quyền hạn này, khi Thẩm

phán thực hiện sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của bị can, bị

cáo, bị hại… Do đó để hoàn thiện vai trò, vị trí của người Thẩm phán, đặc biệt là

Thẩm phán chủ tọa phiên tòa, tác giả cho rằng việc tiến hành nghiên cứu về cơ sở lý

luận, cơ sở pháp lý cũng như cơ sở thực tiễn về Thẩm phán, nhiệm vụ, quyền hạn

của Thẩm phán theo luật tố tụng hình sự là rất cần thiết. Kết quả của hoạt động

nghiên cứu sẽ là nguồn tài liệu có giá trị tham khảo cho hoạt động học tập, nghiên

cứu, đồng thời cũng góp phần cung cấp thêm cho hoạt động thực tiễn những bài học

kinh nghiệm nhất định.

BLTTHS 2015 ra đời với nhiều sự sửa đổi, bổ sung quy định mới, tiến bộ hơn,

hoàn thiện hơn so với BLTTHS 2003. Ngoài việc bảo vệ tốt hơn quyền con người,

BLTTHS 2015 còn xây dựng hành lang pháp lý vững chắc cho hoạt động tố tụng

hình sự, trong đó có các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của những người tiến hành

tố tụng. Tuy vậy, liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Thấm phán, BLTTHS 2015

vẫn còn một số bất cập nhất định. Một số bất cập có thể kể ra như: thiếu quy định về

phân công Thẩm phán thành viên, thời hạn nghiên cứu hồ sơ vụ án dựa theo loại tội

phạm là chưa thực sự khoa học... Đây là lý do cần thiết tiếp tục nghiên cứu đề tài để

qua kết quả nghiên cứu giúp hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự.

Thực tiễn thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán, BLTTHS 2015 dù

đã xây dựng được một hành lang pháp lý tương đối vững chắc với các quy định chặt

2

chẽ, cụ thể, hợp lý, song trong quá trình thực hiện thì một số Thẩm phán thực hiện

chưa chính xác, thiếu sự nghiêm túc, kỹ lưỡng dẫn đến án bị hủy, sửa nghiêm trọng,

thậm chí kết án oan, bỏ sót người phạm tội, gây ảnh hưởng đến chất lượng xét xử

của ngành Tòa án nói chung. Ngoài ra, thực tiễn cũng biểu hiện một số vướng mắc

như: thiếu biên chế Thẩm phán cũng như đội ngũ Thư ký giúp việc cho Thẩm phán,

một số quyết định đình chỉ vụ án do Thẩm phán ban hành còn mắc những sai sót

nhất định. Do đó, để tìm ra giải pháp nâng cao hoạt động thực tiễn thì việc nghiên

cứu đề tài là cần thiết.

Ngoài ra, vì Thẩm phán là người giữ vai trò rất quan trọng, mang tính quyết

định cao của hoạt động tố tụng hình sự nên việc nghiên cứu nhiệm vụ, quyền hạn

của Thẩm phán là rất cần thiết. Kết quả nghiên cứu chẳng những góp phần vào công

cuộc cải cách tư pháp, hoàn thiện vai trò, vị trí của Thẩm phán mà còn giúp bảo vệ

công lý, bảo vệ quyền con người tốt hơn.

Chính vì những lý do trên, tác giả quyết định chọn đề tài Nhiệm vụ, quyền

hạn của Thẩm phán theo luật tố tụng hình sự Việt Nam làm luận văn tốt nghiệp

của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong những năm qua, liên quan đến đề tài Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm

phán theo luật tố tụng hình sự Việt Nam cũng đã có nhiều tác giả quan tâm nghiên

cứu, có thể điểm qua như sau:

Luận văn thạc sĩ Vai trò của Thẩm phán trong tố tụng hình sự Việt Nam

(Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2016) của tác giả Hà Duy Hiển. Đây là

luận văn theo định hướng nghiên cứu nên có sự đầu tư chuyên sâu về lý luận. Cụ

thể, công trình đã làm rõ được vai trò, vị trí của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng

hình sự; các mô hình tố tụng hình sự; các yếu tố tác động đến vai trò của Thẩm

phán; những bất cập trong thực tiễn và kiến nghị. Tuy nhiên, về nhiệm vụ, quyền

hạn của Thẩm phán thì công trình này chỉ đề cập lướt qua mà chưa được nghiên cứu

chuyên sâu.

Luận văn thạc sĩ Vấn đề đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án trong luật tố tụng hình

sự Việt Nam (Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2016) của tác giả Nguyễn

Sao Mai. Về đình chỉ vụ án, công trình này đã làm rõ nhiều vấn đề bao gồm thẩm

quyền, căn cứ, thủ tục, những vướng mắc và kiến nghị. Tuy nhiên do vừa nghiên

3

cứu cả về vấn đề tạm đình chỉ và đình chỉ với thẩm quyền của nhiều chủ thể nên

công trình này chưa dành nhiều dung lượng đối với riêng thẩm quyền đình chỉ vụ án

của Thẩm phán. Ngoài ra, công trình này cũng chủ yếu đi sâu về lý luận còn về

phần thực tiễn thì chưa có sự đầu tư chi tiết.

Bài viết Bàn về quy định quyền hạn của Thẩm phán trong tố tụng hinh sự

(Tạp chí Khoa học pháp lý Việt Nam, số 04(83)/2014) của tác giả Nguyễn Ngọc

Kiện. Tác phẩm này nghiên cứu về quyền hạn của Thẩm phán nói chung và chủ yếu

nghiên cứu về những vướng mắc, bất cập cũng như ranh giới giữa quyền hạn của

Thấm phán với quyền hạn của Chánh án. Ngoài ra, tác phẩm này nghiên cứu theo

quy định của BLTTHS 2003.

Bài viết Một số kinh nghiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án hình sự (trang thông tin

điện tử của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bình Phước, đăng ngày 04/3/2016) của tác

giả Nguyễn Mậu Hưng. Bài viết trình bày khá chi tiết về những kinh nghiệm nghiên

cứu hồ sơ vụ án hình sự, nhưng chủ yếu là kinh nghiệm theo hướng cho Kiểm sát

viên. Thẩm phán cũng có thể tham khảo, song bài viết chỉ dừng lại ở kĩ năng nghiên

cứu hồ sơ mà chưa làm rõ các vấn đề có liên quan khác về nhiệm vụ, quyền hạn

nghiên cứu hồ sơ vụ án hình sự của Thẩm phán.

Như vậy, Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán theo luật tố tụng hình sự

Việt Nam không phải là đề tài mới mà vốn đã được nhiều tác giả nghiên cứu ở

những góc độ khác nhau, với những đề tài rộng, hẹp khác nhau. Tuy nhiên, kết quả

nghiên cứu của những tác phẩm đó vẫn chưa lấp đầy “khoảng trắng” và “lỗ hỏng”

tri thức khoa học luật hình sự liên quan đến đề tài này và cũng chưa giải quyết hết

các bất cập mà pháp luật thực định cũng như thực tiễn vướng phải. Tác giả trong

Luận văn này, vẫn còn tiếp tục phát hiện một số vấn đề lý luận chuyên sâu liên quan

đến đề tài đã chọn và có một số đề xuất giải pháp mà chưa được bất kì tác phẩm nào

đề cập tới hoặc có đề cập nhưng chưa cụ thể, chi tiết, chưa triệt để. Đây là tính mới

của đề tài tác giả nghiên cứu.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Luận văn nghiên cứu và làm rõ một số vấn đề lý luận và quy định của pháp

luật tố tụng hình sự liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán theo luật tố

tụng hình sự Việt Nam. Bên cạnh, Luận văn cũng nghiên cứu, đánh giá các quy

định hiện hành của pháp luật tố tụng hình sự và thực tiễn xét xử, từ đó chỉ ra những

4

bất cập đang tồn tại. Cuối cùng, Luận văn kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn

thiện pháp luật tố tụng hình sự và nâng cao hiệu quả áp dụng.

4. Đối tượng và giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài

Luận văn tập trung nghiên cứu xung quanh hai vấn đề được đặt ra liên quan

đến nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán theo luật tố tụng hình sự Việt Nam: nhiệm

vụ, quyền hạn của Thẩm phán được phân công giải quyết, xét xử vụ án hình sự

nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa và nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm

phán chủ tọa phiên tòa đối với việc ra quyết định đình chỉ vụ án.

Luận văn nghiên cứu đề tài theo những quy định của pháp luật tố tụng hình

sự Việt Nam hiện hành. Ngoài ra, về mặt không gian, Luận văn nghiên cứu các tội

phạm mà thực tiễn xét xử đã xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam được áp dụng thủ tục tố

tụng theo quy định của BLTTHS 2015.

5. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp luận: tác giả sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật

biện chứng và duy vật lịch sử để làm sáng tỏ các vấn đề nghiên cứu trong Luận văn.

Phương pháp nghiên cứu cụ thể: tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu

khoa học pháp lý truyền thống như phân tích, tổng hợp, so sánh, nghiên cứu án điển

hình… để hoàn thành Luận văn.

6. Kết cấu của Luận văn

Ngoài Phần Mở đầu và Phần Kết luận, Luận văn gồm 2 chương như sau:

Chương 1. Nhiệm vụ, quyền hạn nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên

tòa của Thẩm phán

Chương 2. Nhiệm vụ, quyền hạn đình chỉ vụ án của Thẩm phán chủ tọa

phiên tòa

5

CHƯƠNG 1

NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN NGHIÊN CỨU HỒ SƠ VỤ ÁN

TRƯỚC KHI MỞ PHIÊN TÒA CỦA THẨM PHÁN

1.1. Quy định pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn nghiên cứu hồ sơ vụ án

của Thẩm phán

Hồ sơ vụ án hình sự là tổng hợp những văn bản, tài liệu, chứng cứ do Cơ

quan điều tra lập trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự, được sắp xếp theo

một trình tự nhất định phục vụ cho việc giải quyết vụ án và lưu trữ lâu dài.

Hồ sơ vụ án gồm: lệnh, quyết định, yêu cầu của Cơ quan điều tra, Viện kiểm

sát; các biên bản tố tụng do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát lập; các chứng cứ, tài

liệu liên quan đến vụ án. Ngoài ra, các chứng cứ, tài liệu do Viện kiểm sát, Tòa án

thu thập trong giai đoạn truy tố, xét xử cũng được đưa vào hồ sơ vụ án.

Hồ sơ vụ án có tính chất rất quan trọng, nó chứa đựng hầu hết mọi thông tin

của một vụ án hình sự và dùng để giải quyết vụ án đó.

Nghiên cứu hồ sơ vụ án là tổng hợp các hoạt động: đọc, xem xét, phân tích,

tổng hợp, so sánh, đối chiếu, đánh giá các tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án

nhằm nắm vững bản chất vụ án, diễn biến của hành vi phạm tội, qua đó xác định sự

thật khách quan của vụ án.

Có 2 phương pháp nghiên cứu hồ sơ vụ án chủ yếu. Một là, nghiên cứu các

văn bản, tài liệu, chứng cứ theo trình tự thời gian. Phương pháp này có ưu điểm là

cho phép Thẩm phán theo dõi được diễn biến của quá trình tố tụng từ đầu đến hiện

nay, qua đó kiểm tra được tính có căn cứ và hợp pháp của từng quyết định tố tụng

của Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát, đồng thời không bị chi phối bởi Kết luận

điều tra và Cáo trạng. Phương pháp này có nhược điểm là phải mất nhiều thời gian

mới đi đến Kết luận điều tra và Cáo trạng để biết được bị can bị điều tra, truy tố tội

gì, theo điểm, khoản, điều nào của BLHS, và rồi đôi khi phải nghiên cứu lại những

tài liệu, chứng cứ chứng minh cho tội đó. Hai là, nghiên cứu từ Kết luận điều tra và

Cáo trạng, từ đó nghiên cứu theo trình tự ngược lại về mặt thời gian để kiểm tra tính

xác thực và đúng đắn của Kết luận điều tra và Cáo trạng. Ưu điểm của phương pháp

này là mất ít thời gian hơn để nắm bắt được kết quả của giai đoạn điều tra và truy

tố, từ đó tập trung nghiên cứu những tài liệu, chứng cứ chứng minh tội phạm mà

Kết luận điều tra và Cáo trạng quy kết. Nhược điểm của phương pháp này là Thẩm