Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

PHAN THÀNH NHÂN

NGƯỜI ĐẠI DIỆN THEO PHÁP LUẬT

CỦA DOANH NGHIỆP

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh, năm 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

PHAN THÀNH NHÂN

Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã

số chuyên ngành: 60 38 01 07

NGƯỜI ĐẠI DIỆN THEO PHÁP LUẬT

CỦA DOANH NGHIỆP

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

TS. TRẦN THĂNG LONG

TP. Hồ Chí Minh, năm 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Người đại diện theo pháp luật của doanh

nghiệp” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi

cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được

công bố hoặc sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn

này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cở sở đào tạo nào khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 06 tháng 9 năm 2018

Tác giả

Phan Thành Nhân

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Đào tạo

sau đại học, Thư viện Trường cùng toàn thể quý thầy cô, cán bộ Trường Đại học

Mở Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt

quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Đặc biệt, xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Trần Thăng Long -

người thầy đã hết lòng giúp đỡ, tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện

tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình thực hiện việc nghiên cứu luận văn.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè và đồng

nghiệp đã luôn ở bên cạnh hỗ trợ, giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình học

tập và thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.

Cuối cùng, xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong Hội đồng chấm luận

văn đã cho tôi những ý kiến đóng góp quý báu để tôi hoàn chỉnh luận văn này.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 06 tháng 9 năm 2018

Học viên

Phan Thành Nhân

iii

TÓM TẮT

LDN năm 2014 ra đời với nhiều cải cách thông thoáng, mạnh mẽ và sâu rộng

góp phần thúc đẩy môi trường kinh doanh phát triển, thu hút mạnh mẽ các nhà đầu

tư để họ huy động mọi nguồn lực và vốn để đầu tư vào phát triển doanh nghiệp.

Chế định người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp trong LDN năm

2014 có nhiều điểm mới mang tính đột phá, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh

nghiệp trong việc tiến hành các hoạt động kinh doanh, thể hiện tư duy thông thoáng

về quyền tự do kinh doanh và tiệm cận hơn với các chuẩn mực quốc tế. Thế nhưng,

mọi cải cách đều không thể tránh khỏi những hạn chế, bất cập nhất định, vẫn chưa

đáp ứng được mong muốn và kỳ vọng thật sự của môi trường kinh doanh - nơi kiểm

chứng sự cải cách đó. Chẳng hạn như: chưa có sự thống nhất trong một số quy định

về người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp (về khái niệm, trách nhiệm người

đại diện theo pháp luật; khái niệm người quản lý doanh nghiệp; thông tin người đại

diện theo pháp luật của doanh nghiệp trong giấy đề nghị đăng ký doanh nghiệp;

không có quy định người đại diện theo pháp luật đương nhiên của doanh nghiệp đối

với CTTNHH hai thành viên trở lên; chưa có cơ chế để bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của bên thứ ba trong các giao dịch thông qua người đại diện theo pháp luật;

chưa có văn bản hướng dẫn về trách nhiệm trung thực, cẩn trọng, trung thành của

người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp. Có thể lý giải cho sự cải cách đó là

LDN năm 2014 đã tìm ra lối thoát cho doanh nghiệp bằng việc định cơ chế nhiều

người đại diện theo pháp luật, nhưng đây chỉ mới giải quyết ở phần bề nổi, mà vẫn

chưa xử lý triệt để vấn đề. Do vậy, qua hơn 03 năm đi vào cuộc sống thì hiệu quả

thực chất trong thực tế đã được kiểm chứng và cho thấy vẫn còn nhiều điểm chưa rõ

ràng và phù hợp về mặt lý luận cũng như thực tiễn như đã phân tích.

Chính vì vậy, trong thời gian tới cần phải sửa đổi, bổ sung LDN năm 2014

không chỉ để đảm bảo tính hợp lý và logic trong văn bản luật, mà còn tạo sự thống

nhất trong một số quy định về người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.

Đồng thời, để bảo vệ tốt hơn quyền lợi của bên thứ ba khi giao dịch với doanh

nghiệp có nhiều người đại diện theo pháp luật, cần phải: Xây dựng cơ chế để bảo vệ

iv

quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba trong các giao dịch thông qua người đại

diện theo pháp luật; Quy định rõ về thời điểm làm phát sinh tư cách đại diện trong

trường hợp thay đổi người đại diện theo pháp luật; có văn bản hướng dẫn về trách

nhiệm trung thực, cẩn trọng, trung thành của người đại diện theo pháp luật của

doanh nghiệp. Trước hết, cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn để tránh trường hợp

có nhiều cách hiểu khác nhau, gây khó khăn trong quá trình giải quyết trên thực

tiễn.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

TÓM TẮT................................................................................................................ iii

MỤC LỤC..................................................................................................................v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. ix

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lý do lựa chọn đề tài ...........................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài ..................................................................................2

3. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................5

4. Câu hỏi nghiên cứu ...............................................................................................5

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................6

5.1. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................6

5.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................6

6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................7

7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài..............................................................7

8. Kết cấu của luận văn............................................................................................8

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN THEO PHÁP

LUẬT CỦA DOANH NGHIỆP ...............................................................................9

1.1. Khái quát về đại diện.......................................................................................9

1.1.1. Khái niệm đại diện...........................................................................................9

1.1.2. Nguồn gốc của quan hệ đại diện...................................................................11

1.1.3. Quan hệ pháp luật đại diện..............................................................................14

1.1.4. Phân loại đại diện............................................................................................17

vi

1.2. Sự khác nhau giữa người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp với

các quan hệ đại diện khác.......................................................................................20

1.2.1. Sự khác nhau giữa người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp với người

đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp .................................................................20

1.2.2. Sự khác nhau giữa người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp với người

đại diện theo pháp luật của các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, tổ

chức chính trị - xã hội ...............................................................................................22

1.2.3. Sự khác nhau giữa người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp với người

đại diện của cá nhân ..................................................................................................25

1.3. Khái quát về người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.................27

1.3.1. Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ........................................27

1.3.2. Đặc điểm người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ............................30

1.3.3. Căn cứ xác lập quyền đại diện của người đại diện theo pháp luật của doanh

nghiệp........................................................................................................................34

1.4. Phân loại người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.......................42

1.4.1. Căn cứ theo loại hình doanh nghiệp................................................................42

1.4.2. Căn cứ theo chức vụ quản lý doanh nghiệp ....................................................45

1.4.3. Căn cứ theo quốc tịch người đại diện .............................................................46

1.4.4. Căn cứ vào mối quan hệ sở hữu......................................................................47

1.4.5. Căn cứ vào số lượng người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ..........48

1.5. Vai trò của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp....................49

Kết luận Chương 1 ..................................................................................................53

Chương 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN THEO PHÁP

LUẬT CỦA DOANH NGHIỆP: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ GIẢI PHÁP

HOÀN THIỆN.........................................................................................................54

vii

2.1. Điều kiện trở thành người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp .....54

2.1.1. Điều kiện về năng lực hành vi dân sự.............................................................54

2.1.2. Điều kiện về cư trú..........................................................................................57

2.1.3. Điều kiện về việc đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền ..................60

2.1.4. Không thuộc các trường hợp bị pháp luật cấm làm người đại diện theo pháp

luật của doanh nghiệp................................................................................................61

2.1.5. Điều kiện về chuyên môn hoặc chứng chỉ hành nghề.....................................62

2.2. Số lượng người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp........................64

2.3. Chức danh quản lý của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp

...................................................................................................................................68

2.4. Quyền hạn, nghĩa vụ và trách nhiệm của người đại diện theo pháp luật

của doanh nghiệp.....................................................................................................73

2.4.1. Quyền hạn, nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp....73

2.4.2. Trách nhiệm của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.................81

2.5. Thay đổi, chấm dứt tư cách đại diện của người đại diện theo pháp luật

của doanh nghiệp.....................................................................................................88

2.5.1. Thay đổi người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.........................88

2.5.2. Chấm dứt tư cách đại diện của người đại diện theo pháp luật....................90

2.6. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về người đại diện theo pháp

luật của doanh nghiệp.............................................................................................91

2.6.1. Đảm bảo thống nhất trong một số quy định về người đại diện theo pháp

luật của doanh nghiệp................................................................................................91

2.6.2. Cần xây dựng cơ chế để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba

trong các giao dịch thông qua người đại diện theo pháp luật ...................................93

viii

2.6.3. Quy định rõ về thời điểm làm phát sinh tư cách đại diện trong trường hợp

thay đổi người đại diện theo pháp luật......................................................................96

2.6.4. Cần có quy định hướng dẫn về trách nhiệm trung thực, cẩn trọng, trung

thành của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ......................................96

KẾT LUẬN............................................................................................................100

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS : Bộ luật dân sự

BLHS : Bộ luật hình sự

BLTTDS : Bộ luật tố tụng dân sự

CTCP : Công ty cổ phần

CTHD : Công ty hợp danh

CTTNHH : Công ty trách nhiệm hữu hạn

HĐQT : Hội đồng quản trị

HĐTV : Hội đồng thành viên

DNTN : Doanh nghiệp tư nhân

LDN : Luật doanh nghiệp

TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao

TTHC : Tố tụng hành chính

TVHD : Thành viên hợp danh

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Trong giai đoạn nền kinh tế nước ta đã và đang hội nhập ngày càng sâu rộng

vào sân chơi chung của thế giới, việc đó đã đòi hỏi hệ thống pháp luật về doanh

nghiệp của nước ta phải ngày càng được hoàn thiện hơn, nhằm tạo hành lang pháp

lý vững chắc nhưng cũng tạo điều kiện thông thoáng để các nhà đầu tư trong và

ngoài nước có thể an tâm thành lập doanh nghiệp. Với tinh thần đó, tiếp tục kế thừa

và phát huy những thành tựu đạt được của LDN năm 1999 và LDN năm 2005, đồng

thời khắc phục những điểm còn hạn chế, bất cập của pháp luật doanh nghiệp hiện

hành và bổ sung những vấn đề mới phát sinh, những yêu cầu mà thực tiễn đặt ra. Do

vậy, LDN năm 2014 ra đời với nhiều cải cách thông thoáng, mạnh mẽ và sâu rộng

góp phần thúc đẩy môi trường kinh doanh phát triển, thu hút mạnh mẽ các nhà đầu

tư để họ huy động mọi nguồn lực và vốn để đầu tư vào phát triển doanh nghiệp.

Doanh nghiệp với tư cách là một tổ chức, một thực thể pháp lý độc lập, tự

bản thân nó không thể hành động cho chính mình, mà nó chỉ có thể hành động

thông qua con người cụ thể - những người quản lý doanh nghiệp. Cũng chính vì thế,

doanh nghiệp luôn cần phải có người đại diện trong giao dịch để xác lập và thực

hiện các quyền và nghĩa vụ của mình.1 Người đại diện theo pháp luật của doanh

nghiệp là người thay mặt doanh nghiệp xác lập và thực hiện các giao dịch vì lợi ích

của doanh nghiệp với các đối tác, khách hàng và với cơ quan quản lý nhà nước (chủ

thể ngoài doanh nghiệp) hoặc với các thành viên, cổ đông, người lao động (chủ thể

trong doanh nghiệp).

Chế định người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp trong LDN năm

2014 có nhiều điểm mới mang tính đột phá, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh

nghiệp trong việc tiến hành các hoạt động kinh doanh, thể hiện tư duy thông thoáng

về quyền tự do kinh doanh và tiệm cận hơn với các chuẩn mực quốc tế. Vì vậy, để

1 Bùi Xuân Hải (2007), “Học thuyết về đại diện và mấy vấn đề của pháp luật công ty Việt Nam”, Tạp chí

Khoa học pháp lý, số 4 (41), tr. 21.