Người đại diện theo pháp luật của công ty dưới góc độ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGƯỜI ĐẠI DIỆN THEO PHÁP LUẬT CỦA CÔNG TY

DƯỚI GÓC ĐỘ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP

PHÁP CỦA BÊN THỨ BA

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Mã số: 8380107

Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ Trần Hoàng Nga

Học viên: Nguyễn Lê Dung Lớp: CHL-K25

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan: Luận văn Thạc sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, được

thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Trần Hoàng Nga, đảm bảo tính trung

thực và tuân thủ các quy định về trích dẫn, chú thích tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu

hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Lê Dung

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. BLDS: Bộ luật dân sự

2. CTCP: Công ty cổ phần

3. CTHD: Công ty hợp danh

4. CTTNHH: Công ty trách nhiệm hữu hạn

5. DNTN: Doanh nghiệp tư nhân

6. HĐQT: Hội đồng quản trị

7. HĐTV: Hội đồng thành viên

8. LDN: Luật Doanh nghiệp

9. NĐD: Người đại diện.

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU..........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN

THEO PHÁP LUẬT CỦA CÔNG TY VÀ VẤN ĐỀ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI

ÍCH HỢP PHÁP CỦA BÊN THỨ BA ......................................................................6

1.1. Lý luận về đại diện..............................................................................................6

1.1.1. Nguồn gốc của quan hệ đại diện......................................................................... 6

1.1.2. Quan hệ pháp luật đại diện ................................................................................. 8

1.1.3. Phân loại đại diện............................................................................................... 11

1.2. Khái quát về người đại diện theo pháp luật của công ty...............................13

1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của người đại diện theo pháp luật của công ty...... 14

1.2.2. Căn cứ xác lập quyền đại diện của người đại diện theo pháp luật của ty .. 19

1.2.3. Vai trò của người đại diện theo pháp luật của công ty.................................. 21

1.3. Khái quát về vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba ......23

1.3.1. Khái niệm “bên thứ ba” trong quan hệ đại diện theo pháp luật của công

ty............................................................................................................................ 23

1.3.2. Căn cứ xác định “bên thứ ba” trong quan hệ đại diện theo pháp luật của

công ty .................................................................................................................. 26

1.3.3. Khái niệm quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba.................................... 27

1.4. Khái quát quy định về người đại diện theo pháp luật của công ty theo Luật

Doanh nghiệp năm 2014 ...........................................................................................29

1.4.1. Điều kiện trở thành người đại diện theo pháp luật của công ty ................... 30

1.4.2. Số lượng người đại diện theo pháp luật của công ty...................................... 35

1.4.3. Chức danh quản lý của người đại diện theo pháp luật của công ty............. 36

1.4.4. Quyền và nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật của công ty ............. 37

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..........................................................................................39

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUY

ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ NGƯỜI ĐẠI DIỆN THEO PHÁP LUẬT CỦA CÔNG

TY DƯỚI GÓC ĐỘ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA BÊN THỨ

BA ...............................................................................................................................40

2.1 Điều kiện trở thành người đại diện theo pháp luật của công ty...................40

2.1.1 Không thuộc các trường hợp bị pháp luật cấm làm người đại diện theo pháp

luật của công ty............................................................................................ 40

2.1.2 Điều kiện về năng lực hành vi dân sự .............................................................. 41

2.1.3 Điều kiện về cư trú.............................................................................................. 43

2.1.4 Các điều kiện khác.............................................................................................. 45

2.2 Số lượng người đại diện theo pháp luật của công ty .....................................47

2.2.1 Ý nghĩa của quy định doanh nghiệp có thể có nhiều người đại diện theo pháp

luật đối với bên thứ ba ....................................................................................... 48

2.2.2 Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba khi giao dịch với doanh

nghiệp có nhiều người đại diện theo pháp luật............................................... 52

2.3 Chức danh quản lý của người đại diện theo pháp luật của công ty.............58

2.4 Quyền và nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật của công ty .............61

2.4.1. Quyền hạn của người đại diện theo pháp luật của công ty ........................... 61

2.4.2. Nghĩa vụ của NĐD theo pháp luật của công ty .............................................. 64

2.5 Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về người đại diện theo pháp luật của

công ty nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người thứ ba ......................68

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..........................................................................................78

KẾT LUẬN................................................................................................................79

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Doanh nghiệp là một thực thể pháp lý, là chủ thể trong quan hệ pháp luật, có khả

năng phát sinh quyền và nghĩa vụ với Nhà nước, với đối tác, khách hàng và chủ nợ/con

nợ. Tuy nhiên, bản thân doanh nghiệp không thể tự mình xác lập và thực hiện giao dịch

mà chỉ hành động thông qua hành vi của con người cụ thể. Do đó, doanh nghiệp luôn

cần có người đại diện nhân danh và vì lợi ích của doanh nghiệp để xác lập, thực hiện

các giao dịch với các chủ thể trong doanh nghiệp (với chủ sở hữu doanh nghiệp, người

lao động,…) và với các chủ thể ngoài doanh nghiệp (khách hàng, đối tác, chủ nợ, con

nợ,…). Chính vì lẽ trên, doanh nghiệp trong suốt quá trình hoạt động, từ khi thành lập

đến khi giải thể, phá sản hoặc sáp nhập, chia, tách, cần có người đại diện theo pháp

luật.

Trong những năm gần đây, chế định về người đại diện theo pháp luật của công ty

đã được quan tâm, chú trọng, có những bước thay đổi lớn, phù hợp với thực tiễn. Luật

Doanh nghiệp 2014 và Bộ luật Dân sự 2015 đã có nhiều sửa đổi khá quan trọng về

người đại diện theo pháp luật. Có thể kể đến như: quy định về khái niệm người đại

diện theo pháp luật của công ty, số lượng người đại diện, căn cứ xác lập quyền đại

diện, trường hợp người đại diện vắng mặt tại Việt Nam,… Những quy định này được

coi là cách mạng, thể hiện quyền tự do kinh doanh, tác động lớn đến hoạt động của

doanh nghiệp. Bởi doanh nghiệp có thể tự do xác định số lượng, chức danh quản lý là

người đại diện theo pháp luật cũng như chủ động phân công quản lý, điều hành hoạt

động kinh doanh. Quan trọng không kém, những quy định về người đại diện theo pháp

luật của công ty theo Luật Doanh nghiệp 2014 và Bộ luật Dân sự 2015 cũng có ảnh

hưởng nhất định đến người thứ ba, giúp tránh tình trạng giao dịch được xác lập không

đúng thẩm quyền và có nguy cơ vô hiệu, gây thiệt hại cho bên thứ ba. Tuy nhiên, quy

định về người đại diện theo pháp luật của công ty theo pháp luật hiện hành còn chung

chung, dễ dẫn đến tình trạng xung đột thẩm quyền giữa những người đại diện theo

pháp luật, làm thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người thứ ba.

Nhằm nghiên cứu một cách đầy đủ, có hệ thống về chế định người đại diện theo

pháp luật của công ty, từ đó đề ra một số giải pháp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp

pháp của người thứ ba trong quan hệ với những người đại diện theo pháp luật của công

ty; tác giả lựa chọn đề tài: “Người đại diện theo pháp luật của công ty dưới góc độ

bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba” làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ

luật học.

2

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Mặc dù chế định người đại diện theo pháp luật của công ty theo Luật doanh nghiệp

2014 đã có hiệu lực và áp dụng trên thực tế gần 04 năm, nhưng cho đến nay ở Việt

Nam vẫn đang thiếu những công trình nghiên cứu một cách toàn diện và đầy đủ về chế

định người đại diện theo pháp luật của công ty theo quy định của pháp luật hiện hành.

Phần lớn những công trình nghiên cứu hiện nay về người đại diện theo pháp luật của

công ty được thể hiện dưới dạng các bài báo khoa học. Đáng chú ý nhất có thể kể đến

như:

- Bùi Xuân Hải (2007), “Học thuyết người đại diện và mấy vấn đề của pháp

luật công ty Việt Nam”, Tạp chí Khoa học pháp lý số 4/2007.

- Ngô Huy Cương (2009) “Chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt

Nam – Nhìn từ góc độ luật so sánh”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số

04/2009.

Đặc biệt, từ khi Luật Doanh nghiệp 2014 ra đời, có không ít những bài nghiên

cứu về điểm mới của chế định NĐD theo pháp luật của doanh nghiệp như:

- Bùi Đức Giang (2015), “Hành lang pháp lý mới về người đại diện theo pháp

luật của Luật Doanh nghiệp 2014”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số

06/2015;

- Ngô Gia Hoàng, Nguyễn Thị Thương (2016), “Người đại diện theo pháp luật

của doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp 2014 dưới góc độ quyền tự do

kinh doanh”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 07/2016;

- Nguyễn Thị Thanh (2016), “Người đại diện theo pháp luật của doanh

nghiệp”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật số chuyên đề tháng 8/2016;

Các công trình nghiên cứu nêu trên đã khái quát được quy định về người đại diện

theo pháp luật của công ty theo pháp luật hiện hành, đặc biệt đã chỉ ra được những

điểm mới của Luật doanh nghiệp năm 2014 và đưa ra một số đề xuất, kiến nghị. Tuy

nhiên, các nghiên cứu khoa học này mới dừng lại ở mức độ một bài báo khoa học, do

đó chưa có bài nghiên cứu mang tính khái quát chung, chưa giàu tính lý luận, chưa đi

sâu phân tích các khía cạnh của chế định người đại diện theo pháp luật của công ty.

Bên cạnh đó, những nghiên cứu khoa học này tiếp cận quy định về người đại diện theo

pháp luật của doanh nghiệp dưới góc độ quyền tự do kinh doanh, do đó chưa khai thác

được khía cạnh bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người thứ ba khi áp dụng quy

định về người đại diện theo pháp luật của công ty trên thực tế.

3

Ngoài ra, tính đến thời điểm hiện tại, đã có một số luận văn nghiên cứu về chế

định người đại diện theo pháp luật của công ty. Có thể kể đến như:

- Lê Việt Phương (2013), Người đại diện theo pháp luật của công ty theo

pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật TP.

Hồ Chí Minh.

- Ngô Thị Huệ My (2017), Chế định người đại diện theo pháp luật trong Luật

Doanh nghiệp 2014, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân Luật, Trường Đại học

Luật TP. Hồ Chí Minh.

- Nguyễn Khánh Duy (2017), Quy chế pháp lý về người đại diện của công ty

theo pháp luật Úc và kinh nghiệm cho Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp cử

nhân Luật, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, công trình nghiên cứu nêu trên của tác giả Lê Việt Phương nghiên cứu

chế định người đại diện theo pháp luật của công ty theo Luật Doanh nghiệp 2005 đã

hết hiệu lực thi hành và có rất nhiều điểm khác biệt với Luật Doanh nghiệp 2014. Hai

công trình của tác giả Ngô Huệ My và Nguyễn Khánh Duy tuy nghiên cứu quy định

về người đại diện theo pháp luật của công ty theo Luật Doanh nghiệp hiện hành song

chỉ dừng lại ở mức độ khái quát và đang nghiên cứu ở trình độ cử nhân, do đó sẽ có

những hạn chế khách quan nhất định.

Đáng chú ý, Tiến sĩ Nguyễn Hợp Toàn khi nghiên cứu về chế định người đại diện

theo pháp luật của công ty đã đặt ra vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên

thứ ba trong công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn có nhiều người đại diện

theo pháp luật (tại bài đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 09/2017). Tác giả Nguyễn

Hợp Toàn không chỉ làm rõ ý nghĩa của việc pháp luật cho phép công ty có nhiều hơn

một người đại diện theo pháp luật mà còn chỉ ra những bất cập của pháp luật doanh

nghiệp hiện hành trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba. Tuy

nhiên, dưới hình thức là một bài báo khoa học, công trình này chưa thể phân tích tổng

quát nhiều khía cạnh của chế định người đại diện theo pháp luật có khả năng tác động

đến quyền lợi của bên thứ ba (điều kiện trở thành người đại diện, chức danh quản lý

của người đại diện, quyền và nghĩa vụ của người đại diện,…) mà chỉ phân tích khía

cạnh quy định pháp luật về số lượng người đại diện theo pháp luật của công ty.

Từ những phân tích tình hình nghiên cứu nêu trên, có thể rút ra rằng: Chế định

người đại diện theo pháp luật của công ty không phải là một vấn đề mới đặt ra. Đã có

nhiều công trình nghiên cứu về đề tài này; Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu nêu

trên mới chỉ dừng lại ở mức khái quát hoặc tiếp cận chế định này dưới góc độ quyền

4

tự do kinh doanh, còn đang thiếu các công trình đi sâu nghiên cứu, phân tích và làm rõ

chế định người đại diện theo pháp luật của công ty theo Luật Doanh nghiệp 2014 dưới

góc độ bảo vệ quyền và lợi ích của người thứ ba.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Thứ nhất, nghiên cứu và làm sáng tỏ các vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về chế

định người đại diện theo pháp luật của công ty theo Luật Doanh nghiệp 2014 và các

văn bản quy phạm pháp luật có liên quan nhằm làm rõ bản chất pháp lý của người đại

diện theo pháp luật của công ty theo pháp luật hiện hành.

Thứ hai, phân tích làm rõ tác động của chế định người đại diện theo pháp luật của

công ty theo Luật Doanh nghiệp 2014 đến quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba,

bao gồm cả tác động tích cực lẫn tiêu cực.

Thứ ba, chỉ ra những hạn chế, bất cập, phân tích những vấn đề còn tồn tại trong

các quy định của pháp luật Việt Nam liên quan đến chế định người đại diện theo pháp

luật của công ty dưới góc độ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba.

Thứ tư, dựa trên những nghiên cứu có được, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn

thiện pháp luật về người đại diện theo pháp luật của công ty để bảo vệ quyền và lợi ích

hợp pháp của người thứ ba; đồng thời tạo hành lang pháp lý vững chắc để các nhà đầu

tư yên tâm khi thành lập doanh nghiệp và tiến hành kinh doanh.

4. Phạm vi nghiên cứu

Tác giả tập trung nghiên cứu về người đại diện theo pháp luật của Công ty hợp

danh, Công ty cổ phần và Công ty trách nhiệm hữu hạn theo quy định của Luật Doanh

nghiệp 2014. Tác giả không nghiên cứu về người đại diện theo pháp luật của Doanh

nghiệp tư nhân và Hợp tác xã.

Tác giả tiếp cận chế định người đại diện theo pháp luật của công ty dưới góc độ

bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bên thứ ba.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành luận văn, tác giả sẽ sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên

cứu xuyên suốt toàn bộ quá trình như:

Phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng để phân tích bản chất lý luận

của quan hệ đại diện nói chung và quan hệ đại diện theo pháp luật của công ty nói

riêng;