MIỀN ĐẤT HUYỀN ẢO - Các dân tộc miền núi Nam Đông Dương - Phần 9 ppsx

121

PHầN IX

Lời nói

Các công thức truyền thống, các trường ca truyền thuyết, tiếng hát

Người Tây Nguyên, tự trong đáy sâu của mình vốn là người sống theo truyền thống

và bảo thủ, thích diễn đạt - và có thể diễn đạt như vậy dù là người ít sáng tạo - theo

những công thức đã được tập quán thừa nhận. Thật đáng chú ý là rất dễ nhặt ra rất

nhiều "sáo ngữ" trong các cuộc trò chuyện thường ngày của những người đứng tuổi

"biết ăn nói". Ðối một với một dân tộc không có chữ viết, truyền thuyết được nghe

và lời nói để diễn đạt có giá trị luận chứng tương đương như các con chữ in đối với

người đọc. Cũng giống như một người có học dẫn lời các tác giả, người Tây

Nguyên lặp lại các lời nói của tổ tiên trong tộc người của họ.

Nhu cầu gần như thiết yếu lặp lại một cách trung thành các châm ngôn truyền thống

đó đòi hỏi một sự cố gắng thường trực của ký ức. Rõ ràng là các dân tộc không có

chữ viết vốn được phú bẩm tốt hơn về mặt này so với những dân tộc biết viết ra tất

cả những gì mình cần ghi nhớ; nhưng thiên bẩm đó của họ cần được hộ trợ thêm.

Dường như đó là nguyên nhân chính khiến các châm ngôn và tục ngữ, các truyện

kể và truyền thuyết đều mang hình thức có vần điệu. Mọi lời trích dẫn lấy ra từ kho

tàng truyền đạt lại bằng lời đều là một câu có nhịp điệu, thường mang chất thơ, thơ

dễ nhớ thuộc lòng hơn là văn xuôi. Từ lối biểu hiện mang chất thơ đó đến hát chỉ

còn một bước: mà tất cả các truyện cổ đều được hát.

Châm ngôn và tục ngữ.- Cũng giống như mọi con người dùng các từ để biểu đạt ý

mình, người Tây Nguyên dùng những sáo ngữ truyền thống ngay cả trong những

cuộc trò chuyện bình thường nhất, sử dụng các châm ngôn và tục ngữ cổ riêng của

tộc người mình, của làng mình.

Các cụ Già làng chỉ bảo một công việc phải làm, một món thuốc phải dùng, xử một

vụ bất hòa, nhấn mạnh lời nói của mình bằng lời kinh điển: "Từ xa xưa...", bắt đầu

một hay nhiều câu có nhịp điệu, biểu hiện của Phong tục. Mọi cơ hội đều là dịp để

nhắc lại một công thức, như: