MIỀN ĐẤT HUYỀN ẢO - Các dân tộc miền núi Nam Đông Dương - Phần 12&13 docx

181

PHầN XII

Tác giả: Dam Bo --- Đã xem: 21 lượt

Các điều khoản của bộ luật

Nghiên cứu phân tích và so sánh

Khi nghe đọc các luật tục, từ tộc người này đến tộc người khác, ta có thể nhận ra

một điểm nổi bật là sự giống nhau về bản chất, dầu họ ở xa nhau và có các phương

ngữ khác nhau. Ðương nhiên là có những biến thể, liên quan đến chế độ gia đình,

đến việc kế thừa, về trách nhiệm, nhưng nền tảng - cả nguồn gốc nữa, hẳn vậy - đều

là chung, cùng một tinh thần ấy, hình thức vần thông theo cùng một nhịp điệu.

Hiện nay mới chỉ có bộ luật tục Êđê được sưu tầm và xuất bản đầy đủ. Một nghị

định ban hành năm 1923 đã chính thức hóa bộ Biduê này:

"Việc xét xử được tiến hành theo tục lệ bản địa ở Ðaklak:

"do các trưởng làng và các po lan, chủ đất,

"do tòa án được thiết lập ở trụ sở tỉnh...

"Việc xét xử tại các tòa án ở làng và tòa án tỉnh phải tuân theo: 1° pháp chế của luật

tục truyền miệng dưới hình thức gọi là Biduê; 2° các lối vận dụng riêng của từng

tộc người..."

Luật tục Srê, hay Nri, đã được sưu tầm và nay mai sẽ được xuất bản. Ðối với các

tộc người khác, công việc mới chỉ còn ở giai đoạn mầm mống... Nên việc nghiên

cứu của chúng tôi sẽ tập trung chủ yếu vào bộ Biduê và bộ Nri, mà chúng tôi sẽ

phân tích và so sánh, nhận ra ở đấy kết quả của một tư duy chung, chung cho những

người Tây Nguyên, chung cho nhiều dân tộc khi họ còn ở giai đoạn đầu này trong

lịch sử của họ. Ðặc biệt, tư duy Hébreu khi nói về các chân lý lớn cũng vậy; có

những câu châm ngôn trong các Sách Thánh giáo mà ta có thể gặp lại, gần như là

dịch nguyên văn trong Luật tục:

"Dấm đối răng và khói đối với cọn mắt thế nào, thì kẻ lười biếng đối với người gửi

nó đến cũng hệt thế."(Cách ngôn 10)

"Người đầu tiên nói trong vụ kiện của anh ta có vẻ đúng; rồi đến lượt phe đối lập

và người ta sẽ xem xét."(Cng. 18)

182

"Cũng như lửa làm cho cục sắt trở thành bén, một kẻ này kích động sự tức giận của

kẻ khác."(Cng.27) - "Kẻ nói nhẹ nhàng làm ta bị thương như một mũi kiếm; nhưng

lời nói của người hiền lại chữa cho ta lành."(Cng. 12) (Biduê số 22) - "Kẻ đem đến

một bằng chứng giả dối chẳng khác gì một mũi tên."(Cng. 25)

"Như con chim sổ lồng, như con én tung bay, lời nguyền rủa không có nguyên nhân

chẳng tác dụng gì."(Cng. 26)

"Ðừng có sàn theo mọi hướng gió, và đừng có đi bất cứ con đường nào; con người

có cái lưỡi kép là như vậy đấy." (Hội thánh 5)

Ngay cả hình thức thơ cũng tuân theo những quy luật giống nhau, về nhịp điệu và

vần thông.

Truyền thống còn giữ được sinh động một hệ thống pháp lý chuẩn xác và có tổ

chức đến mức ta có thể nói đến một "Tập quán pháp", xác định cách ứng xử của

mọi người và được mỗi người biết đến, bộ luật về những mỹ tục của cuộc sống ở

Tây Nguyên, bộ luật truyền khẩu và chặt chẽ, di sản của tổ tiên và là tài sản của

nhân dân. Bộ Luật là một thứ "viên nén" về cuộc sống ở đây; đọc sưu tập bộ luật

tục ấy, ta có thể dựng nên một bức tranh khá hoàn chỉnh về cuộc sống đó. Vì yêu

cầu của việc trình bày, chúng tôi đã nghiên cứu riêng phần luật pháp và phần tôn

giáo, nhưng trong thực tế không hề có ngăn cách giữa các hiện tượng tôn giáo và

các hiện tượng luật pháp.

Chúng ta có thể có một ý niệm về tổng thể một kết cấu như vậy và tầm rộng lớn

của lĩnh vực mà nó bao quát, khi đọc mục lục của bộ Biduê Êđê, mà hầu hết các

điều mục cũng thấy có ở bộ Nri:

"- Về các hình phạt, về các vụ tòng phạm, về những người vu khống...;

"- Về các tội ác và tội chống lại người thủ lĩnh (không tuân lệnh thủ lĩnh,... về

những người bỏ làng ra đi mà không báo cho thủ lĩnh...);

"- Về các tội ác và các tội do thủ lĩnh phạm (về người thủ lĩnh che dấu dân của

mình, về người thủ lĩnh áp bức dân của mình...);

"- Về những tội ác và tội chống lại người khác (về những kẻ lang thang, những

người có bệnh truyền nhiểm, những kẻ gieo phù chú, những kẻ đốt nhà, những kẻ

lười biếng...);

183

"- Về việc cưới xin (lễ hỏi, hồi môn, luật thay thế, sự thủy chung, không chịu động

phòng, ngoại tình, hiếp dâm, loạn luân, bắt cóc, phá thai...;)

"- Về cha mẹ và con cái (trách nhiệm, sự không vâng lời);

"- Về các trọng tội (giết người, đầu độc, đánh đập và gây thương tích, tai nạn; về

những người điên, những người say rượu...);

"- Về tài sản (thừa kế, mua và bán, vay mượn, lãi, ăn trộm, trộm ngũ cốc, trộm súc

vật);

"- Về gia súc (trâu chọi nhau, phá hoại mùa màng, bẫy...);

"- Về chủ sở hữu đất đai, quyền hạn và bổn phận của người po lan.

Toàn bộ cuộc sống công cọng và riêng tư đều được quy định ở đấy.

Kết cấu của bộ Nri cũng gần giống như vậy; tuy nhiên các chương về các thủ lĩnh

(tội chống lại thủ lĩnh và bổn phận của thủ lĩnh) hạn chế hơn nhiều; điều về các tối

chống lại người khác cũng rút gọn hơn. Luật hôn nhân ở đây cũng được coi trọng

như vậy; trái lại không có vấn đề về cha mẹ và con cái; điều về các trong tội cũng

phong phú như vậy; điều về tài sản càng rộng hơn, chiếm đến một phần ba các bản

văn được đọc. Ở vùng người Srê, phần lớn các vụ xử kiện là về việc tranh chấp tài

sản, của cải. Hầu hết các vụ khác là về chuyện nguyền rủa nhau.

Mỗi điều là một bài thơ tượng trưng nhỏ có nhịp điệu. Không thể nói là đối với mỗi

trường hợp được nêu lên, vị quan tòa cứ máy móc đọc ra vài khổ thơ nào đó trong

luật tục áp dụng trực tiếp vào trường hợp đó. Có những sáo ngữ có thể dùng ở mọi

chỗ như: "vụ việc đã cũ như một cái củ rỗng", những công thức chung cho nhiều vụ

việc; lại phải soạn ra, lấy ở chỗ này chỗ nọ những chuỗi kết hợp các hình ảnh

chung thích hợp với trường hợp đưa ra. Vị quan tòa, sau khi nghe các bên, tìm một

gung (con đường), nghĩa là sợi dây, cái chuỗi các câu nghi thức có nhịp đáp ứng

đúng đề tài của mình; đã tìm được cái ấy rồi và đã bắt đầu đọc, là ông ta thao thao

bất tuyệt, một hình ảnh này lại gọi hình ảnh kia do kết hợp ý tứ và vần thông; tam

tiip, "chúng gặp nhau", chính họ nói như vậy [1]. Sau khi đã nghe đọc luật tục, mọi

bàn cãi đều là thừa - "từ ngàn xưa đã như vậy rồi" - và sự vụ đã được giải quyết,

những lời nói ngày xưa có sức nặng đến thế đấy.

Mỗi điều của Luật tục là một ẩn dụ được phát triển ra. Hình như nói chung bao giờ