LUẬN VĂN THẠC SỸ: TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BT HÓA HỌC VÔ CƠ CÓ NHIỀU CÁCH GIẢI ĐỂ

LUẬN VĂN THẠC SỸ

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ

THỐNG BT HÓA HỌC VÔ CƠ CÓ NHIỀU CÁCH

GIẢI ĐỂ RÈN TƯ DUY VÀ TRÍ THÔNG MINH

CHO HS Ở TRƯỜNG THPT

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 1 Khoa Hãa Häc

Lêi c¶m ¬n

T«i xin tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi thÇy gi¸o PGS. TS

NguyÔn Xu©n Tr-êng vÒ sù h-íng dÉn tËn t×nh trong suèt qu¸

tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy.

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n:

C¸c thÇy, c« gi¸o trong tæ bé m«n ph-¬ng ph¸p gi¶ng

d¹y cïng ban chñ nhiÖm Khoa Ho¸ Häc - Tr-êng §¹i Häc S￾Ph¹m Hµ Néi.

Phßng Qu¶n lý khoa häc - Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m

Hµ Néi.

§· t¹o ®iÒu kiÖn, gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò

tµi nµy.

Cuèi cïng t«i xin göi lêi biÕt ¬n s©u s¾c tíi bè, mÑ, c¸c anh

chÞ em vµ c¸c b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®· lu«n gióp ®ì, ®éng viªn t«i

hoµn thµnh luËn v¨n tèt nghiÖp.

Hµ Néi, 2009

NguyÔn Th× Ng©n

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 2 Khoa Hãa Häc

Danh môc c¸c kÝ hiÖu, ch÷ viÕt t¾t

Bµi to¸n hãa häc BTHH

§èi chøng §C

§iÒu kiÖn tiªu chuÈn §KTC

Gi¸o viªn GV

Häc sinh HS

KiÓm tra KT

Trung häc phæ th«ng THPT

Trung häc c¬ së THCS

Thùc nghiÖm TN

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 3 Khoa Hãa Häc

Môc lôc

Trang

PhÇn I Më ®Çu 6

I LÝ do chän ®Ò tµi 6

II LÞch sö nghiªn cøu 7

III Môc ®Ých nghiªn cøu 7

IV Kh¸ch thÓ vµ ®èi t-îng nghiªn cøu 7

V NhiÖm vô nghiªn cøu 8

VI Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 8

VII Gi¶ thuyÕt khoa häc 8

VIII §iÓm míi cña ®Ò tµi 9

PhÇn II Néi dung 10

Ch-¬ng 1 C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 10

I Ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc

hãa häc

10

1 Kh¸i niÖm nhËn thøc 10

a NhËn thøc c¶m tÝnh 10

b NhËn thøc lÝ tÝnh 10

2 Qu¸ tr×nh nhËn thøc 11

3 Sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh 11

II VÊn ®Ò ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy vµ rÌn trÝ th«ng minh 12

1 T- duy lµ g×? 12

2 Nh÷ng phÈm chÊt cña t- duy 13

3 RÌn luyÖn c¸c thao t¸c t- duy 13

a Ph©n tÝch vµ tæng hîp 14

b So s¸nh 14

c Trõu t-îng hãa vµ kh¸i qu¸t hãa 15

4 Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña t- duy 15

a Kh¸i niÖm 15

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 4 Khoa Hãa Häc

b Ph¸n ®o¸n 16

c Suy lÝ 16

5 T- duy hãa häc 17

6 H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t- duy hãa häc cho häc sinh 18

7 TrÝ th«ng minh 19

a TrÝ th«ng minh lµ g×? 19

b Nh÷ng biÓu hiÖn cña trÝ th«ng minh 20

III Bµi tËp hãa häc 21

1 Kh¸i niÖm bµi tËp hãa häc 21

2 ý nghÜa, t¸c dông cña bµi tËp hãa häc 22

3 RÌn trÝ th«ng minh cho häc sinh th«ng qua bµi tËp hãa häc 23

IV T×nh h×nh sö dông bµi to¸n hãa häc cã nhiÒu c¸ch gi¶i ®Ó ph¸t

triÓn n¨ng lùc t- duy vµ rÌn trÝ th«ng minh cho häc sinh hiÖn

nay

23

TiÓu kÕt ch-¬ng 1 24

Ch-¬ng 2 TuyÓn chän, x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng bµi to¸n hãa häc

v« c¬ cã nhiÒu c¸ch gi¶i ®Ó rÌn t- duy vµ trÝ th«ng minh cho

häc sinh ë tr-êng THPT

25

I Mét sè ph-¬ng ph¸p gi¶i to¸n hãa häc 25

1 Ph-¬ng ph¸p b¶o toµn khèi l-îng 25

2 Ph-¬ng ph¸p b¶o toµn ®iÖn tÝch 25

3 Ph-¬ng ph¸p b¶o toµn sè mol electron 25

4 Ph-¬ng ph¸p ®¹i sè – Ph-¬ng ph¸p ghÐp Èn 26

5 Ph-¬ng ph¸p trung b×nh 26

6 Ph-¬ng ph¸p t¨ng gi¶m khèi l-îng 26

7 Ph-¬ng ph¸p ®-êng chÐo 27

8 Mét sè ph-¬ng ph¸p kh¸c 27

a Ph-¬ng ph¸p quy ®æi 27

b Ph-¬ng ph¸p tù chän l-îng chÊt 28

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 5 Khoa Hãa Häc

c Ph-¬ng ph¸p biÖn luËn 28

II TuyÓn chän, x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng bµi to¸n hãa häc

v« c¬ cã nhiÒu c¸ch gi¶i

29

III Mét sè bµi to¸n ¸p dông 98

TiÓu kÕt ch-¬ng 2 100

Ch-¬ng 3 Thùc nghiÖm s- ph¹m 102

I Môc ®Ých nhiÖm vô thùc nghiÖm s- ph¹m 102

II Néi dung thùc nghiÖm s- ph¹m 102

III Ph-¬ng ph¸p thùc nghiÖm s- ph¹m 103

1 KÕ ho¹ch thùc nghiÖm s- ph¹m 103

2 TiÕn hµnh thùc nghiÖm s- ph¹m 104

IV Xö lÝ sè liÖu thùc nghiÖm s- ph¹m 104

1 TÝnh c¸c tham sè ®Æc tr-ng 104

2 KÕt qu¶ thùc nghiÖm s- ph¹m 105

3 Ph©n tÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm s- ph¹m 113

TiÓu kÕt ch-¬ng 3 115

PhÇn III KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 116

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 119

Phô lôc 121

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 6 Khoa Hãa Häc

PhÇn I: Më ®Çu

I - Lý do chän ®Ò tµi

Nh©n lo¹i ®ang b-íc vµo thÕ kû XXI, thÕ kû tri thøc, kü n¨ng cña con ng-êi

®-îc xem lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi. Trong x· héi t-¬ng lai, nÒn

gi¸o dôc ph¶i ®µo t¹o ra nh÷ng con ng-êi cã trÝ tuÖ ph¸t triÓn th«ng minh vµ s¸ng

t¹o. Muèn cã ®-îc ®iÒu nµy, ngay tõ b©y giê nhµ tr-êng phæ th«ng ph¶i trang bÞ ®Çy

®ñ cho HS hÖ thèng kiÕn thøc c¬ b¶n, hiÖn ®¹i, phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam vµ

n¨ng lùc t- duy s¸ng t¹o. ThÕ nh-ng, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc tr¹ng gi¸o

dôc hiÖn nay cho thÊy chÊt l-îng n¾m v÷ng kiÕn thøc cña HS kh«ng cao, ®Æc biÖt

viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh, n¨ng lùc t- duy, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

vµ kh¶ n¨ng tù häc kh«ng ®-îc chó ý rÌn luyÖn ®óng møc. Tõ thùc tÕ ®ã, nhiÖm vô

cÊp thiÕt ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc, ¸p dông nh÷ng ph-¬ng ph¸p

d¹y häc hiÖn ®¹i ®Ó båi d-ìng cho HS n¨ng lùc t- duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt

vÊn ®Ò.

N©ng cao chÊt l-îng d¹y häc nãi chung vµ chÊt l-îng d¹y häc hãa häc nãi

riªng lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch hiÖn nay cña c¸c tr-êng phæ th«ng.

Trong d¹y häc hãa häc cã thÓ n©ng cao chÊt l-îng d¹y häc vµ ph¸t triÓn n¨ng

lùc nhËn thøc cña häc sinh b»ng nhiÒu biÖn ph¸p vµ nhiÒu ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau,

mçi ph-¬ng ph¸p ®Òu cã nh÷ng -u, nh-îc ®iÓm riªng, nªn ®ßi hái mçi chóng ta ph¶i

biÕt lùa chän, phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p mét c¸ch thÝch hîp ®Ó chóng bæ sung cho

nhau nh»m gióp häc sinh ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng t- duy ®éc lËp, t- duy logic vµ t￾duy s¸ng t¹o cña m×nh.

Bµi tËp hãa häc lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã. Bµi

tËp hãa häc gióp häc sinh ®µo s©u vµ më réng kiÕn thøc mét c¸ch sinh ®éng, phong

phó, gióp cho gi¸o viªn cñng cè vµ hÖ thèng hãa kiÕn thøc mét c¸ch thuËn lîi, rÌn

luyÖn ®-îc nhiÒu kÜ n¨ng cÇn thiÕt vÒ hãa häc gãp phÇn vµo viÖc gi¸o dôc kÜ thuËt

tæng hîp cho häc sinh.

Bµi tËp hãa häc gióp cho häc sinh ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, rÌn trÝ th«ng

minh. Mét bµi tËp cã nhiÒu c¸ch gi¶i, ngoµi c¸ch gi¶i th«ng th-êng, quen thuéc cßn

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 7 Khoa Hãa Häc

cã c¸ch gi¶i ®éc ®¸o, th«ng minh, s¸ng t¹o, ng¾n gän vµ chÝnh x¸c. ViÖc ®Ò xuÊt

mét bµi tËp cã nhiÒu c¸ch gi¶i, yªu cÇu häc sinh t×m ®-îc lêi gi¶i hay, ng¾n gän,

nhanh trªn c¬ së c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i to¸n, c¸c qui luËt chung cña hãa häc còng lµ

mét biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ nh»m ph¸t triÓn t- duy vµ trÝ th«ng minh cho häc sinh. V×

vËy viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “TuyÓn chän, x©y dùng vµ sö dông hÖ

thèng bµi to¸n hãa häc v« c¬ cã nhiÒu c¸ch gi¶i ®Ó rÌn

t- duy vµ trÝ th«ng minh cho häc sinh ë tr-êng Trung

häc phæ th«ng” lµ cÇn thiÕt.

II – LÞch sö nghiªn cøu

ViÖc nghiªn cøu vÒ bµi tËp hãa häc tõ tr-íc ®Õn nay ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh

cña c¸c t¸c gi¶ ngoµi n-íc nh- Apkin G.L, Xereda. I.P nghiªn cøu vÒ ph-¬ng ph¸p

gi¶i to¸n. ë trong n-íc cã GS.TS NguyÔn Ngäc Quang nghiªn cøu lÝ luËn vÒ bµi

to¸n; PGS. TS NguyÔn Xu©n Tr-êng, PGS.TS Lª Xu©n Träng, PGS.TS §µo H÷u

Vinh, TS Cao Cù Gi¸c vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c quan t©m ®Õn néi dung vµ ph-¬ng ph¸p

gi¶i to¸n ... Tuy nhiªn viÖc nghiªn cøu bµi to¸n hãa häc cã nhiÒu c¸ch gi¶i cßn kh¸

míi mÎ chØ mét sè Ýt ng-êi nghiªn cøu nh-: PGS. TS NguyÔn Xu©n Tr-êng, TS Cao

Cù Gi¸c, NguyÔn H÷u Thä, Vò Kh¾c Ngäc, Lª Ph¹m Thµnh . . . Xu h-íng hiÖn nay

cña lÝ luËn d¹y häc lµ ®Æc biÖt chó trong ®Õn ho¹t ®éng t- duy vµ vai trß cña häc

sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ®ßi hái häc sinh ph¶i lµm viÖc tÝch cùc, tù lùc. ViÖc

gi¶i bµi to¸n hãa häc b»ng nhiÒu c¸ch ngoµi c¸ch gi¶i th«ng th-êng, ®· biÕt còng lµ

mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu kÝch thÝch häc sinh t×m tßi, lµm viÖc mét c¸ch tÝch cùc, chñ

®éng s¸ng t¹o.

III - Môc ®Ých nghiªn cøu

Th«ng qua bµi to¸n hãa häc cã nhiÒu c¸ch gi¶i nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc t￾duy logic, t- duy s¸ng t¹o vµ trÝ th«ng minh cho häc sinh.

IV - Kh¸ch thÓ vµ ®èi t-îng nghiªn cøu

1. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh d¹y häc hãa häc ë tr-êng trung häc phæ th«ng.

2. §èi t-îng nghiªn cøu: HÖ thèng bµi to¸n hãa häc v« c¬ cã nhiÒu c¸ch gi¶i.

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 8 Khoa Hãa Häc

V - NhiÖm vô nghiªn cøu

§Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých cña ®Ò tµi t«i ®· x¸c ®Þnh c¸c nhiÖm vô chÝnh sau ®©y:

1. Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi.

- C¬ së lÝ luËn vÒ nhËn thøc vµ qu¸ tr×nh nhËn thøc.

- C¬ së lÝ luËn vÒ t- duy vµ qu¸ tr×nh t- duy.

- ý nghÜa, t¸c dông cña bµi tËp hãa häc.

- RÌn trÝ th«ng minh cho häc sinh cho häc sinh th«ng qua d¹y häc m«n hãa häc ë

THPT.

2. TuyÓn chän, x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng bµi to¸n hãa häc cã nhiÒu c¸ch gi¶i.

3. Nghiªn cøu vµ ®-a ra mét sè ý kiÕn vÒ ph-¬ng ph¸p sö dông bµi to¸n hãa häc cã

nhiÒu c¸ch gi¶i ë tr-êng THPT.

4. Thùc nghiÖm s- ph¹m: KiÓm nghiÖm gi¸ trÞ cña hÖ thèng bµi to¸n hãa häc cã

nhiÒu c¸ch gi¶i ë tr-êng THPT vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ®Ò xuÊt vÒ ph-¬ng ph¸p sö dông

chóng.

VI - Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu

Sö dông phèi hîp c¸c ph-¬ng ph¸p sau:

1. Nhãm c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ thuyÕt

- Ph-¬ng ph¸p thu thËp c¸c nguån tµi liÖu lÝ luËn.

- Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp c¸c nguån tµi liÖu ®· thu thËp.

2. Nhãm ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn

Ph-¬ng ph¸p thùc nghiÖm s- ph¹m: §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ hÖ thèng bµi to¸n hãa

häc cã nhiÒu c¸ch gi¶i vµ ph-¬ng ph¸p sö dông hÖ thèng bµi to¸n ®ã trong viÖc rÌn

t- duy vµ trÝ th«ng minh cho häc sinh ë tr-êng trung häc phæ th«ng.

3. Ph-¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc: Xö lÝ ph©n tÝch c¸c kÕt qu¶ thùc nghiÖm s￾ph¹m.

VII - Gi¶ thuyÕt khoa häc

NÕu cã hÖ thèng bµi to¸n hãa häc v« c¬ cã nhiÒu c¸ch gi¶i kÕt hîp víi

ph-¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn vµ kh¶ n¨ng tù häc, tù t×m tßi cña häc sinh sÏ

gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc, n¨ng lùc t- duy s¸ng t¹o cña häc sinh.

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 9 Khoa Hãa Häc

VIII - §iÓm míi cña ®Ò tµi

1. TuyÓn chän, x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng bµi to¸n ho¸ häc v« c¬ cã nhiÒu c¸ch

gi¶i ®a d¹ng phong phó ®Ó rÌn t- duy vµ trÝ th«ng minh cho häc sinh ë tr-êng

THPT.

2. §-a ra mét sè ý kiÕn vÒ ph-¬ng ph¸p sö dông hÖ thèng bµi to¸n hãa häc v« c¬ cã

nhiÒu c¸ch gi¶i nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy vµ rÌn trÝ th«ng minh cho häc sinh ë

tr-êng trung häc phæ th«ng.

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 10 Khoa Hãa Häc

PhÇn II: Néi dung

Ch-¬ng 1: C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi

I - Ho¹t ®éng nhËn thøc cña Häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y

vµ häc ho¸ häc

1. Kh¸i niÖm nhËn thøc [18], [22]

NhËn thøc lµ mét trong ba mÆt cña ®êi sèng t©m lÝ con ng-êi (nhËn thøc, t×nh

c¶m, ý chÝ), lµ tiÒn ®Ò cña hai mÆt kia ®ång thêi cã quan hÖ chÆt chÏ víi chóng vµ

víi c¸c hiÖn t-îng t©m lÝ kh¸c. Ho¹t ®éng nhËn thøc bao gåm nhiÒu giai ®o¹n kh¸c

nhau, cã thÓ chia ho¹t ®éng nµy gåm hai giai ®o¹n lín: nhËn thøc c¶m tÝnh (gåm

c¶m gi¸c, tri gi¸c) vµ nhËn thøc lÝ tÝnh (gåm t- duy, t-ëng t-îng).

Ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc ho¸ häc còng

n»m trong quy luËt chung Êy.

a. NhËn thøc c¶m tÝnh

NhËn thøc c¶m tÝnh lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh bªn ngoµi cña sù vËt vµ hiÖn

t-îng th«ng qua sù tri gi¸c cña c¸c gi¸c quan.

C¶m gi¸c lµ h×nh thøc khëi ®Çu trong ho¹t ®éng nhËn thøc, nã chØ ph¶n ¸nh

tõng thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt, hiÖn t-îng.

Tri gi¸c ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së nh÷ng c¶m gi¸c, nh-ng tri

gi¸c kh«ng ph¶i lµ nh÷ng phÐp céng ®¬n gi¶n cña c¶m gi¸c, tri gi¸c ph¶n ¸nh sù vËt,

hiÖn t-îng mét c¸ch trän vÑn vµ theo mét cÊu tróc nhÊt ®Þnh.

Sù nhËn thøc c¶m tÝnh ®-îc thùc hiÖn th«ng qua h×nh thøc tri gi¸c cao, cã tÝnh chñ

®éng tÝch cùc, cã môc ®Ých lµ sù quan s¸t.

b. NhËn thøc lÝ tÝnh

T-ëng t-îng lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÒu ch-a tõng cã trong

kinh nghiÖm cña c¸ nh©n b»ng c¸ch x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng

biÓu t-îng ®· cã.

T- duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt, nh÷ng

mèi liªn hÖ bªn trong cã tÝnh quy luËt cña sù vËt, hiÖn t-îng trong hiÖn thùc kh¸ch

quan mµ tr-íc ®ã ta ch-a biÕt.

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 11 Khoa Hãa Häc

Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cða t­ duy l¯ tÝnh ‚cã vÊn ®Ò‛. T￾duy chØ xuÊt hiÖn khi con ng­êi gÆp v¯ nhËn thøc ®­îc t×nh huèng ‚cã vÊn ®Ò‛. Tøc

lµ t×nh huèng chøa ®ùng mét môc ®Ých, mét vÊn ®Ò míi mµ nh÷ng hiÓu biÕt cò, hµnh

®éng cò tuy cßn cÇn thiÕt nh-ng kh«ng ®ñ søc gi¶i quyÕt. Vµ muèn gi¶i quyÕt vÊn

®Ò míi ®ã, con ng-êi ph¶i t- duy.

2. Qu¸ tr×nh nhËn thøc

Qu¸ tr×nh nhËn thøc liªn quan chÆt chÏ víi t- duy, n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc

x¸c ®Þnh lµ n¨ng lùc trÝ tuÖ cña con ng-êi. Nã ®-îc biÓu hiÖn d-íi nhiÒu gãc ®é

kh¸c nhau. C¸c nhµ t©m lÝ häc xem trÝ tuÖ lµ sù nhËn thøc cña con ng-êi bao gåm

nhiÒu n¨ng lùc riªng rÏ vµ ®-îc x¸c ®Þnh th«ng qua chØ sè I.Q

N¨ng lùc nhËn thøc ®-îc biÓu hiÖn ë nhiÒu mÆt cô thÓ lµ:

- MÆt nhËn thøc: Nh- nhanh biÕt, nhanh hiÓu, nhanh nhÑ, biÕt suy xÐt vµ t×m

ra c¸c quy luËt trong c¸c hiÖn t-îng mét c¸c nhanh chãng.

- VÒ kh¶ n¨ng t-ëng t-îng: ãc t-ëng t-îng phong phó, h×nh dung ra ®-îc

nh÷ng h×nh ¶nh vµ néi dung theo ®óng ®iÒu ng-êi kh¸c m« t¶.

- Qua hµnh ®éng: Sù nhanh trÝ, th¸o v¸t, linh ho¹t, s¸ng t¹o.

- Qua phÈm chÊt: ãc tß mß, lßng say mª, høng thó lµm viÖc.

3. Sù ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh

ViÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc thùc chÊt lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng

lùc suy nghÜ linh ho¹t, s¸ng t¹o mµ b-íc ®Çu lµ gi¶i c¸c bµi to¸n nhËn thøc, vËn

dông vµo bµi to¸n thùc tiÔn, trong hµnh ®éng mét c¸ch chñ ®éng vµ ®éc lËp ë c¸c

møc ®é kh¸c nhau.

H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc thùc hiÖn th-êng xuyªn,

liªn tôc, cã hÖ thèng, ®iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi HS.

H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc ®-îc thùc hiÖn tõ viÖc rÌn luyÖn

n¨ng lùc quan s¸t, ph¸t triÓn trÝ nhí vµ t-ëng t-îng, trau råi ng«n ng÷, n¾m v÷ng

kiÕn thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o, ph-¬ng ph¸p nhËn thøc vµ phÈm chÊt nh©n c¸ch. Nh÷ng

yÕu tè nµy ¶nh h-ëng ®Õn n¨ng lùc nhËn thøc.

§Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho HS cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu tè sau:

- Vèn di chuyÒn vÒ t- chÊt tèi thiÓu cho HS.

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 12 Khoa Hãa Häc

- Vèn kiÕn thøc tÝch luü ph¶i ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng.

- Ph-¬ng ph¸p d¹y vµ ph-¬ng ph¸p häc ph¶i thùc sù khoa häc.

- Chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm løa tuæi vµ sù ®¶m b¶o vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn.

Trong qu¸ tr×nh tæ chøc häc tËp ta cÇn chó ý ®Õn c¸c h-íng c¬ b¶n sau:

- Sö dông ph-¬ng ph¸p d¹y häc mang tÝnh chÊt nghiªn cøu, kÝch thÝch ®-îc

ho¹t ®éng nhËn thøc, rÌn luyÖn t- duy ®éc lËp s¸ng t¹o.

- H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë HS n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t¨ng c-êng tÝnh

®éc lËp trong ho¹t ®éng. Ng-êi gi¸o viªn cÇn d¹y cho HS biÕt c¸ch lËp kÕ ho¹ch lµm

viÖc, ph©n tÝch c¸c yªu cÇu cña nhiÖm vô häc tËp vµ ®Ò ra c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i

quyÕt vÊn ®Ò mét c¸c hîp lÝ, s¸ng t¹o.

- CÇn chó ý tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ trong d¹y häc. Trong c¸c ho¹t ®éng

nµy mçi HS thÓ hiÖn c¸ch nh×n nhËn, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña m×nh vµ nhËn xÐt, ®¸nh

gi¸ ®-îc c¸ch gi¶i quyÕt cña b¹n. §iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy sù më réng vµ ph¸t triÓn t￾duy, c¸c quan hÖ x· héi, t×nh b¹n bÌ, tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi tËp thÓ.

Nh- vËy n¨ng lùc nhËn thøc liªn quan trùc tiÕp víi t- duy. N¨ng lùc nhËn thøc, n¨ng

lùc trÝ tuÖ ®-îc ph¸t triÓn khi t- duy ph¸t triÓn.

II - VÊn ®Ò ph¸t triÓn n¨ng lùc t- duy vµ rÌn trÝ th«ng

minh

1. T- duy lµ g× ?

L.N. T«nxt«i ®· viÕt: "KiÕn thøc chØ thùc sù lµ kiÕn thøc khi nµo nã lµ thµnh

qu¶ nh÷ng cè g¾ng cña t- duy chø kh«ng ph¶i cña trÝ nhí". Nh- vËy, HS chØ thùc sù

lÜnh héi ®-îc tri thøc chØ khi hä thùc sù t- duy. [10]

Theo M.N. Sac®ac«p: "T- duy lµ sù nhËn thøc kh¸i qu¸t gi¸n tiÕp c¸c sù vËt vµ

hiÖn t-îng cña hiÖn thùc trong nh÷ng dÊu hiÖu, nh÷ng thuéc tÝnh chung vµ b¶n chÊt

cña chóng. T- duy còng lµ sù nhËn thøc s¸ng t¹o nh÷ng sù vËt, hiÖn t-îng míi,

riªng rÏ cña hiÖn thùc trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t hãa ®· thu nhËn ®-îc.

[22]

Hay: T- duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ mµ nhê ®ã con ng-êi ph¶n ¸nh ®-îc c¸i

®èi t-îng vµ hiÖn t-îng cña hiÖn thùc th«ng qua nh÷ng dÊu hiÖu b¶n chÊt cña

LuËn V¨n Th¹c SÜ NguyÔn Th× Ng©n

Tr-êng §¹i Häc S- Ph¹m Hµ Néi 13 Khoa Hãa Häc

chóng, ®ång thêi con ng-êi v¹ch ra ®-îc nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c nhau trong mçi

®èi t-îng, hiÖn t-îng vµ gi÷a c¸c ®èi t-îng, hiÖn t-îng víi nhau". [14]

2. Nh÷ng phÈm chÊt cña t- duy [18]

Nh÷ng phÈm chÊt c¬ b¶n cña t- duy lµ:

- TÝnh ®Þnh h-íng: thÓ hiÖn ë ý thøc nhanh chãng vµ chÝnh x¸c ®èi t-îng cÇn

lÜnh héi, môc ®Ých ph¶i ®¹t vµ nh÷ng con ®-êng tèi -u ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých Êy.

- BÒ réng: thÓ hiÖn ë chç cã kh¶ n¨ng vËn dông nghiªn cøu c¸c ®èi t-îng

kh¸c.

- §é s©u: thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng n¾m v÷ng ngµy cµng s©u s¾c h¬n b¶n chÊt cña

sù vËt, hiÖn t-îng.

- TÝnh linh ho¹t: thÓ hiÖn ë sù nh¹y bÐn trong viÖc vËn dông nh÷ng tri thøc vµ

c¸ch thøc ho¹t ®éng vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau mét c¸ch s¸ng t¹o.

- TÝnh mÒm dÎo: thÓ hiÖn ë ho¹t ®éng t- duy ®-îc tiÕn hµnh theo h-íng xu«i

vµ ng-îc chiÒu.

- TÝnh ®éc lËp: thÓ hiÖn ë chç tù m×nh ph¸t hiÖn ®-îc vÊn ®Ò, ®Ò xuÊt ®-îc

c¸ch gi¶i quyÕt vµ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

- TÝnh kh¸i qu¸t: thÓ hiÖn ë chç khi gi¶i quyÕt mçi lo¹i nhiÖm vô sÏ ®-a ra

m« h×nh kh¸i qu¸t. Tõ m« h×nh kh¸i qu¸t nµy cã thÓ vËn dông ®Ó gi¶i quyÕt c¸c

nhiÖm vô cïng lo¹i.

3. RÌn luyÖn c¸c thao t¸c t- duy [7], [22]

Cã n¨ng lùc quan s¸t tèt, ghi nhËn ®-îc chÝnh x¸c sù biÕn ®æi cña sù vËt,

hiÖn t-îng nh-ng kh«ng biÕt x©u chuçi c¸c hiÖn t-îng ®ã l¹i víi nhau vµ ®-a ra

nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt còng nh- thÓ hiÖn quan ®iÓm c¸ nh©n th× ch-a ®ñ mµ cÇn

ph¶i cã t- duy. V× kh«ng cã t- duy th× kh«ng cã sù tiÕp thu, kh«ng cã sù vËn dông

tri thøc, HS kh«ng häc tËp ®-îc. Do ®ã, ph¸t triÓn t- duy ®ång nghÜa víi viÖc rÌn

luyÖn c¸c thao t¸c t- duy lµ ®iÒu v« cïng quan träng vµ cÇn thiÕt. D¹y vµ häc ho¸

häc cã nhiÒu c¬ héi ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã.