Luận Văn Thạc Sỹ Quản Lý Kinh Tế Đề Tài Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Sử Dụng Đất Sản Xuất Nông Nghiệp

i

LỜI CAM ĐOAN

Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tác giả. Các kết quả

nghiên cứu và các kết luận trong luận văn là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một

nguồn nào và dưới bất kỳ hình thức nào. Việc tham khảo các nguồn tài liệu (nếu có) đã

được thực hiện trích dẫn và ghi nguồn tài liệu tham khảo đúng quy định.

Tác giả luận văn

Lường Văn Thi

ii

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô giáo Trường Đại học Thủy lợi, nhất là các

cán bộ, giảng viên Khoa Kinh tế và Quản lý, Phòng Đào tạo đại học và sau đại học đã

giúp đỡ, tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành luận văn này. Đặc biệt tác giả xin trân

trọng cảm ơn cô giáo hướng dẫn - PGS.TS Ngô Thị Thanh Vân đã hết lòng hướng dẫn,

chỉ bảo tận tình để tác giả hoàn thành luận văn.

Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn UBND huyện Sốp Cộp; phòng Nông nghiệp và

Phát triển nông thôn huyện Sốp Cộp; phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Sốp

Cộp, Chi cục Thống kế, trạm bảo vệ thực vật đã quan tâm tạo điều kiện thuận lợi hỗ

trợ, giúp đỡ tác giả trong việc thu thập thông tin, tài liệu trong quá trình thực hiện luận

văn.

Và cuối cùng, Tác giả xin cảm ơn chân thành đến gia đình, những người thân, bạn bè

cùng các đồng nghiệp trong phòng, cơ quan đã chia sẻ khó khăn, quan tâm và ủng hộ

tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành được luận văn tốt

nghiệp này.

Qua quá trình thực hiện đề tài tôi đã cố gắng và nỗ lực rất nhiều nhưng còn nhiều hạn

chế về kiến thức, thời gian, kinh nghiệm và tài liệu tham khảo nên không thể tránh

được những sai sót. Tác giả xin trân trọng và mong được tiếp thu các ý kiến đóng góp,

chỉ bảo của các Thầy, Cô, bạn bè và đồng nghiệp.

Xin trân trọng cảm ơn!

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...........................................................................................................iii

DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................ vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..........................................................................vii

PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG

ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP .................................................................... 6

1.1 Cơ sở lý luận về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ..............................6

1.1.1 Khái niệm đất nông nghiệp và đất sản xuất nông nghiệp ..........................6

1.1.2 Vai trò và ý nghĩa, phân loại của đất đai trong sản xuất nông nghiệp .......7

1.1.3 Quan điểm về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ........................9

1.1.4 Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ..........12

1.1.5 Hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến quản lý sử dụng đất ở Việt

Nam ...................................................................................................................13

1.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ............17

1.3 Cơ sở thực tiễn về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp .........................19

1.3.1 Kinh nghiệm quản lý sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của một số nước

trên thế giới và một số địa phương ở Việt Nam ................................................19

1.3.2 Bài học kinh nghiệm trong sử dụng đất sản xuất nông nghiệp rút ra cho

huyện Sốp Cộp ..................................................................................................26

1.4 Các công trình khoa học công bố có liên quan đến đề tài ..................................29

Kết luận chương 1 ....................................................................................................31

CHƯƠNG 2 ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG

NGHIỆP Ở HUYỆN SỐP CỘP ......................................................................... 33

2.1 Giới thiệu về huyện Sốp Cộp .............................................................................33

iv

2.1.1 Điều kiện tự nhiên ....................................................................................33

2.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội .........................................................................39

2.2 Thực trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở huyện Sốp Cộp ......................53

2.2.1 Hiện trạng sử dụng đất đai huyện Sốp Cộp .............................................53

2.2.2 Hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp năm 2017 .........................54

2.2.3 Biến động trong sử dụng đất sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2014-2017

............................................................................................................................55

2.2.4 Các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở huyện Sốp Cộp ........58

2.3 Thực trạng về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở huyện Sốp Cộp ...59

2.3.1 Hiệu quả kinh tế sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ................................59

2.3.2 Hiệu quả xã hội ........................................................................................64

2.3.3 Hiệu quả về môi trường ...........................................................................66

2.4 Đánh giá về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp huyện Sốp Cộp, tỉnh

Sơn La ......................................................................................................................68

2.4.1 Kết quả đạt được ......................................................................................68

2.4.2 Những vấn đề còn tồn tại .........................................................................70

2.4.3 Nguyên nhân gây ra tồn tại ......................................................................71

Kết luận chương 2 ....................................................................................................72

CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT

SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP Ở HUYỆN SỐP CỘP .......................................74

3.1 Định hướng nâng cao hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở huyện Sốp

Cộp, tỉnh Sơn La ......................................................................................................74

3.1.1 Định hướng của Nhà nước về quản lý sử dụng đất sản xuất nông nghiệp

............................................................................................................................74

3.1.2 Định hướng của huyện Sốp Cộp trong về quản lý sử dụng đất sản xuất

nông nghiệp .......................................................................................................74

3.1.3 Những thuận lợi và khó khăn trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất

sản xuất nông nghiệp huyện Sốp Cộp ...............................................................76

3.2 Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp huyện

Sốp Cộp ....................................................................................................................82

3.2.1 Giải pháp về cơ chế pháp lý và chính sách ..............................................82

v

3.2.2 Giải pháp về cơ sở hạ tầng .......................................................................84

3.2.3 Giải pháp về kinh tế và kỹ thuật ..............................................................84

3.2.4 Giải pháp về cơ cấu cây trồng ..................................................................85

3.2.5 Giải pháp về vốn và thị trường .................................................................87

Kết luận chương 3 .............................................................................................. 88

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................ 90

1 Kết luận .................................................................................................................90

2 Kiến nghị ...............................................................................................................92

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 94

vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Diện tích, cơ cấu các loại đất phân theo ĐVHC cấp xã ................................54

Bảng 2.2 Diện tích, cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp năm 2017 ..................................54

Bảng 2.3 Biến động diện tích đất nông nghiệp giai đoạn 2014 - 2017 ........................55

Bảng 2.4 Diện tích, năng suất, sản lượng các loại hình sử dụng đất huyện Sốp Cộp giai

đoạn 2014-2017 ............................................................................................................60

Bảng 2.5 Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất nông nghiệp ..............................63

Bảng 2.6 Hiệu xã hội của các loại hình sử dụng đất ....................................................64

Bảng 2.7 So sánh mức đầu tư với tiêu chuẩn bón phân cân đối và hợp lý ..................66

Bảng 2.8 Liều lượng phun thuốc bảo vệ thực vật đối với lúa ......................................67

Bảng 2.9 Liều lượng phun thuốc bảo vệ thực vật đối với hoa, rau màu ......................67

vii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BĐS Bất động sản

BQ Bình quân

BVMT Bảo vệ môi trường

CC Cơ cấu

CN-TTCN Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp

DN Doanh nghiệp

DTTN Diện tích tự nhiên

ĐKĐĐ Đăng ký đất đai

GCN Giấy chứng nhận

GPMB Giải phóng mặt bằng

GTSX Giá trị sản xuất

HĐND Hội đồng nhân dân

KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình

LĐ Lao động

NĐ-CP Nghị định chính phủ

QĐ

QĐ-UB

Quyết định

Quyết định ủy ban

QLNN Quản lý Nhà nước

QSDĐ Quyền sử dụng đất

SDĐ Sử dụng đất

SL Số lượng

SX Sản xuất

TN&MT Tài nguyên và môi trường

UBND Ủy ban nhân dân

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1 Tính cấp thiết của đề tài

Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho con

người. Đất đai là nền tảng để con người định cư và tổ chức các hoạt động kinh tế xã

hội, nó không chỉ là đối tượng lao động mà còn là tư liệu sản xuất không thể thay thế

được, đặc biệt là đối với ngành sản xuất nông nghiệp, đất là yếu tố đầu vào có tác động

mạnh mẽ đến hiệu quả sản xuất đất nông nghiệp, đồng thời cũng là môi trường duy

nhất sản xuất ra những lương thực thực phẩm nuôi sống con người. Việc sử dụng đất

có hiệu quả và bền vững đang trở thành vấn đề cấp thiết với mỗi quốc gia, nhằm duy

trì sức sản xuất của đất đai cho hiện tại và cho tương lai.

Đối với mỗi quốc gia, việc sử dụng đất nông nghiệp có tác động rõ rệt đến phát triển bền

vững nên cần phải có sự quản lý của nhà nước. Vì vậy, vấn đề quản lý về đất nông nghiệp

nhằm đảm bảo hiệu quả đối với việc sử dụng đất và duy trì các mục tiêu chung của xã hội

được mọi quốc gia quan tâm. Quản lý nhà nước về đất nông nghiệp có tốt thì sự phát triển

kinh tế, xã hội mới bền vững, nhất là đối với một nước diện tích nhỏ, dân số lại rất đông,

diện tích đất nông nghiệp đang dần bị thu hẹp như nước ta hiện nay, đặc biệt là trong giai

đoạn phát triển nền kinh tế thị trường. Vì vậy làm tốt công tác quản lý nhà nước về đất

nông nghiệp có ý nghĩa hết sức quan trọng.

Trong những năm qua, Việt Nam có nhiều thay đổi trong quản lý nhà nước về đất đai

cụ thể là đất nông nghiệp. Luật đất đai ban hành lần đầu năm 1987, đến nay qua nhiều

lần sửa đổi, 3 lần ban hành Luật mới (Năm 1993, 2003, 2013), Nghị định 64/NĐ-CP

ngày 27 tháng 3 năm 1993 của thủ tướng chính phủ về việc giao đất nông nghiệp cho

hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích sản xuất nông nghiệp. Tuy

nhiên trong quá trình thực hiện Luật đất đai cũng như các quy định khác vẫn còn nhiều

hạn chế trong khâu tổ chức thực hiện. Nhiều văn bản tính chất pháp lý còn chồng chéo

và mâu thuẫn, tình trạng tự ý chuyển mục đích sử dụng đất của người dân diễn ra còn

nhiều. Việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các hộ gia đình cá nhân còn

chậm đặc biệt đối với đất ở. Việc tranh chấp đất đai diễn ra dưới nhiều hình thức, việc

2

phát triển các khu dân cư mới ven đô thị, xây dựng các cụm nghiệp, nhà máy công

nghiệp từ đất lúa còn diễn ra ở nhiều nơi. Chủ trương dồn điền, đổi thửa nhằm cơ giới

hóa với mục đích nâng cao năng suất lao động là việc làm cần thiết, song cách thực

hiện của nhiều địa phương lâu nay đang khiến nông dân không đồng tình và có những

phản ứng mạnh mẽ. Đứng trước thực trạng đó, để đưa quản lý và sử dụng đất nông

nghiệp ngày càng có hiệu quả, góp phần xây dựng xã hội chủ nghĩa, cần phải rút kinh

nghiệm từ thực tế trong quá trình quản lý và sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả hơn,

bền vững hơn.

Huyện Sốp Cộp là một huyện vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới của tỉnh Sơn La với

tổng diện tích tự nhiên là 147.342 ha, bao gồm 8 xã. Là huyện đặc biệt khó khăn, nằm

xa các trung tâm kinh tế, văn hoá, xa tỉnh lỵ, với đường biên giới dài gần 120 km giáp

với huyện Phôn Thoong (tỉnh Luông Pha Păng) huyện Mường Ét và huyện Mường

Son (tỉnh Hua Phăn) nước Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào, chiếm 48% chiều dài biên

giới toàn tỉnh đã tạo cho Sốp Cộp có vị trí đặc biệt về an ninh quốc phòng và đối

ngoại. Huyện sốp Cộp là huyện vùng cao biên giới đặc biệt khó khăn của tỉnh Sơn La,

là một trong 62 huyện nghèo của cả nước; có diện tích tự nhiên 147.342 ha, với 8 xã,

128 bản và 6 điểm dân cư, trong đó có 4 xã, 24 bản biên giới với 120km đường biên

giới giáp với nước bạn Lào, chiếm 49% chiều dài biên giới toàn tỉnh.Toàn huyện có

10.576 hộ, 48.929 khẩu, gồm 7 dân tộc anh em cùng sinh sống.Trong đó dân tộc Thái

chiếm 62,12%; Mông 17,61%; Lào 8,84%; Khơ Mú 6,56%; Kinh 4,61%; Mường

0,20%; dân tộc khác chiếm 0,04%.Trong nền sản xuất nông nghiệp, đất đai chính là tư

liệu sản xuất quan trọng, đồng thời nó cũng đóng vai trò là tư liệu lao động chủ yếu của

ngành nông nghiệp. Đất đai là một yếu tố của quá trình sản xuất: đối tượng lao động

(chịu sự tác động của quá trình sản xuất như cày, bừa, xới, đào....), đồng thời là công cụ

hay phương tiện lao động (sử dụng để trồng trọt, chăn nuôi). Đặc điểm đất đai ảnh

hưởng lớn đến quy mô, cơ cấu và phân phối của ngành nông nghiệp. Vai trò của đất đai

càng lớn hơn khi dân số ngày càng đông, nhu cầu dùng đất làm nơi cư trú, làm tư liệu

sản xuất,… ngày càng tăng và càng quan trọng hơn nữa khi nông nghiệp vẫn là chủ đạo

trong phát triển sinh kế của người dân hiện nay. Có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh

sống chiếm gần 96,71%, chủ yếu là đồng bào Thái, M’nông, Khơ mú, Lào. Dân số

toàn huyện Sốp Cộp hết năm 2017 là 48.929 người,gồm 07 dân tộc. Đời sống của

3

người dân còn gặp nhiều khó khăn, tỉ lệ hộ nghèo cao, đặc biệt tập trung ở các đồng

bào vùng cao, biên giới. Theo tiêu chí nghèo mới giai đoạn 2015 - 2017 của bộ lao

động thương binh xã hội, toàn huyện có 4.450 hộ nghèo, chiếm 42,08% tổng số hộ.

Hiện nay nông nghiệp là ngành sản xuất chính của người dân trên địa bàn, diện tích tự

nhiên 147.342 ha, trong đó chủ yếu là đất sản xuất và chủ yếu là trồng các cây ngắn

ngày ngô, sắn, lúa và các cây công nghiệp như cà phê... Tỉ lệ lao động trong nông

nghiệp chiếm khoảng 90% trong tổng số lao động của toàn huyện nhưng hiệu quả sản

xuất cũng như tổng giá trị sản xuất của ngành nông nghiệp còn thấp. Diện tích đất

nông nghiệp bình quân của huyện đang đứng trước nguy cơ ngày càng giảm mạnh do

mức gia tăng dân số cơ học quá nhanh và do nguyên nhân biến đổi khí hậu, thêm vào

đó là tình trạng thiếu đất canh tác... Tình trạng sử dụng bất hợp lý, thiếu bền vững các

diện tích đất sản xuất nông nghiệp sẽ gây ra những mâu thuẫn và bất cập ảnh hưởng

trực tiếp đến sự phát triển kinh tế, xã hội, ổn định an ninh quốc phòng của địa bàn.

Vấn đề hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở huyện Sốp Cộp đang bộc lộ nhiều

hạn chế, ảnh hưởng không nhỏ đến phát triển kinh tế - xã hội của địa phương như diện

tích đất ngày càng thu hẹp, quản lý sử dụng kém hiệu quả, mất đất canh tác… Nhận

thức được thực trạng đó và với mục tiêu nhằm khai thác có hiệu quả và cần bảo vệ

nghiêm ngặt diện tích đất trồng lúa nước, cần tiến hành các biện pháp thâm canh cao,

tăng năng suất, tăng chất lượng nông sản, đảm bảo nhu cầu an toàn lương thực. Song

song với việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng sản xuất hàng hóa, tăng diện

tích cây ăn quả, phát triển mạnh các mô hình kinh tế trang trại và chăn nuôi tập trung.

Lựa chọn giống cây trồng, vật nuôi dựa trên lợi thế và tiềm năng của huyện. Từng

bước thay đổi hệ thống canh tác thiếu bền vững sang hệ thống canh tác vùng cao bền

vững trên cơ sở chuyển đổi mô hình khai thác, tận thu tài nguyên sang sử dụng hiệu

quả, bền vững và nâng cao năng suất. Do đó, học viên chọn vấn đề “Giải pháp nâng

cao hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ở huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La”

làm đề tài tốt nghiệp.

2 Mục đích nghiên cứu của đề tài

Mục đích của đề tài là nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nâng hiệu quả sử dụng đất

sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La.