Luận văn thạc sĩ UEH những nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán các ước tính kế toán tại việt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH

---------------------

NGUYỄN VĂN QUÝ

NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN

CHẤT LƢỢNG KIỂM TOÁN CÁC

ƢỚC TÍNH KẾ TOÁN TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2015

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH

---------------------

NGUYỄN VĂN QUÝ

NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN

CHẤT LƢỢNG KIỂM TOÁN CÁC

ƢỚC TÍNH KẾ TOÁN TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 60340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS HÀ XUÂN THẠCH

Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2015

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ kinh tế với đề tài “Những nhân tố tác

động đến chất lƣợng kiểm toán các ƣớc tính kế toán tại Việt Nam” là công trình

nghiên cứu của riêng tôi.

Các phân tích, số liệu và kết quả được nêu trong luận văn là trung thực và

chưa từng công bố trong bất kì một công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả

Nguyễn Văn Quý

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT..........................................................................3

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .............................................................................4

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ...................................................................................6

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

1. Sự cần thiết của đề tài .................................................................................1

2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu..................................................................2

3. Đối tƣợng nghiên cứu..................................................................................2

4. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................2

5. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................3

6. Kết cấu của nghiên cứu...............................................................................4

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU NHỮNG NHÂN TỐ TÁC

ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƢỢNG KIỂM TOÁN CÁC ƢỚC TÍNH KẾ TOÁN .......5

1.1 Các nghiên cứu ở nƣớc ngoài .....................................................................5

1.2 Các nghiên cứu ở Việt Nam........................................................................8

1.3 Xác định khe hổng nghiên cứu .................................................................10

1.4 Đóng góp mới của luận văn ......................................................................11

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ......................................................................12

2.1 Khái niệm và bản chất các ƣớc tính kế toán...........................................12

2.2 Các loại ƣớc tính kế toán và phƣơng pháp xác định giá trị .................13

2.2.1 Ƣớc tính các chỉ tiêu đã phát sinh ....................................................13

2.2.2 Ƣớc tính các chỉ tiêu chƣa phát sinh................................................16

2.2.3 Ƣớc tính về giá trị hợp lý ..................................................................17

2.3 Quy định về kiểm toán các ƣớc tính kế toán...........................................19

2.4 Khái niệm chất lƣợng kiểm toán các ƣớc tính kế toán ..........................21

2.4.1 Khái niệm chất lƣợng .........................................................................21

2.4.2 Khái niệm về chất lƣợng hoạt động kiểm toán độc lập...................22

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2.4.3 Chất lƣợng kiểm toán các ƣớc tính kế toán .....................................25

2.5 Khuôn mẫu chất lƣợng kiểm toán theo Ủy ban quốc tế về chuẩn mực

kiểm toán và dịch vụ đảm bảo (IAASB)............................................................25

2.6 Các nhân tố ảnh hƣởng đến CLKT ƢTKT.............................................26

2.6.1 Các nhân tố liên quan đến DNKT và bản thân KTV......................27

2.6.2 Các nhân tố liên quan doanh nghiệp đƣợc kiểm toán.....................30

2.6.3 Các nhân tố thuộc về môi trƣờng bên ngoài ....................................33

CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

...................................................................................................................................38

3.1 Khung hình nghiên cứu và phƣơng pháp nghiên cứu............................38

3.2 Thiết kế nghiên cứu thực trạng chênh lệch các ƢTKT tại các doanh

nghiệp tại Việt Nam.............................................................................................39

3.3 Thiết kế nghiên cứu các nhân tố tác động đến CLKT ƢTKT...............39

3.3.1 Quy trình nghiên cứu chung..............................................................39

3.3.2 Phƣơng pháp khảo sát........................................................................40

3.3.3 Thiết kế thang đo và xây dựng bảng câu hỏi....................................40

3.3.4 Mẫu khảo sát.......................................................................................50

3.3.5 Phƣơng pháp kiểm định mô hình......................................................50

CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN.................................54

4.1 Kết quả nghiên cứu thực trạng chênh lệch ƣớc tính kế toán tại các

doanh nghiệp tại Việt Nam .................................................................................54

4.2 Kết quả nghiên cứu các nhân tố tác động đến CLKT ƢTKT...............57

4.2.1 Phân tích thống kê tần số ...................................................................57

4.2.2 Phân tích và đánh giá thang đo .........................................................65

4.2.3 Kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu ..................................70

4.3 Bàn luận kết quả nghiên cứu....................................................................75

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................80

5.1 Kết luận ......................................................................................................80

5.2 Kiến nghị ....................................................................................................82

5.3 Giới hạn nghiên cứu và hƣớng nghiên cứu tiếp theo .............................88

KẾT LUẬN..............................................................................................................90

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

1. Từ viết tắt có nguồn gốc tiếng Việt

BCTC : Báo cáo tài chính

BTC : Bộ Tài chính

CMKiT : Chuẩn mực kiểm toán

CLKT ƯTKT : Chất lượng kiểm toán các ước tính kế toán

DN : Doanh nghiệp

DNKT : Doanh nghiệp kiểm toán

KTV : Kiểm toán viên

KSNB : Kiểm soát nội bộ

KSCL : Kiểm soát chất lượng

KTĐL : Kiểm toán độc lập

LNTT : Lợi nhuận trước thuế

NLCM : Năng lực chuyên môn

QMDN : Quy mô doanh nghiệp

2. Từ viết tắt có nguồn gốc tiếng nƣớc ngoài

IAASB : Ủy ban quốc tế về chuẩn mực kiểm toán và dịch vụ đảm bảo

IFRS : Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế

ISO : Tổ chức Quốc tế về Tiêu chuẩn hóa

PCAOB : Hội đồng giám sát kế toán các công ty đại chúng Mỹ

SERVQUAL : Chất lượng dịch vụ

SPSS : Chương trình thống kê cho các ngành khoa học

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 3.1: Thang đo Chất lượng kiểm toán các ƯTKT.......................................... 41

Bảng 3.2: Thang đo quy mô DNKT....................................................................... 41

Bảng 3.3: Thang đo Năng lực chuyên môn của KTV............................................ 42

Bảng 3.4: Thang đo Thái độ hoài nghi nghề nghiệp của KTV.............................. 43

Bảng 3.5: Thang đo tính không chắc chắn của dữ liệu và mô hình trong ƯTKT.. 43

Bảng 3.6: Thang đo đội ngũ thực hiện ƯTKT của doanh nghiệp.......................... 44

Bảng 3.7: Thang đo tính hữu hiệu của KSNB liên quan đến ƯTKT..................... 45

Bảng 3.8: Thang đo môi trường kinh tế vĩ mô....................................................... 45

Bảng 3.9: Thang đo môi trường pháp lý liên quan đến ƯTKT.............................. 46

Bảng 3.10: Thang đo các biện pháp kiểm soát CLKT ƯTKT từ các cơ quan quản lý

................................................................................................................................ 47

Bảng 3.11: Thang đo sự hỗ trợ từ các chuyên gia.................................................. 47

Bảng 3.12: Giả thuyết nghiên cứu 1....................................................................... 49

Bảng 3.13: Cấu trúc của Bảng câu hỏi khảo sát..................................................... 49

Bảng 4.1: Tổng hợp chênh lệch các ƯTKT ........................................................... 54

Bảng 4.2: Tần suất xảy ra chênh lệch các khoản mục ƯTKT ............................... 55

Bảng 4.3: Vị trí công tác và số năm kinh nghiệm của KTV tham gia khảo sát..... 57

Bảng 4.4: Công ty kiểm toán KTV đang làm việc................................................. 58

Bảng 4.5: Thống kê tần số thang đo CLKT ƯTKT ............................................... 59

Bảng 4.6: Thống kê tần số thang đo quy mô DNKT ............................................. 59

Bảng 4.7: Thống kê tần số thang đo năng lực chuyên môn của KTV về ƯTKT .. 59

Bảng 4.8: Thống kê tần số thang đo thái độ hoài nghi nghề nghiệp của KTV...... 61

Bảng 4.9: Thống kê tần số thang đo tính không chắc chắn của dữ liệu và mô hình

sử dụng trong ƯTKT.............................................................................................. 61

Bảng 4.10: Thống kê tần số thang đo đội ngũ thực hiện ƯTKT của doanh nghiệp ..

................................................................................................................................ 62

Bảng 4.11: Thống kê tần số thang đo tính hữu hiệu của KSNB liên quan đến ƯTKT

................................................................................................................................ 62

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

Bảng 4.12: Thống kê tần số thang đo môi trường kinh tế vĩ mô ........................... 63

Bảng 4.13: Thống kê tần số thang đo môi trường pháp lý liên quan đến ƯTKT .. 64

Bảng 4.14: Thống kê tần số thang đo môi trường pháp lý liên quan đến ƯTKT .. 64

Bảng 4.15: Thống kê tần số thang đo sự hỗ trợ từ các chuyên gia ........................ 65

Bảng 4.16: Kiểm định KMO và Bartlett ................................................................ 67

Bảng 4.17: Tổng phương sai trích (Total Variance Explained)............................. 67

Bảng 4.18: Ma trận nhân tố sau khi xoay (Rotated Component Matrix)............... 68

Bảng 4.19: Kiểm định KMO và Bartlett ................................................................ 69

Bảng 4.20: Tổng phương sai trích (Total Variance Explained)............................. 69

Bảng 4.21: Ma trận nhấn tố trước khi xoay ........................................................... 70

Bảng 4.22: Hệ số tương quan Pearson ................................................................... 70

Bảng 4.23: Giả thiết nghiên cứu 2 ......................................................................... 72

Bảng 4.24: Tổng hợp Mô hình (Model Summary) ................................................ 73

Bảng 4.25: ANOVA............................................................................................... 73

Bảng 4.26: Bảng hệ số hồi quy .............................................................................. 74

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 2.1: Quy trình kiểm toán ƯTKT .................................................................. 21

Hình 3.1: Khung hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến CLKT ƯKTKT .. 38

Hình 3.2: Khung hình nghiên cứu thực trạng chênh lệch ƯTKT ......................... 39

Hình 3.3: Mô hình nghiên cứu 1 ........................................................................... 48

Hình 4.1: Mô hình nghiên cứu 2 ........................................................................... 72

Hình 4.2: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT ............................. 75

Hình 5.1: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT ............................. 81

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của đề tài

Ước tính kế toán và giá trị hợp lý hay được gọi chung là các ước tính kế

toán (ƯTKT) là một chỉ tiêu quan trọng trong các báo cáo tài chính (BCTC). Cùng

với sự phát triển ngày càng cao của nền kinh tế, chỉ tiêu này càng được sử dụng phổ

biến và đóng vai trò không thể thiếu trong BCTC của doanh nghiệp. Bên cạnh

những mặt tích cực như nâng cao tính trung thực và hợp lý trong BCTC, chỉ tiêu

này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro với bản chất bao hàm tính không chắc chắn và tính

chủ quan trong việc xét đoán do chịu nhiều các yếu tố chi phối như phương pháp và

giả định được áp dụng, cơ sở dữ liệu, tính chủ quan của người thực hiện ước

tính…Vì vậy đây là một trong những chỉ tiêu thường có những sai lệch và được lợi

dụng nhằm làm đẹp BCTC, phục vụ cho lợi ích riêng của người lập BCTC, làm

giảm niềm tin của các nhà đầu tư vào tính minh bạch của BCTC đặc biệt là trong

giai đoạn nền kinh tế khủng hoảng hiện nay.

Trong điều kiện đó, kiểm toán độc lập đóng một vai trò hết sức quan trọng

trong việc đảm bảo tính trung thực và hợp lý của BCTC. Điều này tạo ra cơ hội cho

nghề kiểm toán phát triển nhưng cũng gây không ít khó khăn và thách thức đối với

kiểm toán viên (KTV) khi thực hiện kiểm toán BCTC nói chung và kiểm toán các

ƯTKT nói riêng để đảm bảo chất lượng kiểm toán.

Trong những năm gần đây, các tổ chức quản lý chất lượng kiểm toán trên thế

giới đã có những báo cáo thường xuyên về những khiếm khuyết trong chất lượng

kiểm toán liên quan đến khoản mục này và đồng thời cũng đưa ra các khó khăn và

thách thức mà các KTV gặp phải khi thực hiện kiểm toán các ước tính kế toán.

Do đó, người viết đã chọn đề tài “Những nhân tố tác động đến chất lƣợng

kiểm toán các ƣớc tính kế toán tại Việt Nam” nhằm nhận diện và xác định mức

độ những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán ƯTKT và kiến nghị các biện

pháp khắc phục nhằm góp phần nâng cao chất lượng kiểm toán các ƯTKT nói riêng

và chất lượng kiểm toán BCTC.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2

2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu

 Mục tiêu chung của nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán các

ƯTKT với các mục tiêu cụ thể như sau:

- Đánh giá về thực trạng chênh lệch trong chỉ tiêu ƯTKT của các doanh

nghiệp tại Việt Nam.

- Nhận diện những nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán các ƯTKT

(CLKT ƯTKT) và phân tích đánh giá những nhân tố tác động này.

- Đưa ra các kiến nghị nhằm giảm thiểu tình trạng chênh lệch BCTC trước và

sau kiểm toán; các kiến nghị nhằm nâng cao CLKT ƯTKT từ đó góp phần làm nâng

cao chất lượng hoạt động kiểm toán độc lập (KTĐL) tại Việt Nam.

 Câu hỏi nghiên cứu được đặt ra để giải quyết các mục tiêu trên là:

- Thực trạng về sai lệch trong chỉ tiêu ƯTKT của các doanh nghiệp tại Việt

Nam hiện nay như thế nào?

- Những nhân tố nào đang ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT tại Việt Nam và mức

độ ảnh hưởng của chúng như thế nào?

- Làm thế nào để tác động đến các nhân tố ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT nhằm

nâng cao CLKT ƯTKT từ đó góp phần nâng cao chất lượng KTĐL tại Việt Nam?

3. Đối tƣợng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vấn đề về kiểm toán các ƯTKT tại Việt

Nam và các nhân tố ảnh hưởng đến CLKT ƯTKT.

4. Phạm vi nghiên cứu

Về thực trạng sự sai lệch các ƯTKT của các doanh nghiệp tại Việt Nam,

người viết thu thập dữ liệu BCTC trước và sau kiểm toán niên độ kết thúc

31/12/2014 và các giải trình chênh lệch sau kiểm toán của các công ty niêm yết trên

sàn chứng khoán tại Việt Nam.

Đối với mục tiêu xác định các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán

ƯTKT, đề tài chỉ giới hạn trong phạm vi khảo sát ý kiến liên quan đến ƯTKT và

kiểm toán ƯTKT trong kiểm toán BCTC của KTV độc lập tại Việt Nam mà không

nghiên cứu các đối tượng khác như kế toán viên, nhà đầu tư…

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]