Luận văn thạc sĩ UEH nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn quận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRẦN THANH TÂM

NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH

GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN

QUẬN BÌNH TÂN, TP. HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2025

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2018

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRẦN THANH TÂM

NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH

GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN

QUẬN BÌNH TÂN, TP. HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2025

Chuyên ngành: Kinh tế chính trị

Mã ngành: 8310102

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. Hoàng An Quốc

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2018

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng luận văn “Nâng cao hiệu quả chính sách giảm

nghèo bền vững trên địa bàn Quận Bình Tân, Tp. Hồ Chí Minh đến năm

2025” là bài nghiên cứu của chính tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Hoàng

An Quốc. Nội dung bài luận văn được thực hiện theo phương pháp khoa học được

đúc kết từ quá trình học tập và nghiên cứu thực tiễn, các tài liệu tham khảo được

trích dẫn rõ ràng, số liệu sử dụng là trung thực.

Tp. Hồ Chí Minh, 2018

Trần Thanh Tâm

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ TỪ VIẾT TẮT

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu.....................................................................1

2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài.................................3

2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước.........................................................3

2.2. Các công trình nghiên cứu ngoài nước ........................................................8

3. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................9

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................10

5. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................10

5.1. Phương pháp chung....................................................................................10

5.2. Phương pháp cụ thể....................................................................................11

6. Đóng góp của luận văn......................................................................................12

7. Kết cấu của luận văn .........................................................................................12

CHƯƠNG 1..............................................................................................................14

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .....................................................................14

CỦA CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG.............................................14

-------- ........................................................................................................................14

1.1. Một số khái niệm lý luận cơ bản....................................................................14

1.1.1. Nghèo đơn chiều .....................................................................................14

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1.1.2. Nghèo đa chiều........................................................................................16

1.1.3. Một số phương pháp đo lường nghèo đa chiều.......................................23

1.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về vấn đề giảm nghèo bền vững ............27

1.2.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về sự phân hóa giàu nghèo trong nền

kinh tế thị trường ở Việt Nam...........................................................................27

1.2.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về công tác giảm nghèo bền vững ..31

1.3. Kinh nghiệm giảm nghèo ở một số địa phương.............................................41

1.3.1. Kinh nghiệm giảm nghèo ở huyện Củ Chi, Tp. Hồ Chí Minh................41

1.3.2. Kinh nghiệm giảm nghèo ở Quận 5, Tp. Hồ Chí Minh ..........................44

1.3.3. Kinh nghiệm giảm nghèo ở Quận 11, Tp. Hồ Chí Minh ........................46

1.3.4. Những bài học rút ra ...............................................................................47

CHƯƠNG 2..............................................................................................................53

THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIẢM NGHÈO.....................................................53

TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BÌNH TÂN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA.............53

-------..........................................................................................................................53

2.1. Tổng quan điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế xã hội quận Bình Tân ........53

2.1.1. Điều kiện tự nhiên...................................................................................53

2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế xã hội..........................................................55

2.2. Hoạt động giảm nghèo trên địa bàn quận Bình Tân giai đoạn 2009 – 2017..57

2.2.1. Những kết quả đạt được ..........................................................................57

2.3.2. Một số hạn chế và tồn tại ........................................................................71

2.3. Nguyên nhân và những vấn đề đặt ra.............................................................77

CHƯƠNG 3..............................................................................................................83

QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO...........................83

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

HIỆU QUẢ CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG .................................83

TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN BÌNH TÂN ....................................................................83

-------..........................................................................................................................83

3.1. Những quan điểm cơ bản ...............................................................................83

3.2. Phương hướng, mục tiêu chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn quận

Bình Tân................................................................................................................88

3.2.1. Những phương hướng cơ bản .................................................................88

3.2.2. Mục tiêu giảm nghèo bền vững...............................................................89

3.3. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả chính sách giảm nghèo

bền vững trên địa bàn Bình Tân............................................................................91

3.3.1. Phát triển sản xuất, tạo việc làm, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho

người nghèo phù hợp với đặc thù địa bàn sản xuất công nghiệp và dịch vụ ....91

3.3.2. Tăng cường huy động nguồn lực, xã hội hóa hoạt động xóa đói giảm

nghèo, đặc biệt là sự hỗ trợ từ khu vực sản xuất kinh doanh trên địa bàn quận

Bình Tân............................................................................................................95

3.3.3. Tập trung phát triển cơ sở hạ tầng, tăng cường các dịch vụ giáo dục, y tế,

văn hóa đáp ứng kịp thời với tốc độ tăng dân số nhanh..................................100

3.3.4. Đổi mới công tác tổ chức, kiện toàn bộ máy nhân sự phù hợp với tính

chất địa bàn rộng, phức tạp, nhiều thành phần dân cư của quận ....................111

KIẾN NGHỊ...........................................................................................................117

KẾT LUẬN............................................................................................................122

TÀI LIỆU THAM KHẢO

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1. Xác định chuẩn nghèo đa chiều.....................................................................21

Bảng 2. Thống kê dân số quận Bình Tân qua các năm...............................................54

Bảng 3. Tình hình phát triển kinh tế quận Bình Tân qua các năm .............................55

Bảng 4. Thống kê hộ nghèo và cận nghèo theo thu nhập của quận Bình Tân qua các

năm..............................................................................................................................58

Bảng 5. Hoạt động của quỹ xóa đói giảm nghèo ........................................................52

Bảng 6. Chương trình cho vay hộ nghèo của ngân hàng chính sách xã hội ...............63

Bảng 7. Chương trình cho vay người có đất bị thu hồi của ngân hàng chính sách xã

hội................................................................................................................................64

Bảng 8. Chương trình cho vay học sinh sinh viên của ngân hàng chính sách xã

hội…............................................................................................................................64

Bảng 9. Chương trình cho vay quỹ quốc gia giải quyết việc làm.…………………..67

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Từ đầy đủ

1 ADB Ngân hàng phát triển châu Á

2 CP Chính phủ

3 HPI Human Poverty Index - Chỉ số nghèo khổ tổng hợp

4 HDI Human Development Index - Chỉ số phát triển con người

4 MPI Multidimensional Poverty Index - Nghèo đa chiều

6 NQ Nghị quyết

7 OPHI

Oxford Poverty and Human Development Initative - Tổ

chức phát triển con người và nghèo đói.

8 QĐ Quyết định

9 TTg Thủ tướng

10 QH Quốc hội

11 Tp Thành phố

12 THCS Trung học cơ sở

13 THPT Trung học phổ thông

14 UBTVQH Ủy ban thường vụ quốc hội

15 UNDP Chương trình phát triển Liên hợp quốc

16 UBND Ủy ban nhân dân

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1

MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu

Từ năm 1992 đến nay, thành tựu của chương trình giảm nghèo, tăng hộ khá

của thành phố Hồ Chí Minh rất quan trọng và có ý nghĩa trên nhiều mặt, góp phần

nâng cao chất lượng cuộc sống nhân dân, trực tiếp là người nghèo, hộ nghèo, hộ cận

nghèo theo từng giai đoạn của chương trình. Tính đến cuối năm 2015, chương trình

giảm nghèo của Tp. Hồ Chí Minh đã hỗ trợ cho hơn 150.000 hộ nghèo vượt được

mức chuẩn nghèo bình quân thu nhập 16 triệu đồng/người/năm (khoảng 8% tổng hộ

dân của thành phố), góp phần giảm dần chênh lệch về mức sống giữa các nhóm dân

cư trong xã hội của thành phố (Website Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh,

Hội nghị trực tuyến công tác giảm nghèo bền vững giai đoạn 2011-2015). Quận

Bình Tân thuộc Tp. Hồ Chí Minh cũng là một trong những địa phương đạt được

mức chỉ tiêu này. Tính đến nay, quận Bình Tân đã hoàn thành mục tiêu không còn

hộ nghèo có mức thu nhập từ 16 triệu đồng/người/năm trở xuống theo tiêu chuẩn

của thành phố giai đoạn 2014 – 2015.

Tuy nhiên, kết quả chương trình giảm nghèo mang lại mới chỉ là bước đầu,

chưa thực sự bền vững do tiềm ẩn nguy cơ tái nghèo và thực tiễn cho thấy cách xác

định hộ chuẩn nghèo chỉ theo một tiêu chí duy nhất là thu nhập, đã không đo lường

được thiếu hụt về nhiều khía cạnh quan trọng khác liên quan mật thiết đến chất

lượng sống của dân cư như: giáo dục, y tế, tiếp cận thông tin…Vì vậy, trong giai

đoạn 2016 – 2020, thành phố Hồ Chí Minh đã áp dụng phương pháp tiếp cận đa

chiều để xác định hộ nghèo. Thành phố đưa ra tiêu chí hộ nghèo có 1 hoặc cả 2 tiêu

chí sau: Có thu nhập bình quân từ 21 triệu đồng/người/năm trở xuống; Có tổng số

điểm thiếu hụt của 5 chiều nghèo (các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục - đào tạo;

y tế; việc làm - bảo hiểm xã hội; điều kiện sống và tiếp cận thông tin) từ 40 điểm trở

lên (Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, Quyết định số 3582 ngày 12/7/2016

phê duyệt chương trình giảm nghèo bền vững của thành phố giai đoạn 2016 –

2020).

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2

Theo phương pháp tiếp cận mới này, chương trình giảm nghèo của thành phố

nói chung và quận Bình Tân nói riêng chưa thực sự bền vững, đòi hỏi cần phải có

những khảo sát thực tiễn để xác định tình trạng chất lượng sống của người dân để

đo lường chuẩn nghèo khoa học hơn, từ đó có thể nghiên cứu hoạch định các chính

sách, giải pháp cho giai đoạn mới 2018 – 2025 một cách toàn diện và bền vững.

Hiện nay, thành phố đang thực hiện thí điểm sử dụng phương pháp xác định

nghèo đa chiều để giải quyết nghèo đói và các vấn đề khác liên quan đến dịch vụ xã

hội, nhất là dịch vụ xã hội cho những bộ phận dân cư dễ bị tác động bởi sự thay đổi

của các điều kiện xã hội. Thành phố đang xây dựng và thực hiện các chính sách cụ

thể để giải quyết những thiếu hụt về thu nhập và năm chiều đo lường nghèo (y tế,

giáo dục, nhà ở, nước sạch, tiếp cận thông tin) tăng cường sự tham gia và vai trò của

người dân, cộng đồng và chính quyền các cấp của thành phố; tổ chức lồng ghép

mục tiêu giảm nghèo đa chiều vào các kế hoạch, chương trình và ngân sách thường

xuyên. Vì vậy, quận Bình Tân cần thiết phải tìm hiểu và nắm vững phương pháp đo

lường và tiếp cận này để có giải pháp giảm hộ nghèo bền vững cho chính địa

phương.

Quận Bình Tân là quận ven của thành phố Hồ Chí Minh. Quận đang trong

quá trình đô thị hóa nhanh, nhiều áp lực và phức tạp mới nảy sinh theo tốc độ phát

triển; những yêu cầu ngày càng cao của họat động kinh tế - xã hội trong khi cơ sở

hạ tầng, tổ chức bộ máy, trình độ quản lý, nguồn nhân lực còn hạn chế. Theo niên

giám thống kê năm 2010 của Chi cục Thống kê quận Bình Tân, đến cuối năm 2008,

quận đạt chuẩn cơ bản không còn hộ diện xóa đói giảm nghèo theo tiêu chuẩn

nghèo giai đoạn 2 của thành phố Hồ Chí Minh (còn lại 52 hộ, tỷ lệ 0,07%). Tuy

nhiên, do tốc độ đô thị hóa diễn ra khá nhanh làm cho đa số dân cư gặp nhiều trở

ngại khi chuyển đổi ngành nghề do trình độ thấp, không có tay nghề, không biết

cách làm ăn. Song song với việc phát triển kinh tế xã hội của quận đã thu hút số

lượng lớn người nhập cư từ nơi khác về sinh sống và làm ăn tại địa bàn của quận.

Do đó dẫn đến trường học, bệnh viện quá tải, tình hình an ninh trật tự phức tạp, việc

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

3

lấn chiếm lòng lề đường, hàng gian, hàng giả, sản xuất lậu, bóc lột sức lao động trẻ

em, ô nhiễm môi trường, rác thải bừa bãi…là những thách thức đối với quận Bình

Tân.

Với những vấn đề như diện tích lớn, tỷ lệ dân nhập cư ngày càng gia tăng…

nêu trên, việc thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững tại địa bàn quận Bình Tân

đòi hỏi phải có sự thống kê đầy đủ và khoa học, để từ đó có chính sách giảm nghèo

bền vững và hiệu quả. Vì vậy, để góp phần thực hiện chính sách giảm nghèo bền

vững trên địa bàn quận Bình Tân, Tp. Hồ Chí Minh, tác giả lựa chọn đề tài: “Nâng

cao hiệu quả thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn quận Bình

Tân, Tp. Hồ Chí Minh đến năm 2025”.

2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài

2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước

[1] Báo cáo “Tổng quan các nghiên cứu về giảm nghèo ở Việt Nam” của

Nguyễn Thị Thu Hà, Nguyễn Thị Việt Nga, Nguyễn Thanh Phương, Nguyễn Văn

Thục, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, năm 2015. Nghiên cứu này được thực

hiện trong khuôn khổ hợp tác giữa Bộ Lao động Thương binh và Xã hội và Ủy ban

về các Vấn đề Xã hội của Quốc hội thông qua Dự án Hỗ trợ giảm nghèo bền vững

(PRPP) nhằm mục tiêu hỗ trợ kỹ thuật cho hoạt động giám sát giảm nghèo tối cao

của Quốc hội theo Nghị quyết số 661/NQ-UBTVQH13, ngày 04/9/2013.

Báo cáo tập trung phân tích, đánh giá tổng quan các kết quả, khuyến nghị

chính về giảm nghèo của các báo cáo trong giai đoạn 2005-2013. Báo cáo này chỉ ra

rằng do các quy định chính sách giảm nghèo suốt thời gian qua được xác định thông

qua các yếu tố về kinh tế, nên đại đa số các nghiên cứu về giảm nghèo cũng mới chỉ

dừng lại ở các khía cạnh kinh tế. Rất ít những nghiên cứu về giảm nghèo ngoài khía

cạnh kinh tế. Chỉ trong các năm gần đây, khi các mục tiêu giảm nghèo ở Việt Nam

chú trọng nhiều hơn vào vấn đề giảm nghèo bền vững, bắt đầu xuất hiện các nghiên

cứu, tiếp cận vấn đề nghèo dưới góc độ đa chiều.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

4

Do đặc trưng về yếu tố địa lý, cũng như các đặc trưng về dân tộc, điều kiện

sản xuất…nên các nghiên cứu về giảm nghèo phần nhiều được thực hiện ở các khu

vực vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số. Điều này cũng phản ánh đặc điểm về

đối tượng, địa bàn mà các chính sách giảm nghèo đang bao phủ. Chính vì thế, các

nghiên cứu về nghèo ở khu vực đô thị, nông thôn đồng bằng là khá ít. Tuy nhiên,

một vài năm trở lại đây, đã xuất hiện nhiều hơn các nghiên cứu nghèo ở các khu vực

này, một phần thể hiện hướng nghiên cứu mới trong giảm nghèo, một phần khác

xuất phát từ những tác động xã hội, đặc biệt là lạm phát và khủng hoảng kinh tế.

Các kết quả nghiên cứu về nghèo đô thị cho thấy cần thiết phải nhìn nhận rộng hơn,

sâu hơn các vấn đề về giảm nghèo, nếu như Việt Nam muốn đạt các kết quả bền

vững.

Báo cáo cũng chỉ ra các cách thức đo lường nghèo qua các giai đoạn. Chuẩn

nghèo được điều chỉnh qua các giai đoạn khác nhau để phù hợp với bối cảnh phát

triển mới của Việt Nam. Thông thường thời gian điều chỉnh chuẩn nghèo chính

thức là 5 năm, do gắn với các Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã hội, trong khi đó thời

gian thay đổi của chuẩn nghèo còn lại diễn ra nhanh hơn. Đặc biệt, từ năm 2008,

chuẩn nghèo đa chiều trở nên phổ biến trong các nghiên cứu về nghèo tại Việt Nam

và dần phản ánh đầy đủ hơn những vấn đề đa dạng của tình trạng nghèo. Đồng thời,

ghi nhận các nỗ lực, quyết tâm giảm nghèo của Việt Nam thể hiện qua hệ thống

chính sách ngày càng đa dạng và toàn diện hơn. Các chính sách này không chỉ hỗ

trợ trực tiếp về đời sống cho các nhóm nghèo mà còn mở ra nhiều cơ hội thoát

nghèo cho họ dựa trên các chính sách phát triển vốn con người, tiếp cận và sử dụng

các dịch vụ xã hội, phát triển cơ sở hạ tầng… Tuy nhiên, qua các nghiên cứu, có thể

thấy nhiều tồn tại, thách thức về giảm nghèo đã được chỉ ra, đặc biệt là các vấn đề

liên quan tới sự chồng chéo, phân tán của chính sách, vai trò hạn chế của Văn

phòng Quốc gia về giảm nghèo, khoảng cách giàu nghèo, bất bình đẳng…

Báo cáo cũng trình bày các khuyến nghị vĩ mô và vi mô đã được đề xuất

trong các nghiên cứu về giảm nghèo, trong đó có không ít các khuyến nghị đã được

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

5

xem xét, điều chỉnh trong hệ thống chính sách ở các giai đoạn tiếp theo, điển hình

như: (i) mở rộng hệ thống chính sách bảo trợ xã hội để giảm thiểu rủi ro với các

nhóm nghèo và các nhóm xã hội khác: (ii) tăng cường sự tham gia của người dân

trong các chính sách giảm nghèo; (iii) thúc đẩy phân cấp trong thực hiện chính sách

giảm nghèo; (iv) tăng cường vai trò của địa phương, (v) nâng cao năng lực cán bộ

giảm nghèo… Tuy nhiên, cũng có rất nhiều khuyến nghị chưa/không được xem xét

vì những lý do khác nhau, kể cả trong trường hợp các khuyến nghị này liên tục xuất

hiện trong các nghiên cứu giảm nghèo (của một tổ chức, hoặc nhiều tổ chức), các

khuyến nghị này chủ yếu liên quan tới: (i) giảm sự chồng chéo các chương trình,

chính sách giảm nghèo; (ii) chuẩn nghèo và quy trình rà soát hộ nghèo; (iii) tiếp cận

đa chiều trong giảm nghèo; (iv) vấn đề hỗ trợ tài chính trọn gói cho địa phương; (v)

nâng cao vai trò quản lý của Văn phòng giảm nghèo quốc gia…cùng các hoạt động

giám sát, minh bạch thông tin trong lĩnh vực giảm nghèo.

[2] Báo cáo “Khởi đầu tốt, nhưng chưa phải đã hoàn thành: Thành tựu ấn

tượng của Việt Nam trong giảm nghèo và những thách thức mới” do Ngân hàng thế

giới thực hiện với sự hợp tác của Trung tâm Phân tích và Dự báo thuộc Viện Khoa

học Xã hội Việt Nam, năm 2012. Báo cáo ghi nhận Việt Nam đã đạt được hầu hết

các mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ và một số trường hợp còn vượt chỉ tiêu đề ra.

Chuẩn nghèo nhằm đáp ứng “những nhu cầu cơ bản” được đặt ra ở mức thấp so với

chuẩn mực quốc tế; nhiều hộ nghèo thoát nghèo trong thập kỉ có thu nhập rất sát so

với chuẩn nghèo và dễ tái nghèo nếu bị các cú sốc đặc thù như mất việc, tai nạn,

bệnh tật…Việt Nam nhưng dễ bị tổn thương ở người dân thành thị do phải chị ảnh

hưởng của lạm phát và các vấn đề thất nghiệp, kinh doanh trì trệ, sức khỏe suy

giảm, nhất là những người sống nhờ vào các khoản tiền tiết kiệm hoặc thu nhập cố

định, không điều chỉnh theo lạm phát như người hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm

xã hội, người không thể làm việc vì lý do sức khỏe…

[3] Bài báo “Chính sách giảm nghèo ở nước ta hiện nay: Thực trạng và định

hướng hoàn thiện” của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Sơn trên tạp chí Kinh tế & Phát

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]