Luận văn thạc sĩ UEH mối quan hệ giữa tự do thương mại và tăng trưởng kinh tế, nghiên cứu trường hợp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

______________***_______________

PHẠM VIẾT HÙNG

MỐI QUAN HỆ GIỮA TỰ DO THƯƠNG

MẠI VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ:

NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2013

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

______________***_______________

PHẠM VIẾT HÙNG

MỐI QUAN HỆ GIỮA TỰ DO THƯƠNG MẠI

VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ: NGHIÊN CỨU

TRƯỜNG HỢP VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế phát triển

Mã số: 60310105

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS.TS. NGUYỄN PHÚ TỤ

Thành phố Hồ Chí Minh - năm 2013

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên tôi xin chân thành cám ơn thầy PGS. TS. Nguyễn Phú Tụ đã tận tình

hướng dẫn và dành nhiều thời gian đọc, góp ý và động viên tôi trong quá trình thực

hiện luận văn tốt nghiệp này.

Xin chân thành cám ơn các quý thầy, cô của khoa Kinh tế phát triển, Viện đào tạo

sau đại học và các khoa khác của trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh,

Lãnh đạo Viện và các đồng nghiệp ở Viện Nghiên Cứu Thương Mại, các bạn trong lớp

cao học khoá 19 đã tận tình hỗ trợ tôi trong suốt thời gian theo học tại trường cũng như

thời gian làm luận văn tốt nghiệp này.

Tôi cũng xin gửi lời cám ơn đến PGS.TS. Đinh Văn Thành - Viện trưởng và TS. Hồ

Trung Thanh - Trưởng phòng Quản lý khoa học Viện Nghiên Cứu Thương Mại - Bộ

Công Thương đã tạo điều kiện hỗ trợ tôi trong quá trình thu thập tài liệu, số liệu để

thực hiện luận văn tốt nghiệp này.

Cuối cùng tôi xin dành cho cha mẹ, vợ, các con và những người thân trong gia đình

tôi đã hết lòng quan tâm và dành cho tôi những điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành

khoá học này.

Xin chân thành cám ơn tất cả mọi người!

Phạm Viết Hùng

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, có sự hỗ trợ từ

Thầy hướng dẫn, những người tôi đã cảm ơn và trích dẫn trong luận văn này. Các số

liệu, tài liệu sử dụng trong đề tài luận văn này đều có nguồn gốc rõ ràng và nội dung

nghiên cứu cũng như kết quả nghiên cứu trong đề tài này là trung thực và chưa từng

được công bố trong bất cứ công trình nào.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 23 tháng 01 năm 2013

Tác giả

Phạm Viết Hùng

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

TÓM TẮT

Mục tiêu của luận văn này là khảo sát mối quan hệ nhân quả giữa tự do thương mại

và tăng trưởng kinh tế Việt Nam dựa trên dữ liệu kinh tế hàng năm do Tổng cục thống

kê công bố; chiều hướng và mức độ tác động qua lại giữa hai biến số để từ đó đưa ra

các giải pháp và kiến nghị chính sách nhằm thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu trong

điều kiện thương mại tự do đang là xu hướng tất yếu của thế giới.

Tác giả áp dụng mô hình hồi quy do Bajwa và Siddiqi (2011) đề xuất, phương pháp

kiểm định nhân quả Granger được sử dụng để khảo sát mối quan hệ giữa tự do thương

mại và tăng trưởng kinh tế Việt Nam cả trong ngắn hạn và dài hạn. Kết quả nghiên cứu

thực nghiệm kiểm định nhân quả Granger dựa trên mô hình vector hiệu chỉnh sai số

(VECM) cho thấy rằng quan hệ giữa tự do thương mại và tăng trưởng kinh tế chỉ tác

động qua lại trong dài hạn, nhưng trong điều kiện Việt Nam thì tác động từ tăng trưởng

kinh tế đến tự do thương mại lớn hơn tác động từ tự do thương mại đến tăng trưởng

kinh tế. Kết quả thực nghiệm theo tác giả là hợp lý vì từ khi Việt Nam thực hiện chính

sách tự do thương mại, cán cân thương mại của Việt Nam luôn âm (giá trị kim ngạch

nhập khẩu luôn lớn hơn kim ngạch xuất khẩu). Từ kết quả nghiên cứu, theo tác giả giải

pháp phù hợp trong trường hợp này là tăng cường xuất khẩu và quản lý nhập khẩu

nhằm giảm thâm hụt cán cân thương mại trong hoạt động xuất nhập khẩu.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1

1. Sự cần thiết lựa chọn vấn đề nghiên cứu. ..................................................................... 1

2. Vấn đề nghiên cứu......................................................................................................... 4

3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................................... 5

4. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................... 5

5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 5

6. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài ........................................................................................... 6

7. Kết cấu luận văn ............................................................................................................ 6

CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN KHOA HỌC VỀ THƯƠNG MẠI TỰ DO, TĂNG

TRƯỞNG KINH TẾ. ...................................................................................................... 7

1.1 Thương mại và vai trò của thương mại trong nền kinh tế quốc dân ........................... 8

1.2 Phương thức vận hành chính sách thương mại trên thế giới. .................................... 10

1.3 Lý luận về tự do và bảo hộ thương mại. ................................................................... 12

1.3.1 Lý luận về tự do thương mại ............................................................................. 12

- Lý thuyết lợi thế tuyệt đối của Adam Smith.............................................................. 12

- Lý thuyết lợi thế so sánh của Ricardo . .................................................................... 13

- Mô hình Heckscher-Ohlin ........................................................................................ 14

- Lý thuyết thương mại mới. ....................................................................................... 16

1.3.2 Lý luận về bảo hộ thương mại ........................................................................... 17

1.3.3 Các tiêu chí đánh giá chính sách tự do hay bảo hộ thương mại ........................ 19

1.3.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động thương mại quốc tế ................................ 21

1.4 Lý thuyết tăng trưởng kinh tế .................................................................................... 25

1.5 Mối quan hệ giữa tự do thương mại và Tăng trưởng kinh tế .................................... 27

1.6 Mô hình nghiên cứu thực nghiệm về mối quan hệ giữa tự do thương mại và tăng

trưởng kinh tế .................................................................................................................. 30

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1.7 Đề xuất mô hình nghiên cứu ..................................................................................... 31

1.8 Phương pháp nghiên cứu thực ngiệm........................................................................ 33

1.9 Đo lường tự do thương mại. ...................................................................................... 41

1.10 Kết luận ................................................................................................................... 44

CHƯƠNG 2. TỰ DO THƯƠNG MẠI & TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ CỦA VIỆT

NAM GIAI ĐOẠN 1986-2011. ..................................................................................... 45

2.1 Tiến trình tự do thương mại ở Việt Nam .................................................................. 45

2.2 Thực trạng hoạt động ngoại thương và tăng trưởng kinh tế Việt Nam ..................... 48

2.3 Phân tích thực nghiệm về mối quan hệ giữa tự do thương mại và Tăng trưởng kinh

tế ở Việt nam. .................................................................................................................. 55

2.3.1 Tóm lược kết quả nghiên cứu trước .................................................................. 55

2.3.2 Số liệu phân tích thực nghiệm ........................................................................... 57

2.3.3 Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................... 58

2.3.4 Giải thích kết quả nghiên cứu ........................................................................... 66

2.3 Kết luận: .................................................................................................................... 68

CHƯƠNG 3. KẾT LUẬN, GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ. ....................................... 69

3.1 Kết luận ..................................................................................................................... 69

3.2 Giải pháp ................................................................................................................... 70

3.3 Kiến nghị ................................................................................................................... 76

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 1

PHỤ LỤC I: SỐ LIỆU PHÂN TÍCH THỐNG KÊ MÔ TẢ ....................................... 6

PHỤ LỤC 2: SỐ LIỆU PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM ............................................. 7

PHỤ LỤC 3: CHỈ SỐ MỞ CỬA THỊ TRƯỜNG CỦA ICC NĂM 2011 ................... 8

PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH BẰNG PHẦN MỀM ................ 12

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Thuế suất thuế nhập khẩu bình quân theo cam kết CEPT (%) ...................... 46

Bảng 2.2: Thuế suất thuế nhập khẩu bình quân theo cam kết WTO (%) ........................ 47

Bảng 2.3: Tăng trưởng kinh tế và chỉ số tự do thương mại của Việt Nam* ................... 48

Bảng 2.4: Cơ cấu nhập khẩu phân theo nhóm hàng giai đoạn 1986-1995 .................... 50

Bảng 2.5: Cơ cấu nhập khẩu phân theo nhóm hàng giai đoạn 1996- 2005 ................... 53

Bảng 2.6: Cơ cấu nhập khẩu phân theo nhóm hàng giai đoạn 2006- 2011 ................... 55

Bảng 2.7: Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị ADF đối với các chuỗi gốc. ...................... 59

Bảng 2.8 : Kết quả xác định độ trễ tối ưu. ...................................................................... 60

Bảng 2.9: Kết quả kiểm định đồng liên kết với chuỗi không dừng. ................................ 61

Bảng 2.10: Kết quả ước lượng mô hình VECM. ............................................................. 62

Bảng 2.11: Kết quả kiểm định kiểm định mối quan hệ trong ngắn hạn . ....................... 64

Bảng 2.12: Kết quả kiểm định kiểm định mối quan hệ trong dài hạn . .......................... 64

Bảng 2.13: Kết quả kiểm định nhân quả Granger. ......................................................... 66

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 2.1: Độ mở thương mại và GDP Việt Nam giai đoạn 1986 - 1995 ....................... 49

Hình 2.2: Độ mở thương mại và GDP Việt Nam giai đoạn 1996 - 2005 ....................... 52

Hình 2.3: Độ mở thương mại và GDP Việt Nam giai đoạn 2006 - 2011 ....................... 54

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Diễn giải

AFTA Khu vực tự do thương mại ASEAN

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

DNNN Doanh nghiệp Nhà Nước

CEPT Hiệp định về thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

FTA Khu vực tự do thương mại

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

OLS Bình phương nhỏ nhất

SW Chỉ số Sachs và Warner

TFP Năng suất các nhân tố tổng hợp

USD Đô la Mỹ

USBTA Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam - Mỹ

VAR Vector tự hồi quy

XHCN Xã hội chủ nghĩa

XNK Xuất nhập khẩu

WTO Tổ chức thương mại thế giới

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết lựa chọn vấn đề nghiên cứu

Từ hoạt động thực tế chúng ta có thể kết luận thương mại và tăng trưởng kinh tế có

liên quan mật thiết và tương hỗ lẫn nhau. Tăng trưởng kinh tế là mục tiêu để phát triển

thương mại và ngược lại. Để có được những chính sách phù hợp nhất nhằm kích thích

tăng trưởng và đẩy nhanh tiến trình công nghiệp hóa vẫn là vấn đề đang phải nghiên

cứu. Sự sụp đổ của các nền kinh tế vận hành theo cơ chế kế hoạch tập trung cùng với

nhiều biểu hiện trục trặc của các phương thức vận hành thương mại theo hướng thay

thế nhập khẩu đã nảy sinh giả thuyết cho rằng thực hiện chính sách thương mại theo

hướng tự do là chìa khóa cho sự thành công về kinh tế. Tuy nhiên, các kết quả nghiên

cứu cả trong lý thuyết và thực nghiệm vẫn chưa thể giải quyết triệt để được tất cả các

vấn đề của tự do hóa thương mại và đây tiếp tục là một chủ đề được các nhà kinh tế

cũng như các nhà hoạch định chính sách nghiên cứu. Những tranh luận liên quan đến

việc lựa chọn chính sách thương mại và tác động của nó đối với việc thực thi các chính

sách kinh tế liên tục xuất hiện trong kinh tế phát triển, nhưng sau những thành công của

các nước Đông Á trong thực thi các chính sách phát triển kinh tế trong những năm 90

của thế kỷ trước và việc công bố nghiên cứu của ngân hàng Thế giới - Sự thần kỳ của

Đông Á - vào năm 1993 đã làm cho các tranh luận này trở lên sôi động hơn đồng thời

cũng có nhiều công trình nghiên cứu thực nghiệm đã được thực hiện để đánh giá vai trò

của việc cải cách chính sách thương mại trong tăng trưởng kinh tế.

Tự do thương mại và tăng trưởng kinh tế có mối quan hệ như thế nào? Tự do

thương mại tạo động lực để tăng trưởng kinh tế hay là tăng trưởng kinh tế đặt ra yêu

cầu phải tự do thương mại? Các lý thuyết kinh tế cổ điển và tân cổ điển cho rằng tự do

thương mại dẫn đến tăng trưởng kinh tế và có rất nhiều lý do giải thích tại sao tự do

thương mại (nhất là tự do trong thương mại quốc tế) dẫn đến tăng trưởng kinh tế. Tự

do thương mại là động lực cho tăng trưởng kinh tế bởi vì tự do thương mại tạo ra các

kích thích cho sự tăng trưởng kinh tế, đó là:

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]