Luận văn thạc sĩ UEH hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro nhằm nâng cao chất lượng của cuộc kiểm toán

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

------

NGUYỄN THỊ THÙY LINH

HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO

NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA CUỘC KIỂM TOÁN

BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN

ĐỘC LẬP VỪA VÀ NHỎ TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP.Hồ Chí Minh – Năm 2013

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

------

NGUYỄN THỊ THÙY LINH

HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO

NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA CUỘC KIỂM TOÁN

BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN

ĐỘC LẬP VỪA VÀ NHỎ TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 60340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Thị Giang Tân

TP.Hồ Chí Minh – Năm 2013

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài này dựa trên quá trình nghiên cứu trung thực dưới sự cố

vấn của người hướng dẫn khoa học. Đây là đề tài thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành Kế toán

- Kiểm toán. Đề tài này chưa được ai công bố dưới bất kỳ hình thức nào và tất cả các

nguồn tham khảo đều được trích dẫn đầy đủ.

TP. HCM, Ngày tháng năm

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thùy Linh

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ và đóp

góp quý báu từ phía thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.

Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến Cô hướng dẫn PGS.TS

Trần Thị Giang Tân đã tận tâm giúp đỡ, hướng dẫn và cho tôi những kinh nghiệm

quý báu để hoàn thành luận văn này.

Xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô đã tham gia giảng dạy lớp cao học kinh tế của

Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh đã cho tôi những kiến thức nền tảng

và những kinh nghiệm thực tế vô cùng hữu ích và quý giá.

Xin cảm ơn Ban Giám Hiệu và Khoa Đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Kinh tế

Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập và nghiên cứu trong

suốt thời gian qua.

Xin trân trọng cảm ơn !

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Tính cấp thiết của đề tài

2. Mục tiêu của đề tài

3. Câu hỏi nghiên cứu

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

5. Phương pháp nghiên cứu

6. Tổng quan về các nghiên cứu trước

7. Kết cấu của luận văn

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ RỦI RO VÀ THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO

TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH........................................................4

1.1 Lịch sử phát triển các khái niệm về rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm

toán báo cáo tài chính ....................................................................................................4

1.1.1 Giai đoạn hình thành ..........................................................................................4

1.1.2 Giai đoạn phát triển ............................................................................................6

1.1.3 Giai đoạn hiện đại...............................................................................................7

1.2 Tổng quan về rủi ro, phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro và đánh giá rủi

ro trong kiểm toán báo cáo tài chính............................................................................8

1.2.1 Các khái niệm về rủi ro ...........................................................................................8

1.2.1.1 Rủi ro kinh doanh.................................................................................................8

1.2.1.2 Rủi ro của hợp đồng.............................................................................................9

1.2.1.3 Rủi ro có sai sót trọng yếu ...................................................................................9

1.2.1.4 Rủi ro đáng kể ....................................................................................................10

1.2.1.5 Rủi ro kiểm toán.................................................................................................10

1.2.2 Các bộ phận rủi ro kiểm toán ................................................................................11

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1.2.3 Phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro...................................................12

1.2.3.1 Khái niệm và sự cần thiết của phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro12

1.2.3.2 Mô hình rủi ro tài chính (mô hình rủi ro truyền thống) .....................................13

1.2.3.3 Mô hình rủi ro kinh doanh .................................................................................15

1.2.4 Đánh giá rủi ro kiểm toán .....................................................................................19

1.2.4.1 Khái niệm đánh giá rủi ro ..................................................................................19

1.2.4.2 Sự cần thiết của việc đánh giá rủi ro..................................................................19

1.3 Các nghiên cứu về rủi ro và đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài

chính 20

1.3.1 Mối liên hệ giữa lấy mẫu thống kê và mục tiêu kiểm toán khi xác định rủi ro

(Robert K. Elliott and John R. Roger 1972) ..................................................................20

1.3.2 Nghiên cứu về việc áp dụng chiến lược tiếp cận kiểm toán dựa vào rủi ro kinh

doanh (Aasmund Eilifsen,W.Robert Knechel and PhilipWallage 2001).......................21

1.3.3 Tính hữu hiệu của việc thay đổi phương pháp kiểm toán: từ phương pháp kiểm

toán truyền thống sang phương pháp dựa trên rủi ro kinh doanh (Keith Robson,

Christopher Humphrey, Rihab Khalifa, Julian Jones 2006) ..........................................22

1.3.4 Phương pháp kiểm toán dựa trên rủi ro kinh doanh: nguồn gốc, trở ngại và cơ hội

(W. Robert Knechel 2007).............................................................................................23

1.3.5 Quá trình phát triển các phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro (Effrina

Prinsloo 2008)................................................................................................................25

1.4 Yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán quốc tế hiện hành liên quan đến thủ tục

đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính....................................................26

1.4.1 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 200 - Mục tiêu và nguyên tắc cơ bản chi phối

kiểm toán báo cáo tài chính............................................................................................26

1.4.2 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 240 - Gian lận và sai sót ...............................26

1.4.3 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 315 - Hiểu biết về tình hình kinh doanh, môi

trường hoạt động đơn vị và đánh giá rủi ro các sai sót trọng yếu..................................28

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1.4.4 Chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 330 - Thủ tục của KTV trong việc đối phó với

những rủi ro đã lường trước ...........................................................................................30

1.4.5 Mối quan hệ giữa các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến thủ tục đánh giá rủi ro

........................................................................................................................................31

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ RỦI RO TRONG KIỂM TOÁN

BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN CÓ QUY MÔ VỪA

VÀ NHỎ Ở VIỆT NAM ..............................................................................................34

2.1 Thực trạng các quy định hiện hành liên quan đến đánh giá rủi ro ..................34

2.1.1 Các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến đánh giá rủi ro có hiệu lực đến ngày 31

tháng 12 năm 2013.........................................................................................................34

2.1.2 Các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến đánh giá rủi ro có hiệu lực kể từ ngày 01

tháng 01 năm 2014.........................................................................................................36

2.2 Thực trạng thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các

công ty kiểm toán có quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam hiện nay...............................37

2.2.1 Thực trạng đánh giá rủi ro của các công ty kiểm toán vừa và nhỏ theo báo cáo

tổng kết của Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam .................................................38

2.2.2 Thực trạng về thủ tục đánh giá rủi ro của các công ty kiểm toán vừa và nhỏ thông

qua khảo sát của người viết............................................................................................42

2.2.2.1 Thực trạng về mô hình rủi ro .............................................................................43

2.2.2.2 Thực trạng về thủ tục đánh giá rủi ro và các hoạt động liên quan :...................46

2.2.2.3 Thực trạng về phương pháp xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ...58

2.2.2.4 Thực trạng về tài liệu, hồ sơ kiểm toán liên quan đến đánh giá rủi ro...............63

2.2.2.5 Thực trạng về chương trình kiểm toán...............................................................65

2.3 Đánh giá chung về thực trạng đánh giá rủi ro trong các công ty kiểm toán vừa

và nhỏ tại Việt Nam......................................................................................................66

2.3.1 Ưu điểm.................................................................................................................66

2.3.2 Tồn tại ...................................................................................................................66

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2.3.3 Nguyên nhân tồn tại các hạn chế ..........................................................................68

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỦ TỤC ĐÁNH GIÁ RỦI RO

TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TẠI CÁC CÔNG TY KIỂM

TOÁN ĐỘC LẬP CÓ QUY MÔ VỪA VÀ NHỎ TẠI VIỆT NAM........................71

3.1 Các quan điểm hoàn thiện đánh giá rủi ro ..........................................................71

3.2 Giải pháp hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro tại các công ty kiểm toán có quy

mô vừa và nhỏ...............................................................................................................72

3.2.1 Cần áp dụng mô hình rủi ro kinh doanh trong đánh giá rủi ro..............................72

3.2.1.1 Sự cần thiết áp dụng mô hình rủi ro kinh doanh................................................72

3.2.1.2 Thiết kế quy trình đánh giá rủi ro: .....................................................................74

3.2.1.3 Mô hình hỗ trợ cho công tác đánh giá rủi ro kinh doanh...................................82

3.2.2 Xây dựng chương trình kiểm toán riêng cho từng nhóm ngành nghề, theo từng

loại hình doanh nghiệp ...................................................................................................87

3.2.3 Sử dụng phần mềm kiểm toán để hỗ trợ cho công tác đánh giá rủi ro .................88

3.2.4 Phát triển kỹ thuật phân tích phục vụ cho mục đích đánh giá rủi ro.....................89

3.2.5 Thường xuyên tổ chức các buổi huấn luyện, nâng cao kỹ năng, kinh nghiệm cho

đội ngũ KTV trong việc thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro ......................................90

3.2.6 Hoàn thiện hệ thống kiểm soát chất lượng của công ty ........................................92

3.2.7 Học tập, tiếp thu kinh nghiệm đánh giá rủi ro của quốc tế bằng biện pháp mở

rộng, tăng cường hợp tác, đăng ký làm thành viên của các công ty kiểm toán quốc tế có

uy tín...............................................................................................................................94

3.3 Các giải pháp bổ trợ khác .....................................................................................94

3.3.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý và hệ thống văn bản pháp luật về kế toán - kiểm

toán.................................................................................................................................95

3.3.2 Nâng cao vai trò và sự hỗ trợ của Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam

(VACPA)........................................................................................................................96

3.3.2.1 Tăng cường thực hiện kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán ........................96

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

3.3.2.2 Nâng cao chất lượng của các buổi cập nhật kiến thức để trang bị và cập nhật

đầy đủ kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm cho đội ngũ KTV trong việc thực hiện các thủ

tục đánh giá rủi ro. .........................................................................................................97

3.3.2.3 Tăng cường vai trò kiểm soát để giàm thiếu việc cạnh tranh thông qua giảm giá

phí và đưa ra biện pháp xử lý đối với công ty kiểm toán và kiểm toán viên.................97

3.3.2.4 Phát triển chương trình kiểm toán mẫu và xây dựng thành chương trình phần

mềm kiểm toán...............................................................................................................98

3.3.2.5 Soạn thảo và xây dựng tài liệu hướng dẫn Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam....99

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU – CHỮ VIẾT TẮT

1. BCKT Báo cáo kiểm toán

2. BCTC Báo cáo tài chính

3. CTKT Chương trình kiểm toán

4. ISA Chuẩn mực kiểm toán quốc tế

5. KSNB Kiểm soát nội bộ

6. KTV Kiểm toán viên

7. VACPA Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam

8. VSA Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2. 1: Bảng tổng hợp các sai sót về mặt kỹ thuật (kết quả kiểm tra năm 2012) ....38

Bảng 2. 2: Bảng kết quả khảo sát về mô hình kiểm toán đang được các công ty kiểm

toán vừa và nhỏ áp dụng.............................................................................................44

Bảng 2. 3: Bảng kết quả khảo sát về việc thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro trong

giai đoạn tiền kế hoạch. ..............................................................................................48

Bảng 2. 4: Bảng kết quả khảo sát thực trạng thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro và các

hoạt động liên quan trong giai đoạn lập kế hoạch .......................................................48

Bảng 2. 5: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục phỏng vấn, quan sát và điều tra ..............50

Bảng 2. 6: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục phân tích ................................................51

Bảng 2. 7: Bảng thống kê kết quả khảo sát đối với thủ tục áp dụng thông tin từ các

cuộc kiểm toán trước ..................................................................................................53

Bảng 2. 8: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục thảo luận trong nhóm kiểm toán.............55

Bảng 2. 9: Bảng kết quả khảo sát về thủ tục xem xét các dấu hiệu có thể dẫn đến gian

lận ..............................................................................................................................56

Bảng 2. 10: Bảng kết quả khảo sát về thực trạng thực hiện các thủ tục xác định và đánh

giá rủi ro có sai sót trọng yếu......................................................................................58

Bảng 2. 11: Bảng kết quả khảo sát về thực trạng công tác thực hiện và lưu lại hồ sơ, tài

liệu kiểm toán.............................................................................................................63

Bảng 2. 12: Bảng kết quả khảo sát về thực trạng về chương trình kiểm toán ..............65

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa với xu thế mở cửa, hội

nhập với quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay đã tạo ra một thị trường rộng

mở cho ngành kiểm toán phát triển. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, ngày càng

có nhiều thách thức được đặt ra với hoạt động kiểm toán độc lập. Nhu cầu về thông tin

tài chính trung thực, khách quan từ các nhà đầu tư và bên liên quan ngày càng tăng đòi

hỏi các công ty kiểm toán phải chú trọng nhiều hơn đến chất lượng dịch vụ kiểm toán.

Khối lượng và quy mô của các giao dịch ngày càng lớn dẫn đến khối lượng công việc

của cuộc kiểm toán rất nhiều, mức độ rủi ro kiểm toán cũng tăng lên. Ngoài ra, sự cạnh

tranh giữa các công ty kiểm toán cũng dẫn đến yêu cầu phải giảm phí kiểm toán để duy

trì và phát triển khách hàng.

Để đáp ứng các yêu cầu đó, phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro

chính là lựa chọn cho phép KTV đảm bảo được tính hữu hiệu và hiệu quả của cuộc

kiểm toán. Theo phương pháp tiếp cận này, việc đánh giá rủi ro là công việc cần thiết

và rất quan trọng, chi phối xuyên suốt cả quá trình kiểm toán, giúp cho KTV có một cái

nhìn tổng thể về cả quy trình kiểm toán của đơn vị.

Tuy nhiên, trong thực tế hiện nay, việc đánh giá rủi ro ở các công ty kiểm toán

vẫn chưa hoàn thiện, do đây là một công việc khó và đòi hỏi sự xét đoán của KTV.

Điều này là do chất lượng dịch vụ kiểm toán chưa đồng đều, còn có sự chênh lệch giữa

các nhóm công ty kiểm toán quốc tế và các nhóm công ty kiểm toán nội địa với quy mô

vừa và nhỏ.

Xuất phát từ những lí do nêu trên, việc hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro trong

kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán vừa và nhỏ tại Việt Nam là một

vấn đề cần thiết. Do vậy, người viết đã chọn đề tài “ Hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro

nhằm nâng cao chất lượng của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính tại các công ty kiểm

toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam”

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2

2. Câu hỏi nghiên cứu và mục tiêu nghiên cứu

Câu hỏi nghiên cứu:

Các Công ty kiểm toán có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam có thực hiện thủ tục

đánh giá rủi ro khi kiểm toán báo cáo tài chính theo đúng yêu cầu của chuẩn mực kiểm

toán không.

Mục tiêu của đề tài nhằm giải quyết những vấn đề sau:

- Hệ thống hóa các nghiên cứu trước đây và yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán

về thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính.

- Tìm hiểu thực trạng thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính

tại các công ty kiểm toán độc lập vừa và nhỏ tại Việt Nam.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro trong kiểm

toán báo cáo tài chính cho các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt

Nam.

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo

tài chính của các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam.

4. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp định lượng là phương pháp được sử dụng trong việc nghiên cứu

luận văn.

5. Tổng quan về các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam

Chủ đề nghiên cứu về thủ tục đánh giá rủi ro đã được một số tác giả chọn làm đề

tài luận văn thạc sĩ, các đề tài nghiên cứu hay các bài báo, tiêu biểu như:

Luận văn thạc sĩ kinh tế “Giải pháp hoàn thiện đánh giá rủi ro trong kiểm toán

báo cáo tài chính tại các công ty kiểm toán Việt Nam” của Hoàng Thị Thu Trang thực

hiện năm 2008. Trong đề tài này, tác giả đã trình bày về các cơ sở lý luận của rủi ro

kiểm toán và các thủ tục đánh giá rủi ro dựa trên các yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán

quốc tế và chuẩn mực kiểm toán Việt Nam ban hành từ năm 1999 đến năm 2005. Từ

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

3

những thực trạng đánh giá rủi ro tại các công ty kiểm toán, tác giả đã đưa ra giải pháp

để hoàn thiện các tồn tại cho các đối tượng gồm cơ quan quản lý nhà nước, hội kiểm

toán viên hành nghề Việt Nam và các công ty kiểm toán tại Việt Nam.

Bài nghiên cứu “Đánh giá rủi ro kiểm toán: nhận diện các nguy cơ” của TS

Phạm Tiến Hưng và Ths Nguyễn Thị Phương Thảo đăng trên tạp chí kiểm toán.

Nghiên cứu đã nêu lên các tồn tại trong việc đánh giá rủi ro kiểm toán trong thời gian

vừa qua bao gồm việc không thực hiện đánh giá đầy đủ rủi ro kinh doanh trong qui

trình đánh giá rủi ro kiểm toán, sử dụng các “biện pháp kỹ thuật” trong kiểm toán để

phòng ngừa rủi ro cho công ty kiểm toán hơn là bảo vệ lợi ích khách hàng, KTV không

kiểm soát được rủi ro kiểm toán trong trường hợp ban giám đốc, quản lý công ty khách

hàng thiếu tính trung thực hoặc cố tình gian lận.

6. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết

cấu theo ba phần chính như sau

Chương 1: Tổng quan về rủi ro và thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo

cáo tài chính

Chương 2: Thực trạng thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính

tại các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam

Chương 3: Giải pháp hoàn thiện thủ tục đánh giá rủi ro trong kiểm toán báo cáo

tài chính tại các công ty kiểm toán độc lập có quy mô vừa và nhỏ tại Việt Nam

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]