Luận văn thạc sĩ UEH dựng lại bức tranh ngân sách đánh giá tính bền vững tài khóa của việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH



NGUYỄN THỊ NGỌC QUỲNH

DỰNG LẠI BỨC TRANH NGÂN SÁCH

ĐÁNH GIÁ TÍNH BỀN VỮNG TÀI KHÓA

CỦA VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FUBRIGHT

CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH SÁCH CÔNG

MÃ SỐ: 60.31.14

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS VŨ THÀNH TỰ ANH

TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2012

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử

dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu

biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế

TP. Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 04 năm 2012

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Ngọc Quỳnh

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại Học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, mà đại diện là

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright và các đơn vị đã tài trợ cho chương trình, để tôi

có điều kiện được tham gia học tập trong suốt thời gian 2 năm vừa qua.

Tôi xin cảm ơn và gửi lời chúc sức khỏe tới các thầy giáo, cô giáo, những người đã dìu dắt

và hướng dẫn, giúp đỡ tôi tham gia học tập trong thời gian vừa qua.

Để hoàn thành luận văn này trước tiên tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình tôi, những người đã

nuôi dưỡng, dạy dỗ và luôn động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện. Cảm ơn thầy giáo

Vũ Thành Tự Anh đã tận tình giúp đỡ tôi từ thời điểm đầu tiên cho đến nay. Cảm ơn sự chia

sẻ kinh nghiệm, tư liệu của các anh chị công tác tại Bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước và cơ

quan thuế.

Cảm ơn những đồng nghiệp công tác tại CafeF, bạn bè đã cùng chia sẻ, hỗ trợ tôi trong quá

trình học tập và thực hiện luận văn.

Một lần nữa xin chân thành cảm ơn!

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

iii

TÓM TẮT LUẬN VĂN

Những khó khăn mà cả nền kinh tế đang phải gánh chịu do bất ổn kinh tế vĩ mô đặt ra

yêu cầu sử dụng công cụ chính tài khóa sao cho hiệu quả để giúp doanh nghiệp, người dân

thoát khỏi tình trạng trì trệ. Tuy nhiên, đến nay chưa có bức tranh tương đối đầy đủ về thực

trạng thu và chi tiêu công. Do đó rất khó để có bất kỳ kết luận hay kiến nghị xác đáng cho

chính sách ngân sách khi mà độ tin cậy của ngân sách cũng như tính toàn diện và tính minh

bạch đã bị “làm mờ”.

Dựng lại bức tranh ngân sách nhà nước cho thấy thâm hụt ngân sách kéo dài do chính

sách thu chi ngân sách. Chính sách tài khóa của Việt Nam có tính thuận chu kỳ, kỷ luật tài

khóa chưa nghiêm, thâm hụt ngân sách ít bị tác động bởi yếu tố chu kỳ kinh doanh.

Giai đoạn 2007 – 2010, BCNSNN tăng cao được xác định bởi 3 lý do chính: (i) Kỷ luật

tài khóa chưa nghiêm, không có kế hoạch ngân sách trung hạn, thu vượt dự toán được phục

vụ cho chi thay vì nhằm giảm nợ; (ii) Gói kích thích kinh tế thực hiện năm 2009; (iii) Định

hướng phát triển kinh tế theo chiều rộng với mục tiêu tăng trưởng kinh tế qua đó tăng chi

đầu tư mạnh mẽ.

Việt Nam vẫn còn một khoảng cách khá lớn để tiến đến bền vững tài khóa. Bởi, tính bền

vững còn hạn chế do: (i) Kỷ luật tài khóa chưa nghiêm, năng lực xây dựng dự toán và dự

báo ngân sách còn kém; (ii) Thu từ xuất nhập khẩu vẫn chiếm tỷ trọng cao điều này cho thấy

một thái cực khác của việc đảm bảo nguồn thu ngân sách là nguy cơ nhập siêu tăng; (iii)

Doanh nghiệp và người dân chịu gánh nặng thuế khóa do cơ sở thuế chưa cải thiện, thuế suất

cao, tính thực thi kém. Chính phủ vẫn còn dư địa để giảm thuế suất thuế thu nhập doanh

nghiệp từ 25% xuống 24% ngay trong năm 2012 khi cải thiện tình trạng thất thu thuế hiện

nay; (iv) Thuế nhà và đất chưa được khai thác nghiêm túc để trở thành nguồn thu có giá trị

trong tương lai cho địa phương qua đó giảm gánh nặng chi tiêu cho ngân sách trung ương.

Chống thất thu thuế; giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp; cơ cấu lại khung thu

nhập chịu thuế và thuế suất thuế thu nhập cá nhân; trường hợp miễn, giảm, giãn thuế nhằm

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

iv

mục đích kích thích nền kinh tế nên xem xét phối hợp cho cả loại thuế trực tiếp và gián tiếp

là những gợi ý chính sách quan trọng trong tăng thu ngân sách.

Trong khi đó, chi đầu tư đe dọa tính bền vững tài khóa và phản ánh Việt Nam rất khó để

thoát khỏi chính sách tài khóa “thuận chu kỳ” và khó đạt được mục tiêu giảm bội chi, tiến tới

bền vững tài khóa, khi mà kỷ luật tài khóa từ trung ương đến địa phương vẫn chưa nghiêm,

Nhà nước “làm quá nhiều”. Bên cạnh đó, bản thân các khoản chi có hỗ trợ cho tăng trưởng

kinh tế phản ánh phần nào thất bại của nhà nước trong thiết kế chính sách chi tiêu.

Đối với giảm chi, Chính phủ nên giảm/điều tiết vốn phục vụ đầu tư công hoặc chuyển

hướng chi tiêu công ra khỏi những dự án thâm dụng vốn; thay đổi cách quản trị đầu tư công

ở các dự án bắt buộc Nhà nước phải thực hiện để hiệu quả hơn. Nên chăng để tư nhân tham

gia cung cấp dịch vụ công bao gồm cả dịch vụ hành chính, sự nghiệp kinh tế xã hội nhằm cắt

giảm chi tiêu; đạt hiệu quả chi tiêu và tránh được tình trạng chèn ép vốn tư nhân. Cần có giới

hạn trần chi tiêu ngân sách, tăng tính minh bạch, tăng trách nhiệm giải trình của các cơ quan

ban ngành trực thuộc trung ương để từ đó quản lý nguồn lực công hiệu quả hơn.

Về phía địa phương, nên tăng kỷ luật tài khóa đối với ngân sách địa phương qua việc

tăng trách nhiệm giải trình, minh bạch tài chính, loại bỏ cơ chế “xin – cho”, giới hạn trần bổ

sung ngân sách; cải thiện nguồn thu từ thuế nhà và đất.

Cuối cùng, Chính phủ nên chuyển giao vai trò “trung gian tài chính” cho các tổ chức tài

chính, ngân hàng hiện có; không nên xác định chỉ có doanh nghiệp nhà nước mới có thể đảm

nhận và thực hiện các công trình công ích; hay doanh nghiệp quốc doanh đóng vai trò quan

trọng trong điều tiết nền kinh tế vĩ mô để tránh những thất bại nhà nước như thời gian qua.

Luận văn này sử dụng phương pháp định tính trên cơ sở khung phân tích chính sách chi

tiêu (Stiglitz, 1998) và (S. Chiavo – Campo và P.S.A. Sundaram, 2003), tác động kinh tế của

thuế; và dựa vào dữ liệu thu thập được để phân tích, đánh giá thực trạng thu chi ngân sách

trong giai đoạn 2003-2010 từ đó đưa ra những gợi ý chính sách.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................... ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN ..................................................................................................... iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT............................................................................................. vii

DANH MỤC BẢNG .......................................................................................................... ix

DANH MỤC BIỂU ĐỒ....................................................................................................... x

DANH MỤC HỘP VÀ PHỤ LỤC...................................................................................... xi

Chương 1 DẪN NHẬP ....................................................................................................... 1

1.1. Bối cảnh chính sách ............................................................................................... 1

1.2. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 2

1.3. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 3

1.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 3

1.5. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................ 4

1.6. Kết cấu của nghiên cứu.......................................................................................... 4

2. Chương 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT, PHƯƠNG PHÁP LUẬN ......................................... 6

2.1. Các khái niệm........................................................................................................ 6

2.1.1. Tính bền vững của ngân sách.......................................................................... 6

2.1.2. Kỷ luật tài khóa .............................................................................................. 7

2.1.3. Bội chi ngân sách nhà nước ............................................................................ 8

2.2. Các nghiên cứu trước về chủ đề liên quan .............................................................. 9

2.3. Phương pháp nghiên cứu và nguồn thông tin ........................................................10

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

vi

3. Chương 3 NHỮNG KHIẾM KHUYẾT TRONG CÁCH TÍNH BỘI CHI NGÂN SÁCH

NHÀ NƯỚC CỦA CÁC TỔ CHỨC GIAI ĐOẠN 2003-2010 ............................................12

3.1. Bội chi ngân sách nhà nước theo tiêu chuẩn Việt Nam ..........................................12

3.2. Bội chi ngân sách nhà nước theo tiêu chuẩn Quốc tế GFS - Việt Nam ..................15

3.3. Bội chi ngân sách nhà nước theo IMF ...................................................................15

4. Chương 4 DỰNG LẠI BỨC TRANH BỘI CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC GIAI

ĐOẠN 2003 – 2010............................................................................................................17

4.1. Bức tranh thu – chi ngân sách trung ương toàn diện ..............................................17

4.2. Bức tranh thu – chi ngân sách trung ương tiêu chuẩn GFS có điều chỉnh ..............21

4.3. Nguyên nhân chính dẫn đến thâm hụt ngân sách nhà nước tăng cao giai đoạn 2007-

2010 22

5. Chương 5 TÍNH BỀN VỮNG NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC .........................................28

5.1. Những vấn đề chung .............................................................................................28

5.2. Tính bền vững của nguồn thu ...............................................................................31

5.3. Chi thường xuyên và “bất thường” thường xuyên .................................................40

5.4. Chi đầu tư phát triển .............................................................................................44

5.5. Rút viện trợ và vay nợ nước ngoài về cho vay lại ..................................................48

6. Chương 6 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH .............................................50

6.1. Kết luận ................................................................................................................50

6.2. Gợi ý chính sách ...................................................................................................51

6.3. Hạn chế của nghiên cứu ........................................................................................53

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................54

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

ADB : Ngân hàng Phát triển Châu Á

: (Asian Development Bank)

BCNS : Bội chi ngân sách

BCNSNN : Bội chi ngân sách nhà nước

CP : Chính phủ

CTGD : Công trái giáo dục

DN : Doanh nghiệp

DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước

Đvt : Đơn vị tính

EIU : Economist Intelligence Unit

GDP : Tổng sản phẩm quốc nội

GFS : Hệ thống Thống kê Tài chính Chính phủ

: (Government Finance Statistics Systerm)

HDI : Chỉ số phát triển con người

: (Human Development Index)

IMF : Quỹ Tiền tệ Quốc tế

: (International Monetary Fund)

KD : Kinh doanh

KT-XH : Kinh tế - Xã hội

LHQ : Liên Hiệp Quốc

MOF : Bộ Tài chính Việt Nam

: (Ministry of Finance - Vietnam)

NK : Nhập khẩu

NS : Ngân sách

NSĐP : Ngân sách địa phương

NSNN : Ngân sách nhà nước

NSTW : Ngân sách trung ương

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]