Luận văn thạc sĩ UEH công bằng sức khỏe, nhìn từ khả năng tiếp cận dịch vụ khám chữa bệnh và tham

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

￾￾  ￾￾

PHẠM MINH HIẾU

CÔNG BẰNG SỨC KHỎE: NHÌN TỪ KHẢ NĂNG

TIẾP CẬN DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH VÀ THAM

GIA BẢO HIỂM Y TẾ Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP.HỒ CHÍ MINH-NĂM 2015

LUAN VAN CHAT LUONG download : add luanvanchat@agmail

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

￾￾  ￾￾

PHẠM MINH HIẾU

CÔNG BẰNG SỨC KHỎE: NHÌN TỪ KHẢ NĂNG

TIẾP CẬN DỊCH VỤ KHÁM CHỮA BỆNH VÀ THAM

GIA BẢO HIỂM Y TẾ Ở VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN

MÃ SỐ: 60310105

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. TRẦN TIẾN KHAI

TP.HỒ CHÍ MINH-NĂM 2015

LUAN VAN CHAT LUONG download : add luanvanchat@agmail

LỜI CAM DOAN

Tôi tên Phạm Minh Hiếu

Tôi xin cam đoan đây là nghiên cứu do tôi thực hiện, các số liệu, kết luận

nghiên cứu trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa được công bố ở các

nghiên cứu khác.

Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu này của mình.

Học viên

Phạm Minh Hiếu

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

TRANG BÌA PHỤ

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH SÁCH CÁC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH VẺ

Chương 1: VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................................................. 1

1.1. Đặt vấn đề.............................................................................................. 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 3

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 4

1.4. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu ........................................................ 4

1.5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 5

1.6. Kết cấu của đề tài: ............................................................................... 5

Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ...................................................................... 7

2.1. Một số khái niệm về công bằng và công bằng y tế ............................... 7

2.1.1. Phân biệt một số thuật ngữ .............................................................. 7

2.1.1.1. Bình đẳng (Equality): ............................................................. 7

2.1.1.2. Công bằng (Equity): ............................................................... 7

2.1.1.3. Chênh lệch sức khỏe (Health Inequalities hay

một số tài liệu còn dùng là Health Disparities): ..................... 7

2.1.1.4. Công bằng y tế (Equity in health care): .................................. 7

2.1.2. Phân biệt không công bằng và bất bình đẳng ................................... 8

2.1.3. Công bằng xã hội ............................................................................ 8

2.1.4. Công bằng y tế ................................................................................ 9

2.1.5. Sự thay đổi về quan điểm đối với công bằng sức khỏe. ................. 11

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2.1.6. Một số khó khăn thách thức trong nghiên cứu

công bằng sức khỏe. ..................................................................... 17

2.2. Một số khái niệm về Bảo hiểm, BHYT và BHYT toàn dân .............. 18

2.2.1. Bảo hiểm ....................................................................................... 18

2.2.2. Bảo hiểm y tế ................................................................................ 18

2.2.3. Bảo hiểm y tế toàn dân .................................................................. 21

2.3. Tiếp cận ............................................................................................... 24

2.4. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe ................................................................ 25

2.5. Tóm tắt các nghiên cứu có liên quan .................................................. 27

2.6. Khung phân tích và Tiến trình nghiên cứu ....................................... 31

2.6.1. Khung phân tích Công bằng trong tiếp cận và sử dụng

dịch vụ khám chữa bệnh bằng BHYT tại Việt Nam. ........................ 31

2.6.2. Tiến trình nghiên cứu .................................................................... 32

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................. 34

3.1. Dữ liệu ................................................................................................. 34

3.2. Mô hình phân tích ............................................................................... 34

3.3. Các biến dùng cho phân tích .............................................................. 35

3.3.1. Bảng mô tả Các biến dùng cho mô hình định lượng

số đếm: mô hình hồi quy Poisson (Poisson Regression) .................. 36

3.3.2. Bảng Mô tả Các biến dùng cho mô hình định lượng

phi tuyến tính Logit: (Logistic Regression) ..................................... 37

3.4. Xử lý dữ liệu ........................................................................................ 39

3.5. Các bước trong nghiên cứu định lượng ............................................. 39

3.5.1. So sánh mô tả ................................................................................ 39

3.5.2. Đường cong tập trung (biểu đồ tập trung) ...................................... 41

3.5.3. Chỉ số tập trung ............................................................................. 43

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

3.5.4. Phân tích thành phần Chỉ số tập trung ........................................... 45

3.5.4.1. Phương pháp chuẩn hóa gián tiếp ......................................... 45

3.5.4.2. Chỉ số không công bằng theo chiều ngang ............................. 47

Chương 4: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH VÀ BÀN LUẬN ................................... 48

4.1. Thực trạng hệ thống y tế Việt Nam và tình hình công bằng

trong tiếp cận và sử dụng dịch vụ y tế. ............................................... 48

4.1.1. Hệ thống cung ứng dịch vụ y tế ..................................................... 48

4.1.1.1. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu y tế cơ bản năm 2014 ............. 49

4.1.1.2. Tình hình khám chữa bệnh..................................................... 50

4.1.2. Thực trạng bao phủ BHYT toàn dân .............................................. 52

4.1.2.1. Quá trình phát triển của BHYT ở Việt Nam ........................... 52

4.1.2.2. Tình hình bao phủ BHYT ....................................................... 52

4.1.3. Thực trạng tiếp cận và sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh ............... 55

4.1.3.1. Bất công bằng trong tiếp cận các dịch vụ chăm sóc

sức khỏe chung ..................................................................... 55

4.1.3.2. Bất công bằng về bao phủ BHYT ........................................... 58

4.2. Kết quả nghiên cứu ............................................................................. 61

4.2.1. Bất công bằng trong tiếp cận dịch vụ khám chữa bệnh

có Bảo hiểm y tế.............................................................................. 61

4.2.1.1. Mô tả các yếu tố kinh tế xã hội tác động lên

tình trạng có BHYT của người dân. ...................................... 62

4.2.1.2. Phân tích không công bằng theo thu nhập ............................. 63

4.2.1.3. Kết quả ước lượng các yếu tố tác động lên tình trạng

có BHYT của cá nhân ............................................................ 66

4.2.1.4. Tác động biên của các yếu tố kinh tế – xã hôi lên

xác suất có bảo hiểm y tế. ...................................................... 67

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

4.2.2. Bất công bằng trong sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh .................. 69

4.2.2.1. Bảng mô tả thực trạng khám chữa bệnh theo các yếu tố

kinh tế xã hội tác động. ......................................................... 69

4.2.2.2. Phân tích không công bằng theo thu nhập ............................. 72

4.2.2.3. Kết quả ước lượng các yếu tố tác động lên

số lần khám chữa bệnh của cá nhân ...................................... 73

4.2.2.4. Tác động biên của các yếu tố kinh tế - xã hội đến số lần

khám chữa bệnh của cá nhân. ............................................... 74

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................ 78

5.1. Kết luận ............................................................................................... 78

5.2. Khuyến nghị chính sách...................................................................... 79

5.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu mới .................................... 80

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Phụ lục 1

Phụ lục 2

Phụ lục 3

Phụ lục 4

Phụ lục 5

Phụ lục 6

Phụ lục 7

Phụ lục 8

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH DÁCH BẢNG BIỂU VÀ HÌNH VẺ

Các bảng:

Bảng 2.1: Phân biệt Bất bình đẳng sức khỏe và Không công bằng về sức khỏe..... 8

Bảng 2.2 : Tóm tắt một số định nghĩa ................................................................. 10

Bảng 2.3: Hàm cầu dịch vụ y tế và sức khỏe theo mô hình Grossman................. 26

Bảng 3.1: Mức độ bất bình đẳng theo giá trị của Chỉ số tập trung ....................... 44

Bảng 4.1: Các chỉ tiêu y tế cơ bản....................................................................... 49

Bảng 4.2: So sánh mô tả bất bình đẳng về sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe... 56

Bảng 4.3: Chỉ số tập trung bất bình đẳng về sử dụng các dịch vụ

chăm sóc sức khỏe .............................................................................................. 58

Bảng 4.4: Tỷ lệ có BHYT trong 12 tháng qua ..................................................... 59

Bảng 4.5: Chỉ số tập trung bất bình đẳng về bao phủ bảo hiểm y tế ................... 61

Bảng 4.6: Tỷ lệ có BHYT trong 12 tháng qua (theo VHLSS 2012) ..................... 62

Bảng 4.7: Kết quả ước lượng các yếu tố ảnh hưởng đến xác suất có BHYT

(mô hình hồi quy Logit, đã loại các biến không có tác động) ............................. 67

Bảng 4.8: Tác động biên trung bình của các yếu tố kinh tế xã hội

lên tình trạng có BHYT của người dân ............................................................... 68

Bảng 4.9: Bảng số liệu về sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh phân theo

các yếu tố tác động. ............................................................................................ 70

Bảng 4.10: Kết quả ước lượng tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến số lần

khám chữa bệnh (hồi quy Poisson, đã loại bỏ các biến không có tác động) ......... 74

Bảng 4.11. Đánh giá tác động biên của các yếu tố đối ảnh hưởng đến số lần

khám chữa bệnh ................................................................................................. 75

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

Các hình:

Hình 2.1: Các yếu tố xã hội ảnh hưởng lên sức khỏe và công bằng sức khỏe ...... 15

Hình 2.2: Khái niệm không gian ba chiều của bao phủ BHYT toàn dân .............. 22

Hình 2.3: Tỷ lệ tham gia BHYT của các nhóm dân số ........................................ 22

Hình 2.4: Khung phân tích bất công bằng trong tiếp cận/sử dụng dịch vụ

chăm sóc sức khỏe theo chiều ngang .................................................................. 31

Hình 2.5: Tiến trình nghiên cứu bất công bằng trong tiếp cận/sử dụng dịch vụ

khám chữa bệnh có BHYT ................................................................................. 32

Hình 3.1 Đường cong tập trung của chỉ số sử dụng dịch vụ y tế.......................... 42

Hình 4.1: Tỷ lệ chung người khám chữa bệnh nội, ngoại trú có BHYT

hoặc sổ/thẻ khám chữa bệnh miễn phí. ............................................................... 51

Hình 4.2: Tỷ lệ người khám chữa bệnh nội, ngoại trú có BHYT

hoặc sổ/thẻ khám chữa bệnh miễn phí theo thành thị, nông thôn. ........................ 51

Hình 4.3: Quá trình phát triển của BHYT tại Việt Nam ...................................... 52

Hình 4.4: Tỷ lệ bao phủ BHYT tại Việt Nam, 2006-2012. .................................. 54

Hình 4.5: Tỷ lệ tham gia BHYT theo các nhóm dân số ....................................... 55

Hình 4.6: Biểu đồ tập trung về sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe chung ......... 57

Hình 4.7: Biểu đồ tập trung về tình trạng có BHYT ............................................ 60

Hình 4.8: Biểu đồ tập trung về tình trạng có BHYT trong 12 tháng qua

theo thu nhập ...................................................................................................... 63

Hình 4.9: Biểu đồ tập trung về số lần Khám chữa bệnh trong 12 tháng qua

theo thu nhập ...................................................................................................... 72

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

Chương 1.

VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

1.1. Đặt vấn đề

Công bằng xã hội là mối quan tâm của mọi quốc gia tiến bộ trong mọi thời đại

và trong đó công bằng sức khỏe là một phạm trù của công bằng xã hội. Hiện nay,

công bằng sức khỏe cũng là mối quan tâm toàn cầu bởi vì đang thiếu sự công bằng

sức khỏe ở cấp độ quốc gia và toàn cầu (WHO, 2008). Tại một số quốc gia, toàn bộ

những người thuộc nhóm 20% giàu nhất được tiếp cận dịch vụ y tế trong khi đó có

đến một nửa số trẻ em thuộc nhóm 20% nghèo nhất không được tiếp cận dịch vụ y

tế. Một ví dụ về sự chênh lệch sức khỏe rất lớn giữa các quốc gia như tỷ lệ tử vong

trẻ em dưới 5 tuổi tại Hoa Kỳ là 7 00

0 , trong khi đó tỷ lệ này tại Mali là 126 00

0 (World

Bank, 2006).

Ở Việt Nam, công bằng là một trong những mục tiêu hàng đầu của hệ thống

chăm sóc sức khỏe của Việt Nam (Văn kiện đại hội Đảng IX, 2001). Mối quan tâm

này không chỉ được thể hiện trong các chính sách, luật pháp mà được triển khai

rộng rãi bởi một hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu vươn đến tận tuyến cơ sở.

Công tác chăm sóc sức khỏe cho nhân dân và định hướng công bằng trong chăm sóc

sức khỏe nói chung và khám chữa bệnh nói riêng đã được Đảng và Nhà nước Việt

Nam quan tâm từ lâu bởi nhiều hệ thống chính sách, quan điểm, đường lối của

Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực này. Chính phủ và ngành Y tế Việt Nam đã có

nhiều chiến lược, kế hoạch, đề án … và tổ chức thực hiện. Đặc biệt việc nghiên cứu

thí điểm tổ chức thực hiện chính sách Bảo hiểm y tế (BHYT) tại Việt Nam từ những

năm đầu thập niên 1990, đến nay đã đạt được một số kết quả quan trọng.

Sau hơn 20 năm tổ chức triển khai thực hiện BHYT, đặc biệt là từ khi Quốc

hội ban hành Luật BHYT ngày 14/11/2008 và được sửa đổi, bổ sung ngày

13/6/2014, chính sách BHYT ở Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng, góp

phần tích cực trong việc xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội, thúc đẩy kinh

tế-xã hội phát triển. Ngày 29/3/2013 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số

583/QĐ-TTg Phê duyệt đề án Thực hiện lộ trình tiến tới bảo hiểm y tế toàn dân giai

1

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]