Luận văn thạc sĩ UEH các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự phát tại các khu chế xuất và

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

---------------------

LÊ HOÀNG MINH

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG

ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ĐÌNH CÔNG TỰ PHÁT

TẠI CÁC KHU CHẾ XUẤT VÀ CÔNG NGHIỆP

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

------------

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2018

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

---------------------

KHOA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC

LÊ HOÀNG MINH

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG

ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ĐÌNH CÔNG TỰ PHÁT

TẠI CÁC KHU CHẾ XUẤT VÀ CÔNG NGHIỆP

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

------------

Chuyên ngành : Quản lý công

Mã số : 60340403

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. ĐINH CÔNG KHẢI

TP. Hồ Chí Minh – Năm 2018

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này với sự hướng dẫn của TS. Đinh

Công Khải là hoàn toàn do tôi thực hiện từ việc thu thập số liệu tại các Khu Chế xuất

và Công nghiệp trên địa bàn TP. HCM đến việc xử lý và viết kết quả nghiên cứu. Nội

dung nghiên cứu này chưa từng được công bố tại bất kỳ công trình nào khác và các tài

liệu được trích dẫn, có nguồn gốc rõ ràng.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 08 tháng 04 năm 2018

Tác giả

Lê Hoàng Minh

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC HÌNH

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỀU

DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC

Chương 1:TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU ..........................................................1

1.1 Lý do chọn đề tài................................................................................................1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu ...........................................................................................3

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................4

1.4 Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................4

1.5 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu........................................................................5

1.6 Kết cấu của Luận văn .........................................................................................5

Chương 2:TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU ĐI

TRƯỚC......................................................................................................................7

2.1 Các khái niệm.....................................................................................................7

2.1.1 Khái niệm về đình công................................................................................7

2.1.3 Quan hệ lao động..........................................................................................9

2.1.4 Tranh chấp lao động .....................................................................................9

2.1.5 Đại diện người lao động .............................................................................10

2.2 Cơ sở lý thuyết .................................................................................................11

2.2.1 Lý thuyết về tính tự phát trong hoạt động phản kháng và phong trào xã hội11

2.2.2 Lý thuyết thương lượng ..............................................................................12

2.2.3 Mô hình xã hội học.....................................................................................13

2.2.4 Lý thuyết thông tin bất cân xứng ................................................................14

2.2.5 Học thuyết kỳ vọng của Victor Vroom .......................................................15

2.3 Tổng quan một số các nghiên cứu tiêu biểu ......................................................15

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2.3.1 Các nghiên cứu trong nước.........................................................................15

2.3.2 Các nghiên cứu nước ngoài ........................................................................16

2.4 Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết...............................................................17

2.4.1 Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự phát.............................17

2.4.1.1 Lãnh đạo ..............................................................................................17

2.4.1.2 Công đoàn............................................................................................19

2.4.1.3 Thương lượng, tranh chấp lao động......................................................20

2.4.1.4 Tiền lương, thưởng, phụ cấp.................................................................22

2.4.1.5 Phúc lợi................................................................................................23

2.4.1.6 Môi trường và điều kiện làm việc.........................................................24

2.4.2 Mô hình nghiên cứu....................................................................................26

Tóm tắt Chương 2 ..................................................................................................27

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.........................................................28

3.1 Các thang đo trong mô hình nghiên cứu............................................................28

3.2 Thiết kế nghiên cứu ..........................................................................................32

3.2.1 Nghiên cứu sơ bộ........................................................................................32

3.2.2 Nghiên cứu chính thức................................................................................33

3.3 Quy trình nghiên cứu:.......................................................................................34

Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu đề tài...................................................................34

3.3.1 Nghiên cứu định tính ..................................................................................34

3.3.2 Nghiên cứu định lượng...............................................................................35

3.4 Quy mô và cách chọn mẫu................................................................................35

3.5 Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................36

3.5.1 Kiểm định thang đo bằng hệ số Croncbach’s Alpha....................................36

3.5.2 Phân tích nhân tố khám phá (EFA).............................................................37

3.5.3 Phân tích hồi quy Binary Probit..................................................................37

Tóm tắt Chương 3 ..................................................................................................38

Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU....................................................................40

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

4.1 Thực trạng về đình công tại các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh

...............................................................................................................................40

4.1.1 Đặc điểm các cuộc đình công .....................................................................44

4.1.2 Tính chất của các cuộc đình công tự phát ...................................................45

4.1.3 Kết quả giải quyết các vụ đình công tự phát tại các khu chế xuất và công

nghiệp giai đoạn 2010 - 2016 ..............................................................................46

4.3 Kết quả nghiên cứu chính thức .........................................................................49

4.3.1 Thống kê mô tả...........................................................................................49

4.3.2 Kết quả kiểm định các biến.........................................................................52

4.3.2.1 Đánh giá kết quả bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha ........................52

4.3.2.2 Đánh giá kết quả bằng phân tích nhân tố khám phá EFA......................54

4.3.3 Mô hình nghiên cứu điều chỉnh ..................................................................57

4.3.4 Kết quả mô hình phân tích hồi quy Binary Probit .......................................59

4.3.4.1 Thống kê mô tả ....................................................................................59

4.3.4.2 Ma trận hệ số tương quan .....................................................................60

4.3.4.3 Kết quả ước lượng hồi quy Probit.........................................................61

4.3.4.4 Kết quả kiểm định độ chính xác của mô hình .......................................65

4.3.4.5 Kiểm định độ phù hợp của mô hình......................................................66

4.3.4.6 Thảo luận kết quả nghiên cứu...............................................................66

4.3.4.7 Kiểm định sự khác biệt trên các biến kiểm soát....................................70

Tóm tắt Chương 4 ..................................................................................................71

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................72

5.1 Kết luận............................................................................................................72

5.2 Khuyến nghị.....................................................................................................74

5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

A/C Anh/Chị

BCHCĐ Ban chấp hành công đoàn

BCHCĐCS Ban chấp hành công đoàn cơ sở

BHXH Bảo hiểm xã hội

CNLĐ Công nhân lao động

CN Công nhân

DN Doanh nghiệp

FDI Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài

HĐLĐ Hợp đồng lao động

Hepza Ban Quản lý các Khu chế xuất và công nghiệp TP. HCM

ILO Tổ chức lao động quốc tế

KCN Khu công nghiệp

KCX Khu chế xuất

KCX&CN Khu chế xuất và công nghiệp

LĐ Lao động

NLĐ Người lao động

NSDLĐ Người sử dụng lao động

Sở LĐ&TB XH Sở Lao động và Thương binh Xã hội

TP Thành phố

TP. Hồ Chí Minh Thành phố Hồ Chí Minh

TULĐTT Thoả ước lao động tập thể

UBND Uỷ ban nhân dân

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1 Mô hình nghiên cứu đề xuất........................................................................26

Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu đề tài.........................................................................34

Hình 4.1 Mô hình nghiên cứu điều chỉnh ...................................................................57

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến đình công tự phát ...............................25

Bảng 3.1 Thang đo nhân tố Lãnh đạo.........................................................................28

Bảng 3.2 Thang đo nhân tố Công đoàn ......................................................................29

Bảng 3.3 Thang đo nhân tố Thương lượng, tranh chấp lao động ................................30

Bảng 3.4 Thang đo nhân tố Tiền lương, thưởng, phụ cấp ...........................................30

Bảng 3.5 Thang đo nhân tố Phúc lợi ..........................................................................31

Bảng 3.6 Thang đo nhân tố Môi trường, Điều kiện làm việc ......................................32

Bảng 3.7 Phân bổ mẫu điều tra ..................................................................................33

Bảng 4.1 Tình hình đình công tại các khu chế xuất và công nghiệp 2010-2016..........40

Bảng 4.2 Thống kê số vụ đình công tại các KCX&CN giai đoạn 2010 - 2016............43

Bảng 4.3 Giới tính của công nhân ..............................................................................49

Bảng 4.4 Độ tuổi của công nhân ................................................................................50

Bảng 4.5 Trình độ của công nhân...............................................................................50

Bảng 4.6 Thu nhập của công nhân .............................................................................51

Bảng 4.7 Số lượng công nhân tham gia đình công tự phát..........................................51

Bảng 4.8 Số lượng công nhân là người thành phố ......................................................52

Bảng 4.9 Kết quả kiểm định của các biến...................................................................53

Bảng 4.10.Hệ số KMO đo lường các biến giải thích lần 2..........................................55

Bảng 4.11 Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA lần 2.........................................55

Bảng 4.12 Thống kê mô tả.........................................................................................59

Bảng 4.13 Ma trận hệ số tương quan..........................................................................60

Bảng 4.14 Kết quả ước lượng ....................................................................................62

Bảng 4.15 Kết quả kiểm định độ chính xác................................................................65

Bảng 4.16 Kết quả ước lượng sự khác biệt.................................................................70

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC

Phụ lục 01: Bảng câu hỏi phỏng vấn lãnh đạo, cán bộ công đoàn cơ sở

Phụ lục 02: Danh sách lãnh đạo và cán bộ công đoàn cơ sở tham gia phỏng vấn

Phụ lục 03: Bảng khảo sát cho nghiên cứu sơ bộ

Phụ lục 04: Bảng khảo sát cho nghiên cứu chính thức

Phụ lục 05: Thống kê mô tả về thông tin cá nhân của công nhân

Phụ lục 06: Kết quả kiểm định thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach's Alpha

Phụ lục 07: Phân tích nhân tố khám phá EFA

Phụ lục 08: Kết quả phân tích hồi quy Binary Probit

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

1

Chương 1

TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU

1.1 Lý do chọn đề tài

Hiện nay, đình công tự phát đang là một trong những vấn đề nóng bỏng và là

một hiện tượng quan hệ lao động tự nhiên trong nền kinh tế thị trường. Nó biểu hiện

một sự bế tắc trong quan hệ lao động, khi có sự xung đột về quyền và lợi ích giữa

người lao động và người sử dụng lao động mà sự xung đột này không được giải quyết

kịp thời. Bản chất của đình công tự phát thường thay đổi và phát triển cùng với sự phát

triển của xã hội trong các giai đoạn khác nhau của quá trình phát triển. Thành phố Hồ

Chí Minh với hơn 5,4 triệu công nhân lao động (CNLĐ) làm việc tại hơn 136 nghìn

doanh nghiệp (DN) vào năm 2016, lực lượng lao động này có vị thế quan trọng trong

việc đóng góp 30% tổng thu ngân sách quốc gia hàng năm1

. Tuy nhiên, thực tế cho

thấy nhiều doanh nghiệp (DN) thu hẹp quy mô, một bộ phận DN chưa chấp hành pháp

luật về lao động, sự thiếu hiểu biết của một số CNLĐ… đã dẫn đến các cuộc đình

công tự phát, ngừng việc tập thể, tranh chấp lao động, ảnh hưởng an ninh chính trị và

kinh tế của Thành phố… Theo Liên đoàn Lao động TP. Hồ Chí Minh, năm 2016, trên

địa bàn xảy ra 54 vụ ngừng việc tập thể với 19 nghìn công nhân tham gia, với nguyên

nhân liên quan các DN vi phạm quyền lợi của CNLĐ trong số đó có 14 vụ ngừng việc

tập thể diễn ra tại các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh, chiếm tỷ lệ

25,9%. Mặc dù xu hướng các cuộc đình công tự phát tự phát, ngừng việc tập thể tại

các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh trong vài năm gần đây đã có xu

hướng giảm rõ rệt như năm 2012 xảy ra 22 vụ, năm 2014 đã giảm còn 15 vụ và năm

2016 là 10 vụ thì với việc vẫn còn chiếm một tỷ lệ khá cao các vụ ngừng việc tập thể

hiện vẫn đang là một thách thức không hề nhỏ đối với Ban Quản lý các Khu chế xuất

và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh (Hepza). Câu hỏi đặt ra là làm sao để hạn chế các vụ

đình công tự phát, ngừng việc tập thể để nó không còn là một trở ngại trong việc thu

hút các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư trực tiếp vào TP. Hồ Chí Minh sẽ vẫn là một

1Trích trên báo điện tử CafeF đăng ngày 02/05/2017, download từ

http://cafef.vn/infographics-thanh-pho-ho-chi-minh-dau-tau-kinh-te-cua-ca-nuoc￾20170430204855345.chn

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2

trong những mục tiêu quan trọng của các khu chế xuất và công nghiệp nói riêng và

toàn thành phố nói chung.

Đã có một số nghiên cứu ở trong và ngoài nước tìm hiểu về các nguyên nhân

dẫn đến đình công tự phát trên các khía cạnh khác nhau như:

Về nghiên cứu nước ngoài, nghiên cứu của Ke (2013) về đình công tự phát tại

Trung Quốc cho thấy rằng giới tính, thu nhập, bảo hiểm xã hội, loại hình doanh nghiệp

có tác động đến khả năng đình công tự phát của công nhân. Đồng ý với quan điểm này

trong nghiên cứu của Martin (1986), Martin và Sinclair (2001) về các yếu tố có thể ảnh

hưởng đến đình công tự phát của cá nhân đã chỉ ra rằng tuổi, giới tính và công đoàn có

ảnh hưởng đến đình công tự phát của cá nhân. Trong một nghiên cứu gần đây của Do

Quynh Chi và Di van den Broek (2015) về vai trò của công đoàn trong các cuộc đình

công tự phát tại Việt Nam đã chỉ ra rằng đình công tự phát là do công đoàn chưa thể

hiện đúng vai trò của mình trong nỗ lực giải quyết các xung đột giữa NSDLĐ và NLĐ,

điều này cũng thể hiện rõ trong một nghiên cứu trước đây của Clarke (2006) về các

đặc tính của đình công tự phát tại Việt Nam. Gần đây nhất trong nghiên cứu của Anner

và Liu (2016) về đình công tự phát tại Việt Nam từ 2010 đến 2012 đã chỉ ra rằng đình

công tự phát chịu ảnh hưởng của những yếu tố như tổ chức công đoàn, thương lượng

tập thể, loại hình doanh nghiệp, tỷ lệ lao động nữ, tỷ lệ lao động nhập cư, năm thành

lập công ty và lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp.

Về các nghiên cứu trong nước, nghiên cứu của Jan Jung - Min Sunoo (2007) về

một số giải pháp phòng ngừa đình công tự phát tại các doanh nghiệp ở Việt Nam đã

chỉ ra một số nguyên nhân chủ yếu dẫn tới đình công tự phát là do mức lương thấp hay

NSDLĐ không tăng lương hoặc trả mức thưởng như đã cam kết, buộc làm thêm giờ

quá nhiều, không được trả lương cho những giờ làm thêm, không được kí hợp đồng

lao động, và không được đóng bảo hiểm xã hội. Trong những nghiên cứu gần đây hơn

như nghiên cứu của Vương Vĩnh Hiệp (2014) về đình công tự phát tại các Khu Công

nghiệp tỉnh Khánh Hoà đã chỉ ra rằng đình công tự phát là do thiếu hiểu biết pháp luật,

thái độ và quan điểm của NLĐ. Mặt khác vai trò của công đoàn cơ sở, mối quan hệ

giữa NSDLĐ và NLĐ, văn hoá của NSDLĐ, môi trường và điều kiện làm việc, tiền

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

3

lương, thưởng cũng là những yếu tố tác động đến đình công tự phát. Nghiên cứu của

Nguyễn Thị Kiều Oanh (2015) về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự

phát của công nhân trong các doanh nghiệp ngoài nhà nước và doanh nghiệp có vốn

đầu tư nước tại Long An đã cho thấy tiền lương, thưởng, phúc lợi, vai trò của lãnh đạo,

hiểu biết pháp luật của NLĐ có tác động đến đình công tự phát. Gần đây nhất trong

luận án của Trần Trọng Nghĩa (2016) về các yếu tố ảnh hưởng đến hạn chế đình công

tự phát của các doanh nghiệp dệt may tại huyện Đức Hòa, Long An đã chỉ ra rằng

phúc lợi và sự quan tâm của ban giám đốc, điều kiện và thời gian làm việc của công

nhân, thu nhập và đảm bảo việc làm cũng như phát triển nghề nghiệp cho công nhân là

những yếu tố chính giúp hạn chế đình công tự phát.

Điểm chung trong các nghiên cứu trong và ngoài nước là tập trung vào phân

tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự phát trên khía cạnh của doanh

nghiệp mà chưa có nghiên cứu nào thực hiện dự báo về quyết định đình công tự phát

xét trên khía cạnh của công nhân. Ngoài ra cũng chưa có nghiên cứu nào tìm hiểu về

quyết định đình công tự phát tại các doanh nghiệp trong các Khu Chế xuất và Công

nghiệp TP. Hồ Chí Minh. Chính những điều này đã tạo động lực để tác giả hình thành

đề tài nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự phát tại các

khu chế xuất và công nghiệp trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” nhằm xác

định các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng xảy ra quyết định đình công tự phát và đưa ra

các giải pháp để ngăn ngừa khả năng xảy ra quyết định đình công tự phát.

1.2 Mục tiêu nghiên cứu

Trong nghiên cứu này tác giả tập trung vào các mục tiêu chính sau:

- Xác định và đánh giá tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng xảy

quyết định đình công tự phát của công nhân tại các khu chế xuất và công nghiệp TP.

Hồ Chí Minh.

- Đánh giá khả năng xảy ra quyết định đình công tự phát tại các doanh nghiệp

trong các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

- Đề xuất các hàm ý chính sách nhằm hạn chế khả năng xảy ra quyết định đình

công tự phát tại các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

4

Để trả lời cho các mục tiêu trên, câu hỏi nghiên cứu của đề tài gồm:

- Các yếu tố nào tác động đến khả năng xảy ra quyết định đình công tự phát của

công nhân tại các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh?

- Khả năng xảy ra quyết định đình công tự phát trong các khu chế xuất và công

nghiệp TP. Hồ Chí Minh như thế nào?

- Các chính sách nào là cần thiết để giảm thiểu khả năng xảy ra quyết định đình

công tự phát tại các khu chế xuất và công nghiệp trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh?

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng xảy ra quyết định

đình công tự phát tại các khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung vào các khu chế xuất và công nghiệp

TP. Hồ Chí Minh.

Đối tượng khảo sát là công nhân trong các khu chế xuất và công nghiệp tại TP.

Hồ Chí Minh có tham gia và không tham gia đình công tự phát.

1.4 Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu định tính được thực hiện bằng bảng khảo sát với các câu hỏi mở

trên 6 lãnh đạo doanh nghiệp, 6 cán bộ tổ chức công đoàn (cán bộ Công đoàn cấp cơ

sở) và 20 công nhân tại các công ty trong khu chế xuất và công nghiệp trên địa bàn TP.

Hồ Chí Minh để thảo luận về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự phát

của công nhân. Sau khi thảo luận sẽ thực hiện việc chỉnh sửa câu hỏi cho phù hợp hơn

dựa trên góp ý của lãnh đạo doanh nghiệp, cán bộ công đoàn và công nhân.

Nghiên cứu định lượng chính thức được thực hiện sau khi nghiên cứu định tính

và định lượng sơ bộ đã cho kết quả khẳng định rằng các câu hỏi cũng như các nhân tố

dùng để đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đình công tự phát của công

nhân là phù hợp và có độ tin cậy cao. Từ đây, tác giả sẽ tiến hành đối chiếu bảng hỏi

với các khung lý thuyết, nghiên cứu đi trước để một lần nữa khẳng định bảng hỏi là

phù hợp với chủ đề nghiên cứu. Nghiên cứu định lượng được tiến hành bằng cách

khảo sát trực tiếp thông qua hình thức phỏng vấn các công nhân tại các khu chế xuất

và công nghiệp theo kích cỡ mẫu tuân theo các tiêu chí chọn mẫu. Kết quả nghiên cứu

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]