Luận văn thạc sĩ UEH các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tự nguyện trong báo cáo

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------------------------------

BÙI NGỌC LY

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ CÔNG BỐ

THÔNG TIN TỰ NGUYỆN TRONG BÁO CÁO THƯỜNG

NIÊN CỦA HỆ THÔNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------------------------------

BÙI NGỌC LY

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ CÔNG BỐ

THÔNG TIN TỰ NGUYỆN TRONG BÁO CÁO THƯỜNG

NIÊN CỦA HỆ THÔNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kế toán kiểm toán

Mã số: 60340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HOC:

TS. NGUYỄN ANH HIỀN

TP HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế với đề tài: “Các nhân tố ảnh hưởng

đến mức độ công bố thông tin tự nguyện trên báo cáo thường niên của hệ thống

ngân hàng thương mại Việt Nam” này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi,

được thực hiện dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Nguyễn Anh Hiền. Các số liệu, kết

quả trình bày trong bài luận văn là trung thực và chính xác trong phạm vi hiểu biết

của tôi.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung và tính trung thực của đề tài

nghiên cứu này.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 05 năm 2015

Học viên

BÙI NGỌC LY

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục các hình

Mở đầu

CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU………………………………….............1

1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan.............................................................1

1.1.1. Các nghiên cứu tại nước ngoài ...............................................................1

1.1.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam................................................................19

1.1.3. Vấn đề nghiên cứu và khoảng trống nghiên cứu ..................................20

CHƯƠNG 2 - CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ ĐỀ XUẤT MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

...................................................................................................................................23

2.1. Những vấn đề cơ bản về hệ thống Ngân hàng thương mại tại Việt Nam....23

2.1.1. Khái quát về hệ thống NHTM tại Việt Nam.........................................23

2.1.2. Các giai đoạn phát triển của hệ thống ngân hàng Việt Nam ................24

2.1.3. Cơ cấu hệ thống NHTM Việt Nam hiện nay........................................28

2.1.4. Các đặc điểm hoạt động chính của các NHTM tại Việt Nam ..............28

2.2. Những vấn đề cơ bản về công bố thông tin.................................................29

2.2.1. Khái niệm về công bố thông tin............................................................30

2.2.2. Phân loại công bố thông tin ..................................................................30

2.2.3. Yêu cầu chung về công bố thông tin ....................................................30

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

2.3. Thông tin trên báo cáo thường niên.............................................................31

2.3.1. Yêu cầu chung về công bố thông tin trên Báo cáo thường niên...........32

2.3.2. Nội dung của Báo cáo thường niên.......................................................32

2.3.3. Công bố thông tin tự nguyện trên báo cáo thường niên .......................34

2.4. Các lý thuyết liên quan đến công bố thông tin ............................................35

2.4.1. Lý thuyết tín hiệu (Signaling Theory) ..................................................35

2.4.2. Lý thuyết đại diện (Principal – Agent Theory).....................................35

2.4.3. Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder Theory)...............................37

2.5. Đề xuất mô hình nghiên cứu........................................................................38

CHƯƠNG 3 - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................43

3.1. Nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin trong mô

hình nghiên cứu .....................................................................................................43

3.1.1. Các biến độc lập ......................................................................................43

3.1.2. Biến phụ thuộc “Chỉ số công bố thông tin tự nguyện” ..........................58

3.2. Phương pháp thu thập thông tin....................................................................61

3.3. Mô hình nghiên cứu......................................................................................62

CHƯƠNG 4 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU............................................................64

4.1. Thực trạng công bố thông tin tự nguyện trên báo cáo thường niên của các

NHTM (Câu hỏi nghiên cứu số 1).........................................................................64

4.2. Phân tích mô hình hồi quy..............................................................................68

4.2.1. Thống kê mô tả dữ liệu.............................................................................68

4.2.2. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến .......................................................70

4.2.3. Kiểm định phương sai của sai số thay đổi................................................71

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

4.2.4. Kết quả phân tích hồi quy OLS các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công

bố thông tin tự nguyện trong báo cáo thường niên các NHTM tại Việt Nam

(Câu hỏi nghiên cứu 2).......................................................................................73

CHƯƠNG 5 - KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................81

5.1. Kết luận chung về công bố thông tin tự nguyện của các NHTM Việt Nam 81

5.2. Đóng góp của nghiên cứu .............................................................................81

5.2.1. Đóng góp khoa học..................................................................................82

5.2.2. Đóng góp thực tiễn ...................................................................................82

5.3. Những giới hạn của nghiên cứu....................................................................83

5.4. Kiến nghị các giải pháp nâng cao mức độ công bố thông tin tự nguyện

trong báo cáo thường niên của các NHTM tại Việt Nam......................................83

5.5. Đề xuất hướng nghiên cứu trong tương lai....................................................84

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

ABBank Ngân hàng TMCP An Bình

ACB Ngân hàng TMCP Á Châu

ANOVA Phân tích phương sai (Analysis Of Variance)

BacABank Ngân hàng TMCP Bắc Á

BASEL Ủy ban giám sát về ngân hàng (Basel Committee on

Banking supervision)

BIDV Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển

CEO Giám đốc điều hành (Chief Executive Officer )

DongABank Ngân hàng TMCP Đông Á

EximBank Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu

FGLS Bình phương tối thiểu tổng quát khả thi (Feasible

Generalized Least Squares)

HĐQT Hội đồng quản trị

KienLongBank Ngân hàng TMCP Kiên Long

LienVietPostBank Ngân hàng TMCP Bưu Điện Liên Việt

MaritimeBank Ngân hàng TMCP Hàng Hải

MB Ngân hàng TMCP Quân Đội

MDB Ngân hàng TMCP Phát triển Mê Kông

NCB Ngân hàng TMCP Quốc Dân

NHTM Ngân hàng thương mại

OCB Ngân hàng TMCP Phương Đông

OceanBank Ngân hàng TMCP Đại Dương

OLS Bình phương tối thiểu (Ordinary Least Square)

OTC Chứng khoán phi tập trung (Over The Counter)

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

PGBank Ngân hàng TMCP Xăng Dầu Petrolomex

ROA Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (Return On Assets)

ROE Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (Return On Equity)

SacomBank Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thường Tín

SaigonBank Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công Thương

SeaBank Ngân hàng TMCP Đông Nam Á

SHB Ngân hàng TMCP Sài Gòn Hà Nội

TechcomBank Ngân hàng TMCP Kỹ Thương

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

VAS Chuẩn mực kế toán Việt Nam (Vietnam Accounting

Standards)

VIB Ngân hàng TMCP Quốc tế

VietCapital Bank Ngân hàng TMCP Bản Việt

VietcomBank Ngân hàng TMCP Ngoại Thương

VietinBank Ngân hàng TMCP Công Thương

VIF Hệ số phóng đại phương sai (Variance Inflation Factor)

VPBank Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng

WLS Bình phương tối thiểu có trọng số (Weighted Least

Square)

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 3.1: Tổng hợp số lượng mục thông tin tự nguyện công bố trong báo cáo

thường niên phân theo nhóm............................................................................ …59

Bảng 3.2: Tổng hợp các nhân tố tác động của mô hình nghiên cứu.................... 61

Bảng 4.1. Tổng hợp mức độ công bố thông tin tự nguyện của các NHTM giai

đoạn 2012-2013,................................................................................................... 65

Bảng 4.2: Sự phân bố mức độ công bố thông tin tự nguyện của các NHTM trong

năm 2012-2013..................................................................................................... 67

Bảng 4.3: Thống kê mô tả dữ liệu........................................................................ 68

Bảng 4.4: Ma trận hệ số tương quan .................................................................... 69

Bảng 4.5: Kết quả kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến...................................... 71

Bảng 4.6: Kết quả kiểm định phương sai của sai số thay đổi .............................. 72

Bảng 4.7: Kết quả kiểm định Breusch – Pagan.................................................... 72

Bảng 4.8: Kết quả hồi quy mô hình OLS............................................................. 73

Bảng 4.9: Tóm tắt kết quả hồi quy....................................................................... 79

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1: Số lượng các NHTM từ năm 1991-2013 ............................................. 27

Hình 2.2: Nhóm 10 NHTM có tổng tài sản lớn nhất năm 2013 .......................... 27

Hình 2.3: Nhóm 10 NHTM có vốn chủ sở hữu lớn nhất năm 2013 .................... 28

Hình 2.4: Mô hình nghiên cứu của Raoudha and Chokri .................................... 39

Hình 2.5: Mô hình nghiên cứu của Hoissan and Reaz......................................... 40

Hình 2.6: Mô hình nghiên cứu đề xuất ................................................................ 41

Hình 3.1: 10 công ty kiểm toán có doanh thu lớn nhất năm 2013 ....................... 47

Hình 3.2: 10 công ty kiểm toán có số lượng khách hàng lớn nhất năm 2013...... 47

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

MỞ ĐẦU

Lý do lựa chọn đề tài

Nền kinh tế Việt Nam đang phát triển theo xu hướng toàn cầu hóa, tự do hóa

và hội nhập kinh tế quốc tế. Đi cùng sự phát triển của nền kinh tế, hệ thống tài chính

ngân hàng cũng ngày càng lớn mạnh và có ảnh hưởng rộng khắp trong các hoạt

động giao dịch của xã hội. Hoạt động kinh doanh phát triển cũng đi kèm với áp lực

cạnh tranh gay gắt. Điều này làm cho môi trường kinh doanh ngân hàng tại Việt

Nam có nhiều thay đổi. Trước đây, các NHTM Nhà nước giữ vị thế độc quyền trên

thị trường tiền tệ. Tuy nhiên sự gia tăng về số lượng các NHTM cổ phần cũng như

sự góp vốn của các nhà đầu tư nước ngoài vào ngân hàng Việt Nam và sự hiện diện

của các chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng 100% vốn nước ngoài là nhân

tố quan trọng giúp đa dạng hóa các loại hình dịch vụ tài chính.

Giai đoạn từ 2008 đến nay, với bối cảnh nền kinh tế thế giới và trong nước gặp

nhiều khó khăn, các NHTM vẫn cố gắng tăng vốn điều lệ để đảm bảo mức vốn pháp

định và góp phần nâng cao năng lực tài chính. Mặc dù đã có những bước đi vượt

bậc và liên tục nhận được sự quan tâm mang tính chiến lược từ Chính phủ nhưng do

những hạn chế về quy mô so với các ngân hàng trong khu vực và trên thế giới nên

các NHTM Việt Nam đang đối mặt với những khó khăn trong huy động vốn dẫn

đến hạn chế trong việc đáp ứng nhu cầu vay vốn của các doanh nghiệp và tạo ra

những hạn chế nội tại.

Do đó, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để nâng cao năng lực cạnh tranh của các

NHTM Việt Nam trong xu thế hội nhập quốc tế. Trong quá trình này, thông tin kế

toán ngân hàng đóng vai trò hết sức quan trọng. Thông tin kế toán không chỉ phục

vụ cho công tác quản lý mà còn tác động đến quyết định của nhà đầu tư, người gửi

tiền. Để phục vụ cho sự phát triển của chính ngân hàng và bảo vệ quyền lợi cho các

đối tượng liên quan, các NHTM cần đảm bảo tính trung thực, hợp lý của các thông

tin công bố ra công chúng.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

Với thời đại công nghệ hiện nay, có nhiều nguồn và nhiều cách để tiếp cận

thông tin của các NHTM nhưng báo cáo thường niên vẫn là kênh thông tin quan

trọng chi phối đến quyết định của nhà đầu tư, người gửi tiền và cả các doanh nghiệp

vay vốn. Do đó nhu cầu tìm hiểu về thông tin công bố trên báo cáo thường niên của

các NHTM ngày càng tỏ ra cấp thiết và có tính thực tiễn cao.

Tại Việt Nam, Nhà nước đã có những quy định bắt buộc đối với các NHTM

về thông tin cần công bố ra bên ngoài. Tuy nhiên, các thông tin công bố trên báo

cáo hiện nay chủ yếu là các thông tin trong quá khứ, trong khi đó các nhà đầu tư

ngày càng hướng tới các thông tin về khả năng hoạt động trong tương lai của

NHTM, thông tin đó thể hiện phần lớn trong các công bố tự nguyện. Chính vì vậy,

các NHTM không chỉ công bố các thông tin theo quy định của pháp luật mà còn

hướng tới công bố các thông tin tự nguyện nhằm minh bạch hóa thông tin. Công bố

thông tin minh bạch được xem là một cơ chế thúc đẩy các NHTM nâng cao ý thức

và cải thiện tình hình quản trị công ty, qua đó đáp ứng tốt hơn đòi hỏi của các nhà

đầu tư và nền kinh tế toàn cầu.

Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh mẽ của thị trường vốn cũng tác động đến quá

trình hội nhập quốc tế về chuẩn mực kế toán nhằm hình thành một hệ thống chuẩn

mực kế toán phục vụ cho lợi ích chung, chất lượng cao và có thể áp dụng trên toàn

thế giới. Sự hội nhập này đòi hỏi các NHTM khắt khe hơn trong việc công bố thông

tin ra công chúng. Chất lượng thông tin trên báo cáo thường niên sẽ quyết định đến

việc đánh giá hiệu quả hoạt động của NHTM trong quá khứ và dự báo xu hướng

phát triển trong tương lai. Vì vậy việc lựa chọn thông tin tự nguyện cần phải công

bố trên báo cáo của NHTM là một vấn đề rất quan trọng nhằm đáp ứng yêu cầu của

các đối tượng sử dụng thông tin. Việc đánh giá các nhân tố tác động đến công bố

thông tin tự nguyện trên báo cáo thường niên góp phần hỗ trợ các nhà quản lý thấy

được tác động này để từ đó có thể đưa ra các quy định, hướng dẫn phù hợp.

Xuất phát từ thực tiễn trên, người nghiên cứu lựa chọn đề tài “Các nhân tố

ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tự nguyện trong báo cáo thường niên

của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam”

LUAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]