Luận văn thạc sĩ UEB phát triển các làng nghề ở tỉnh hà tĩnh theo hướng bền vững

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

---------------------

TRẦN NHẬT PHONG

PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ Ở TỈNH HÀ TĨNH

THEO HƢỚNG BỀN VỮNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội – 2014

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

---------------------

TRẦN NHẬT PHONG

PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ Ở TỈNH HÀ TĨNH

THEO HƢỚNG BỀN VỮNG

Chuyên ngành : Quản lý kinh tế

Mã số: 60 34 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS MAI THỊ THANH XUÂN

Hà Nội – 2014

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT..............................................................................i

DANH MỤC CÁC BẢNG...........................................................................................................ii

MỞ ĐẦU............................................................................................................i

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM VỀ PHÁT

TRIỂN LÀNG NGHỀ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG......................................8

1.1. Làng nghề và vai trò của làng nghề trong phát triển kinh tế-xã hội...........8

1.1.1. Khái niệm và phân loại làng nghề...........................................................8

1.1.2. Vai trò của làng nghề.............................................................................12

1.2. Phát triển các làng nghề theo hướng bền vững........................................15

1.2.1. Khái niệm và sự cần thiết phát triển các làng nghề theo hướng bền

vững.................................................................................................................15

1.2.2. Nội dung phát triển các làng nghề theo hướng bền vững......................20

1.2.3. Tiêu chí đánh giá phát triển các làng nghề theo hướng bền vững.........24

1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển làng nghề theo hướng bền vững

........................................................................................................................ 28

1.3. Kinh nghiệm phát triển làng nghề theo hướng bền vững của một số địa

phương và bài học cho các làng nghề ở Hà Tĩnh............................................36

1.3.1. Kinh nghiệm phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở các địa

phương.............................................................................................................36

1.3.2. Bài học rút ra cho các làng nghề ở Hà Tĩnh..........................................40

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ THEO HƯỚNG

BỀN VỮNG Ở TỈNH HÀ TĨNH TỪ NĂM 2008 ĐẾN NAY................................42

2.1. Chính sách phát triển làng nghề ở Hà Tĩnh..............................................42

2.2. Tình hình phát triển làng nghề theo hướng bền vững tại Hà Tĩnh từ năm

2008 đến nay...................................................................................................43

2.2.1. Tổng quan sự phát triển các làng nghề theo hướng bền vững...............43

2.2.2. Tác động của làng nghề đến sự phát triển kinh tế - xã hội và môi

trường..............................................................................................................56

2.3. Đánh giá chung về tính bền vững trong phát triển làng nghề..................72

2.3.1. Những thành tựu chủ yếu......................................................................72

2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân.......................................................................73

Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG

NGHỀ Ở TỈNH HÀ TĨNH THEO HƯỚNG BỀN VỮNG........................................78

3.1. Định hướng, mục tiêu phát triển các làng nghề ở tỉnh Hà Tĩnh theo

hướng bền vững đến năm 2020.......................................................................78

3.1.1. Mục tiêu.................................................................................................78

3.1.2. Định hướng phát triển...........................................................................78

3.2. Một số giải pháp chủ yếu tiếp tục phát triển các làng nghề theo hướng

bền vững ở Hà Tĩnh đến năm 2020.................................................................80

3.2.1. Hoàn thiện quy hoạch phát triển theo hướng gắn quy hoạch không

gian làng nghề với bảo vệ môi trường.............................................................80

3.2.2. Tăng cường trang bị công nghệ hiện đại, công nghệ xanh cho các làng

nghề.................................................................................................................83

3.2.3. Nâng cao chất lượng đội ngũ lao động trong các làng nghề.................86

3.2.4. Đa dạng hóa loại hình tổ chức sản xuất kinh doanh đi đôi với lựa chọn

hình thức kinh doanh phù hợp và hiệu quả.....................................................90

3.2.5. Đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm, tạo thu nhập cao và ổn định cho người

lao động...........................................................................................................92

3.2.6. Tăng cường kiểm soát tình trạng sử dụng lãng phí tài nguyên và ô

nhiễm môi trường tại các làng nghề................................................................94

KẾT LUẬN.....................................................................................................97

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................99

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

STT Ký hiệu

1 CNH,HĐH

2 CNSX

3 HTX

4 KH-CN

5 LN

6 QĐ - BYT

7 Sở NN&PTNT

8 SX LN

9 SX VLXD

10 TCCP

11 TCVN

12 TNHH

13 TTCN

14 UBND

i

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT Số hiệu

1 Bảng 2.1

2 Bảng 2.2

3 Bảng 2.3

4 Bảng 2.4

5 Bảng 2.5

6 Bảng 2.6

7 Bảng 2.7

ii

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ngành nghề nông thôn nói chung và các làng nghề nói riêng đóng vai

trò rất quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội của đất nước. Thực tế đã

chứng minh, sự phát triển các làng nghề đã góp phần to lớn trong thúc đẩy

chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, phát huy được các nguồn lực

tại địa phương, theo đó, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và nâng

cao đời sống của người dân, thu hẹp khoảng cách chênh lệch về phát triển

giữa thành thị và nông thôn, đẩy nhanh sự nghiệp xây dựng nông thôn mới. Vì

vậy, sự phát triển làng nghề vừa có ý nghĩa kinh tế, vừa có ý nghĩa văn hóa

- xã hội sâu sắc.

Theo thống kê của hiệp hội làng nghề Việt Nam, hiện nay, cả nước có

khoảng 2790 làng nghề, riêng ở Hà Tĩnh có khoảng 44 làng nghề. Làng nghề

ở Hà Tĩnh có lịch sử phát triển từ hàng chục năm, trong đó, nhiều làng nghề

có bề dày lịch sử đến hàng trăm năm như làng nghề chiếu cói, nón lá… đã tạo

ra nhiều sản phẩm tiêu dùng cần thiết cho xã hội và tham gia xuất khẩu, tạo

nên giá trị kinh tế và văn hóa ở khu vực nông thôn, đặc biệt là tại các làng

quê. Theo đó, sự phát triển các làng nghề cũng đã thúc đẩy chuyển dịch cơ

cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, tạo thêm

công ăn việc làm cho lao động nông nhàn và những vùng đất chật người đông,

góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập, cải thiện đời sống cho bộ phận

dân cư nông thôn.

Cùng với những đóng góp tích cực trên, các làng nghề Việt Nam nói

chung, ở Hà Tĩnh nói riêng đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong sự

phát triển bền vững. Một số làng nghề thiếu vốn và thiếu nguyên liệu trầm

trọng, thị trường tiêu thụ không ổn định, thậm chí có làng nghề thủ công

truyền thống đã bị mai một. Những làng nghề còn tồn tại được thì quy mô nhỏ

1

bé, phân tán và tự phát. Sản phẩm của các làng nghề còn ít và đơn điệu, chất

lượng chưa cao vì vậy sức vươn của sản phẩm nghề còn thấp. Nguyên nhân

chủ yếu của tình trạng đó là do thiết bị công nghệ thiếu và lạc hậu, trình độ

quản lý thấp, thiếu thông tin về thị trường... Đặc biệt, vấn đề ô nhiễm môi

trường tại các làng nghề đang gây bức xúc xã hội rất lớn.

Mặc dù Hà Tĩnh đã có Quy hoạch phát triển ngành nghề nông thôn

nhưng đến nay sự phát triển của các làng nghề vẫn chưa xứng với tiềm năng

và thiếu tính bền vững. Đặc biệt, hầu hết các làng nghề vẫn chưa xây dựng

được hệ thống xử lý rác thải cũng như giảm thiểu ô nhiễm môi trường, mà

điều này lại ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân địa phương.

Nguyên nhân chủ yếu là do tỉnh chưa có nhiều biện pháp hữu hiệu cũng như

các giải pháp mang tính đột phá để các làng nghề có điều kiện phát triển theo

hướng bền vững.

Vậy vấn đề đặt ra cho sự phát triển các làng nghề theo hướng bền vững

ở Hà Tĩnh hiện nay là gì? Tỉnh và các làng nghề cần phải thực hiện giải pháp

gì để nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo tính bền vững trong phát triển

của các làng nghề? Đó là những câu hỏi nghiên cứu mà đề tài luận văn: “Phát

triển các làng nghề ở tỉnh Hà Tĩnh theo hướng bền vững” phải giải đáp.

2.Tình hình nghiên cứu đề tài

Làng nghề và phát triển làng nghề Việt Nam là vấn để được quan tâm

nhiều hiện nay. Phát triển làng nghề vừa mục đích phát triển kinh tế vừa bảo

vệ làng nghề Việt Nam như nét văn hóa đặc trưng lâu đời của dân tộc. Những

tác phẩm, tài liệu nghiên cứu về làng nghề và phát triển làng nghề đã công bố

liên quan đến đề tài luận văn có thể kể đến như:

+ Đề án phục hồi làng nghề truyền thống Việt Nam của Th.S Bùi Văn

Vượng, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2002.

2

Tác phẩm đưa ra cách nhìn tổng quan về làng nghề Việt Nam, các mặt

còn hạn chế, những yếu kém, manh mún trong phát triển làng nghề truyền

thống. Từ đó, tác giả đưa ra đề án phục hồi làng nghề truyền thống, các giải

pháp nhằm phục hồi các làng nghề truyền thống đã bị mai một như là: Tạo lập

thị trường cho các làng nghề, đổi mới trang thiết bị, nâng cao chất lượng

nguồn nhân lực... Tuy nhiên, tác phẩm này chỉ xoay quanh những làng nghề

truyền thống, chưa tổng quát thành các làng nghề Việt Nam nói chung, trong

khi hiện nay, các làng nghề mới đang xuất hiện ngày càng nhiều và có sự phát

triển khá mạnh.

+ Làng nghề Việt Nam và môi trường, của nhóm tác giả Đặng Kim Chi,

Nguyễn Ngọc Lân, Trần Lệ Minh, NXB Khoa học - kỹ thuật, 2005.

Tác phẩm đưa ra các phân tích, đánh giá ảnh hưởng qua lại giữa sự phát

triển làng nghề và môi trường, các làng nghề càng phát triển thì càng sử dụng

nhiều nguồn nguyên liệu từ tự nhiên, đồng thời quá trình sản xuất tạo ra nhiều

chất thải, nước thải độc hại, gây ô nhiễm môi trường vì vây, nhóm tác giả

nghiên cứu định hướng sự phát triển làng nghề theo hướng thân thiện môi

trường, các làng nghề phát triển phải song hành với quá trình bảo vệ, tái tạo

lại môi trường. Tuy nhiên, tác phẩm này mới chỉ phân tích một trong những

khía cạnh ảnh hưởng tới phát triển làng nghề đó là khía cạnh môi trường, chưa

nêu tổng quan được các mặt ảnh hưởng khác như khía cạnh kinh tế, văn hóa,

xã hội.

+ Làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội trên đường phát triển,

của các tác giả Vũ Quốc Tuấn (chủ biên), Nguyễn Vi Khải, Bùi Văn Vượng,

NXB Hà nội, 2010

Tác phẩm nêu lên những đặc điểm của làng nghề, phố nghề của Hà Nội,

nét văn hóa đặc trưng của các làng nghề, phố nghề nằm giữa lòng thủ đô, hay các

thành phố lớn và những thách thức đối với làng nghề, phố nghề Hà Nội trong

3

tiến trình hội nhập, phát triển. Khi nền kinh tế phát triển sôi động, nhất là ở

thủ đô hay các thành phố lớn, việc gìn giữ, phát huy nét truyền thống của một

làng nghề, phố nghề là rất khó khăn. Tuy nhiên, chưa có các giải pháp cụ thể

để phát triển các làng nghề theo hướng bền vững làng nghề, phố nghề.

+ Phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Việt Nam trong

tiến

trình hội nhập kinh tế quốc tế của TS. Nguyễn Văn Hiến đăng trên Tạp chí

Phát triển và Hội nhập Số 4, Tháng 5-6/2012

Tác phẩm phân tích những đóng góp của làng nghề đối với phát triển

kinh tế, trong quá trình công nghiệp hóa nông nghiệp nông thôn, làng nghề có

vai trò đặc biệt quan trọng, bởi nhờ có làng nghề, hàng triệu người lao động

đã được tạo việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập.Tuy nhiên,

tác giả cũng cho rằng làng nghề đang đứng trước những thách thức đặt ra

trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế như: Đầu ra cho các sản phẩm, đào

tạo nghề cho người lao động, ô nhiễm môi trường làng nghề… Từ đó, tác

phẩm đề xuất các giải pháp phát triển các làng nghề theo hướng bền vững, các

giải pháp đưa ra xoay quanh các vấn đề khắc phục về môi trường, lấy tiêu chí

môi trường là trọng tâm đánh giá mức độ phát triển theo hướng bền vững của

làng nghề như là quy hoạch làng nghề gắn với bảo vệ môi trường, tăng cường

công tác quản lý môi trường tại các làng nghề... Tuy nhiên, phát triển làng

nghề bền vững có nhiều yếu tố, cần thiết phải phối hợp đồng bộ nhiều giải

pháp để thực hiện.

+ Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá phát triển bền vững tại một số

làng nghề truyền thống đồng bằng Bắc Bộ, của PGS.TS Nguyễn Trường Sơn,

Tạp chí Kinh tế và Phát triển Số 176, tháng 02 năm 2012.

Tác phẩm xây dựng hệ thống tiêu chí đầy đủ hơn để đánh giá phát triển

theo hướng bền vững tại các làng nghề. Hệ thống tiêu chí được đề xuất với

các chỉ tiêu cụ thể để đánh giá cả 3 khía cạnh của sự phát triển bền vững, kinh

4

tế, xã hội và môi trường. Tuy nhiên, tác phẩm mới chỉ dừng lại ở khía cạnh

đưa ra các tiêu chí đánh giá, chưa đưa ra được định hướng, giải pháp để thực

hiện các tiêu chí đó.

Các tác phẩm trên đã nghiên cứu làng nghề gắn liền với các vấn đề liên

quan có ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển làng nghề, và quá trình tác động

ngược lại của làng nghề đến môi trường trong quá trình phát triển. Đó là

nguồn tài liệu quý giá để luận văn sử dụng, kế thừa và phát triển. Tuy nhiên,

các tác phẩm này mới chỉ nghiên cứu các khía cạnh tác động riêng biệt, cụ thể

là khía cạnh môi trường chứ chưa nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện

sự phát triển làng nghề trên cả ba trụ cột: Kinh tế, văn hóa - xã hội và môi

trường. Một số công trình tuy có nghiên cứu tính bền vững của sự phát triển

làng nghề nhưng chỉ dừng lại ở việc đưa ra định hướng, chứ chưa có các giải

pháp toàn diện để phát triển làng nghề theo hướng bền vững. Đặc biệt, sự phát

triển các làng nghề ở Hà Tĩnh theo hướng bền vững thì cho đến nay, theo

những gì mà tác giả đọc được, thì chưa có một công trình nào nghiên cứu toàn

diện và hệ thống.

Luận văn này sẽ nghiên cứu, giải quyết các vấn đề còn dang dở của các

nghiên cứu trên. Luận văn tiếp cận nghiên cứu từ thực tiễn làng nghề Hà Tĩnh

giai đoạn 2008 đến nay. Nghiên cứu một cách tổng quan làng nghề tại Hà

Tĩnh, phân tích thực trạng và đánh giá các mặt thành tựu, hạn chế của làng

nghề. Từ đó, đưa ra các giải pháp nhằm đạt được các tiêu chí và hoàn thành

định hướng phát triển làng nghề theo hướng bền vững.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu của đề tài là dựa vào những thành tựu và hạn chế rút ra từ

phân tích thực trạng phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Hà Tĩnh từ

năm 2008 đến nay, tìm hiểu những nguyên nhân cơ bản của tình trạng đó và

5

đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện Hà Tĩnh, nhằm đưa các làng nghề

tiếp tục phát triển theo hướng bền vững.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau:

- Làm rõ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của phát triển làng nghề

theo

hướng bền vững, xây dựng bộ tiêu chí đánh giá sự phát triển bền vững.

- Phân tích thực trạng phát triển làng nghề và tính bền vững trong sự

phát triển làng nghề tại Hà Tĩnh từ năm 2008 đến nay, từ đó, đánh giá những

thành tựu đạt được và những mặt còn tồi tại, hạn chế trong phát triển làng

nghề theo hướng bền vững.

- Tìm ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế, từ đó đề xuất

những giải

pháp phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Hà Tĩnh trong giai đoạn tới.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là sự phát triển của các làng nghề,

bao gồm cả các làng nghề truyền thống và làng nghề mới cả trên phương diện

lý thuyết và thực tiễn.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu các làng nghề trên

địa bàn Hà Tĩnh, các làng nghề truyền thống và làng nghề mới. Bên cạnh đó,

luận văn cũng có tham khảo kinh nghiệm phát triển bền vững các làng nghề

của một số tỉnh khác.

Phạm vi thời gian: từ năm 2008 đến nay

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

- Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp duy vật biện chứng, duy

vật lịch sử, phương pháp thống kê so sánh, phân tích, tổng hợp… về các tài

liệu thu thập qua thống kê và các tài liệu đã được nghiên cứu trước. Tác giả