Luận văn thạc sĩ UEB kinh nghiệm tham gia mạng sản xuất toàn cầu ngành ô tô của trung quốc và gợi ý

MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................................i

DANH MỤC CÁC BẢNG...........................................................................................ii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ.....................................................................iii

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC THAM GIA

VÀO MẠNG SẢN XUẤT TOÀN CẦU NGÀNH Ô TÔ CỦA CÁC NƯỚC ĐANG

PHÁT TRIỂN...............................................................................................................8

1.1. Những vấn đề lý luận chung về mạng sản xuất toàn cầu của ngành công nghiệp

ô tô..............................................................................................................................8

1.1.1. Khái niệm, đặc trưng mạng sản xuất toàn cầu...............................................8

1.1.2. Phân loại các kiểu mạng sản xuất toàn cầu..................................................12

1.1.3. Các thành phần tham gia mạng sản xuất toàn cầu của ngành và yêu cầu về

năng lực.................................................................................................................13

1.2. Vai trò của việc tham gia vào mạng sản xuất và cung ứng toàn cầu đối với phát

triển ngành công nghiệp ô tô trong nước .................................................................

1.2.1. Nâng cao năng lực sản xuất và lợi thế địa điểm ngách (niche) ...................

1.2.2. Xây dựng mối quan hệ lâu dài và ổn định với nhà sản xuất và đối phó tốt

hơn với khủng hoảng toàn cầu .............................................................................

1.2.3. Tác động tràn, chuyển giao công nghệ, và thúc đẩy xuất khẩu ...................

1.3. Cơ sở cho việc tham gia mạng sản xuất toàn cầu ngành công nghiệp ô tô của các

nước đang phát triển ...............................................................................................

1.3.1. Tái cơ cấu tổ chức sản xuất của ngành .......................................................

1.3.2. Mở rộng thị trường ô tô ở các nước đang phát triển và mới nổi ..................

1.3.3. Tăng cường đầu tư trực tiếp nước ngoài từ các tập đoàn ô tô toàn cầu vào

các nước đang phát triển ......................................................................................

1.3.4. Hội nhập vùng trong ngành ô tô tạo điều kiện gia nhập mạng sản xuất cho

các nước đang phát triển ......................................................................................

1.3.5. Chiến lược cho ngành công nghiệp ô tô tại các nước đang phát triển .........

Chương 2. THỰC TIỄN THAM GIA CỦA NGÀNH Ô TÔ TRUNG QUỐC VÀO

MẠNG SẢN XUẤT TOÀN CẦU.............................................................................

2.1. Quá trình phát triển ngành công nghiệp ô tô của Trung Quốc từ 1994 đến năm

2004........................................................................................................................

2.1.1. Giai đoạn tập trung (1994-2004) ................................................................

2.1.2. Từ 2004 đến nay ........................................................................................

2.2. Các chính sách phát triển ngành công nghiệp ô tô từ 2004 ...............................

2.2.1. Bối cảnh hình thành chính sách .................................................................

2.2.2. Mục tiêu và nội dung chính sách điều chỉnh so với năm 1994 ....................

2.3. Tham gia của các thành phần trong ngành ô tô Trung Quốc vào mạng sản xuất

toàn cầu.....................................................................................................................47

2.3.1. Các nhà sản xuất xe.....................................................................................48

2.3.2. Các nhà cung cấp linh kiện..........................................................................58

2.3.3. Mạng lưới phân phối và bán hàng...............................................................62

2.4. Bài học tham gia mạng sản xuất toàn cầu thành công của ngành ô tô Trung Quốc

64

Chương 3. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THAM GIA CỦA NGÀNH Ô

TÔ VIỆT NAM VÀO MẠNG SẢN XUẤT TOÀN CẦU.........................................67

3.1. Tổng quan thực trạng phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam...................67

3.1.1. Quy mô ngành.............................................................................................68

3.1.2. Năng lực sản xuất........................................................................................69

3.2. Các chính sách phát triển ngành........................................................................72

3.2.1. Chính sách thuế quan..................................................................................72

3.2.2. Chính sách thu hút đầu tư nước ngoài.........................................................73

3.2.3. Chính sách nội địa hoá................................................................................74

3.3. Đánh giá thực trạng ngành công nghiệp ô tô Việt Nam......................................76

3.3.1. Kết quả đạt được.........................................................................................76

3.3.2. Tồn tại và nguyên nhân...............................................................................79

3.4. Đề xuất giải pháp thúc đẩy tham gia vào mạng sản xuất toàn cầu của ngành công

nghiệp ô tô Việt Nam trong thời gian tới..................................................................84

3.4.1. Định vị Việt Nam trong mạng lưới sản xuất khu vực Đông Á.....................84

3.4.2. Dự báo nhu cầu chính xác tạo định hướng cho thị trường phát triển...........86

3.4.3. Xác định rõ vai trò mũi nhọn của ngành công nghiệp ô tô..........................87

3.4.4. Tổ chức sắp xếp lại ngành công nghiệp ô tô................................................88

3.4.5. Cơ chế chính sách đồng bộ nhất quán.........................................................92

3.4.6. Các biện pháp khác.....................................................................................97

KẾT LUẬN.................................................................................................................99

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................102

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT

1

2

3

4

5

6

7

i

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT Số hiệu

1 Bảng 1.1

2 Bảng 2.1

3 Bảng 2.2

4 Bảng 3.1

5 Bảng 3.2

6 Bảng 3.3

7 Bảng 3.4

8 Bảng 3.5

ii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

STT Số hiệu

1 Hình 1.1

2 Hình 1.2

3 Hình 2.1

4 Hình 2.2

iii

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bất cứ quốc gia nào cũng đều mong có ngành công nghiệp ô tô phát triển ở tầm

cao, bởi sự phát triển của ngành này sẽ là động lực cho rất nhiều ngành công nghiệp vệ

tinh xung quanh như luyện kim, hóa học, công nghiệp nhẹ, điện tử… phát triển theo.

Ngành công nghiệp cơ khí của Việt Nam bắt đầu từ những năm 1950, nhưng ngành

công nghiệp ô tô chỉ thực sự được chú trọng phát triển từ những thập niên cuối của thế

kỷ 20 khi nền kinh tế bắt đầu mở cửa và Chính phủ cho phép các nhà sản xuất nước

ngoài xây dựng nhà máy tại Việt Nam. Cho đến nay, công nghiệp ô tô là ngành công

nghiệp rất quan trọng cần được ưu tiên phát triển, được Chính phủ khẳng định trong

Quy hoạch phát triển công nghiệp ô tô giai đoạn 2010, tầm nhìn đến 2020. Cùng với

đó, hàng loạt các chính sách liên quan như chính sách thuế, chính sách thị trường,

chính sách đầu tư, chính sách khoa học công nghệ… đã được hoạch định để hỗ trợ cho

việc đạt được những mục tiêu này. Hiện tại, ngành sản xuất ô tô Việt Nam đã có tăng

trưởng, thu hút mọi thành phần kinh tế, xây dựng hạ tầng cơ sở cho nhiều nhà máy sản

xuất lắp ráp ô tô với dây chuyền thiết bị tương đối đồng bộ, hiện đại; xây dựng được 1

số thương hiệu có tên tuổi trên thị trường như Thaco (Tập đoàn ô tô Trường Hải),

Vinaxuki (Công ty ô tô Xuân Kiên).... Tuy nhiên, so sánh kết quả đạt được cho đến nay

thì hầu hết các mục tiêu đặt ra trong Quy hoạch hầu như không hoàn thành. Trong đó,

có thể nói Việt Nam vẫn chưa hình thành cho mình được ngành ô tô theo đúng nghĩa,

các nhà sản xuất và lắp ráp của nội địa ít ỏi, chủng loại sản phẩm đơn điệu, các sản

phẩm có tỷ lệ nội địa hóa thấp, phụ tùng linh kiện vẫn phần lớn được nhập khẩu, và

chuyển giao công nghệ ở mức thấp. Ngành công nghiệp này khó mà có thể được định

vị trên mạng lưới sản xuất toàn cầu và khu vực của ngành.

Trong khi đó, ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc chỉ mất 7 năm (1978-1985) để

hình thành mạng lưới hơn 100 nhà sản xuất, trong đó có hầu hết là liên doanh và các

1

nhà sản xuất quy mô nhỏ, và 15 năm (1978-1993) để sản xuất các mẫu xe dành riêng

cho thị trường trong nước và mang thương hiệu Trung Quốc.

Xuất phát từ cùng một mục tiêu và hình thức phát triển ngành công nghiệp ô tô,

đó là hình thành các liên doanh để tận dụng công nghệ sản xuất phát triển để từ đó xây

dựng năng lực nhà sản xuất, nhưng Trung Quốc và Việt Nam có một cách biệt lớn về

các kết quả đạt được và thời gian để hình thành ngành.

Thực trạng này đang đặt ra nhiều câu hỏi: Trung Quốc đã tận dụng cơ hội tham

gia vào mạng sản xuất toàn cầu để phát triển ngành công nghiệp ô tô trong nước như

thế nào? Việt Nam có thể học tập được gì từ kinh nghiệm của Trung Quốc? Đây chính

là lý do tác giả chọn đề tài “Kinh nghiệm tham gia mạng sản xuất toàn cầu ngành ô tô

của Trung Quốc và gợi ý cho Việt Nam” là đề tài luận văn Thạc sỹ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Đã có khá nhiều đề tài nghiên cứu trên thế giới về vai trò của ngành công nghiệp ô

tô của Trung Quốc trên thế giới và bài học kinh nghiệm của ngành này như một điển

hình thành công tham gia vào mạng sản xuất toàn cầu và chuỗi giá trị toàn cầu, trong

đó có thể liệt kê một số nghiên cứu tiêu biểu của các tác giả/tổ chức sau:

- Booz&Company (2009) đã đưa ra một số bài báo về ngành công nghiệp ô tô

Trung Quốc và tầm quan trọng đang thay đổi của nó trên thế giới. Điển hình có hai bài

sau đây. Bài thứ nhất là The Coming Structural Realignment of China’s Automotive

Sector mô tả sự nổi lên của Trung Quốc như là thị trường xe hơi lớn nhất thế giới, và

tiềm năng thay đổi cấu trúc của ngành công nghiệp trong nước của Trung Quốc. Bài

thứ hai là The Path to Globalization of China’s Automotive Industry giải thích những

thách thức mà Tổ chức Các nhà sản xuất thiết bị gốc (OEMs) của Trung Quốc phải đối

mặt trong nỗ lực mở rộng ra phạm vi quốc tế. Bài báo này mô tả làm thế nào mà thị

trường của ô tô Trung Quốc mở rộng nhanh chóng lại trở thành chất xúc tác thúc đẩy

sự chuyển đổi mô hình kinh doanh và công nghệ nền tảng của ngành công nghiệp ô tô.

2

- Rachel Tang (11/2009) phân tích vai trò ngày càng tăng của ngành công nghiệp

ô tô Trung Quốc trên thị trường ô tô thế giới, vai trò của nhà sản xuất chính và tiêu thụ

chính đe dọa tới sự tồn tại của ngành này tại Mỹ. Đồng thời, nghiên cứu cũng phân tích

hai trường hợp là sản xuất có hợp tác với nước ngoài và sản xuất độc lập với một số ví

dụ điển hình.

- Liu PingQing, Sui HuaJie và Gu Qiang (tháng 3 năm 2008) từ nhìn nhận rằng

ngành ô tô là một trong những ngành toàn cầu hóa nhất và trong kỷ nguyên toàn cầu

hóa, sức cạnh tranh về chi phí không thôi không thể đủ để tạo nên thành công, nghiên

cứu sử dụng khung phân tích chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) để giải thích những giai

đoạn phát triển của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc, vị trí của nó trong GVC và

phân tích các mối quan hệ với các nhà sản xuất chính toàn cầu và cơ hội nâng cấp

ngành.

- The Past, Present and Future of China’s Automotive Industry: Value Chain

Perspective, (tháng 8 năm 2005) của Matthias Holweg , Jianxi Luo and Nick Oliver

phân tích quá trình phát triển của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc qua từng giai

đoạn và các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động của nó trong đó có sự thay đổi của chính

sách công nghiệp, đồng thời phân tích các nhân tố chuỗi giá trị hoạt động trong ngành

như nhà sản xuất, nhà cung cấp thiết bị, mạng lưới phân phối.

Tóm lại, các nghiên cứu trên giúp phân tích làm rõ những nội dung sau:

- Vai trò ngày càng tăng của ngành công nghiệp ô tô của Trung Quốc nói chung

và trong GVC nói riêng, các mối quan hệ giữa nhà sản xuất, nhà cung cấp thiết bị và

mạng lưới phân phối.

- Các giai đoạn phát triển của ngành và những yếu tố phát triển, trong đó có chính

sách công nghiệp và đầu tư, liên doanh với nước ngoài.

- Các cơ hội nâng cấp ngành tới một mức độ cao hơn nữa trong GVC.

3

Những nghiên cứu trên gợi ý những khung phân tích thích hợp để làm sáng tỏ

những nhân tố thành công của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc trên quan điểm về

chuỗi giá trị. Tuy nhiên, để phân tích đi sâu hơn vai trò của ngành này trong khi tham

gia vào mạng sản xuất toàn cầu thì vẫn cần phải có những nghiên cứu mang tính cập

nhật hơn.

Ngành ô tô Việt Nam cũng đã sớm trở thành mối quan tâm nghiên cứu của các

học giả trong và ngoài nước. Tuy nhiên hầu hết các nghiên cứu này đều chưa tiếp cận

trực tiếp ngành này thông qua hoạt động của nó trong mạng lưới sản xuất khu vực và

toàn cầu mà đặt nhiều hơn trong bối cảnh quá trình công nghiệp hóa và toàn cầu hóa

của quốc gia. Kinh nghiệm thành công của các nước có đặc điểm phát triển tương tự

cũng ít hoặc được bàn tới một cách sơ lược, các đề xuất giải pháp chính sách vì vậy

cũng theo hướng tiếp cận này.

Kenichi Ohno và Mai Thế Cường (2004) đưa ra một số phân tích Quy hoạch

ngành ô tô năm 2004, trong đó chỉ ra những vấn đề còn tồn tại của bản quy hoạch như

chưa xác định vị trí của ngành trong mạng lưới sản xuất khu vực và các chính sách hỗ

trợ chưa đầy đủ. Tuy nhiên, trong khuôn khổ một bài tham luận, nghiên cứu này chỉ

đưa ra những phân tích cô đọng nhất về các vấn đề còn tồn tại về chính sách khi thực

hiện quy hoạch ngành mà chưa thể đi sâu vào những phân tích thực trạng hiện tại của

ngành cũng như các giải pháp cụ thể để định vị ngành trong mạng lưới sản xuất khu

vực.

Nghiên cứu của Timothy J. Sturgeon (1998) là một trong những nghiên cứu sớm

về ngành công nghiệp ô tô Việt Nam phân tích khá đầy đủ tổng quan thực trạng ngành

công nghiệp ô tô tại Việt Nam, đồng thời thảo luận về chính sách của Chính phủ Việt

Nam đối với ngành công nghiệp này và đưa ra các khuyến nghị chính sách để xây dựng

một ngành công nghiệp ô tô Việt Nam ngày một cạnh tranh hơn. Tuy nhiên, nghiên

4

cứu đặt ngành trong bối cảnh toàn cầu hóa khiến cho bức tranh về mạng sản xuất trong

ngành không được thể hiện rõ và khó có những liên hệ giải pháp chính sách tương ứng.

Phổ biến hơn là các bài báo, tham luận, nghiên cứu ngắn về quá trình công nghiệp

hóa của Việt Nam và chính sách công nghiệp của Việt Nam như nghiên cứu của Đỗ

Mạnh Hồng (năm 2005) phân tích những vấn đề cụ thể của công nghiệp Việt Nam và

gợi ý những lựa chọn chiến lược công nghiệp hóa nhằm xây dựng chính sách phát triển

công nghiệp. Trong những nghiên cứu này, bức tranh về thực trạng ngành công nghiệp

ô tô chỉ được phác họa một cách sơ bộ.

Vì vậy việc bổ sung và phát triển những vấn đề liên quan tới mạng sản xuất của

ngành công nghiệp ô tô hiện đại và kinh nghiệm thành công của nước ngoài, mà cụ thể

là Trung Quốc, để rút ra những bài học tương ứng cho Việt Nam chính là mục tiêu của

luận văn.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục đích của đề tài: Nghiên cứu thực trạng tham gia của ngành ô tô Trung Quốc

vào mạng sản xuất toàn cầu nhằm đề xuất giải pháp thúc đẩy tham gia mạng sản xuất

toàn cầu để phát triển của ngành ô tô Việt Nam trong so sánh với lịch sử và thực trạng

ngành công nghiệp ô tô Việt Nam.

- Nhiệm vụ của đề tài:

+ Nghiên cứu cơ sở lý luận về mạng sản xuất toàn cầu của ngành công nghiệp ô tô

và vai trò tham gia của các nước đang phát triển

+ Phân tích thực trạng phát triển và tham gia mạng sản xuất toàn cầu của ngành ô

tô Trung Quốc, trên cơ sở đó rút ra các bài học thành công

+ Phân tích thực trạng ngành công nghiệp ô tô Việt Nam và dựa trên bài học kinh

nghiệm của ngành ô tô Trung Quốc để đề xuất các giải pháp thúc đẩy sự tham gia vào

mạng sản xuất toàn cầu để phát triển của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam.

5