Luận văn thạc sĩ UEB hợp tác hai hành lang, một vành đai kinh tế tác động đến quan hệ thương mại

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

---------------------

TRỊNH THỊ TUYẾT MAI

HỢP TÁC “HAI HÀNH LANG, MỘT VÀNH ĐAI KINH TẾ”:

TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT-TRUNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ ĐỐI NGOẠI

Hà Nội - 2012

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

---------------------

TRỊNH THỊ TUYẾT MAI

HỢP TÁC “HAI HÀNH LANG, MỘT VÀNH ĐAI KINH TẾ”:

TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT-TRUNG

Chuyên ngành : Kinh tế thế giới & Quan hệ kinh tế quốc tế

Mã số: 60.31.07

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ ĐỐI NGOẠI

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM THÁI QUỐC

Hà Nội - 2012

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................

DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................

DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................

MỞ ĐẦU ............................................................................................................

Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HÌNH THỨC HỢP TÁC

HÀNH LANG, VÀNH ĐAI KINH TẾ ......................................................................

1.1Các khái niệm .........................................................................................

kinh tế ................................................................................................................

1.2Một số hành lang kinh tế, vành đai kinh tế của các quốc gia và khu

vực trên thế giới ...................................................................................................

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG HỢP TÁC “HAI HÀNH LANG, MỘT VÀNH ĐAI

KINH TẾ VIỆT - TRUNG” .......................................................................................

2.1Phạm vi địa lý của hai hành lang và một vành đai kinh tế Việt -

2.2Những nhân tố thúc đẩy hợp tác “Hai hành lang, một vành đai

kinh tế Việt - Trung” ...........................................................................................

2.3Nội dung của hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt -

2.4Các động thái chính thức .....................................................................

Chƣơng 3 : TÁC ĐỘNG CỦA HỢP TÁC “HAI HÀNH LANG, MỘT VÀNH

ĐAI KINH TẾ” TỚI QUAN HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT –TRUNG.....................71

3.1 Tổng quan quan hệ thƣơng mại Việt – Trung..................................71

3.2 Tác động của hợp tác “Hai hành lang, một vành đai” đến quan hệ

thƣơng mại Việt Trung.....................................................................................76

3.2.1 Tác động tích cực 76

3.2.2 Các mặt tồn tại 86

3.3 Nguyên nhân hợp tác chậm phát huy hiệu quả................................94

Chƣơng 4: MỘT SỐ GỢI Ý VỀ GIẢI PHÁP NHẰM THÚC ĐẨY QUAN

HỆ THƢƠNG MẠI VIỆT – TRUNG THÔNG QUA HỢP TÁC “HAI HÀNH

LANG, MỘT VÀNH ĐAI KINH TẾ”..................................................................100

4.1 Cơ hội và thách thức đối với phát triển quan hệ thƣơng mại Việt -

Trung trong hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế”.......................100

4.1.1 Cơ hội..........................................................................................100

4.1.2 Thách thức...................................................................................102

4.2 Các bài học cho hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế” .. 103

4.3 Các giải pháp nhằm thúc đẩy quan hệ thƣơng mại Việt - Trung .. 106

4.3.1 Giải pháp vĩ mô:..........................................................................106

4.3.2 Giải pháp vi mô...........................................................................112

KẾT LUẬN..................................................................................................116

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................118

STT Ký hiệu 1 ACFTA 2 ADB 3 APEC 4 ASEAN 5 BOT 6 BT 7 EHP 8 EU 9 EWEC

10 FDI

11 GATT

12 GDP

13 GMS

14 IMF

15 MDC

16 ODA

17 USD

18 WTO i

DANH MỤC CÁC BẢNG

STT Số hiệu

1 Bảng 2.1

2 Bảng 2.2

3 Bảng 3.1

4 Bảng 3.2

5 Bảng 3.3

ii

DANH MỤC CÁC HÌNH

STT

1

2

3

iii

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong xu thế toàn cầu hoá kinh tế quốc tế hiện nay, hợp tác kinh tế khu

vực ngày càng được coi trọng. Trong những cơ chế hợp tác khu vực, các liên

kết tiểu vùng thường gắn với việc phát triển một khu vực gồm các địa phương

gần nhau, có những điều kiện phát triển kinh tế có thể bổ sung cho nhau nhằm

tạo ra vùng tăng trưởng kinh tế cao. Sự liên kết này tuỳ thuộc vào đặc điểm

địa lý và kinh tế - xã hội của từng vùng, có thể tạo thành những hành lang,

vành đai kinh tế làm nòng cốt để thúc đẩy sự phát triển của cả khu vực.

Việt Nam - Trung Quốc có đường biên giới trên đất liền dài 1.643 km

và cùng chung vịnh Bắc Bộ. Hai nước đều có nguồn tài nguyên phong phú, có

tiềm năng phát triển rất lớn. Quan hệ hợp tác kinh tế Việt - Trung trong những

năm qua không ngừng phát triển, tuy nhiên vẫn còn cách xa so với tiềm năng

kinh tế của mỗi nước. Nhiều học giả của hai nước cho rằng: nguyên nhân

chính là do hai bên chưa phát huy được hết thế mạnh và lợi thế so sánh trong

hợp tác. Để phát triển hơn nữa quan hệ hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và

Trung Quốc, sáng kiến xây dựng “Hai hành lang, một vành đai kinh tế” được

Việt Nam đưa ra tháng 5/2004, trong chuyến thăm Trung Quốc của nguyên

Thủ tướng Phan Văn Khải. Hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế”

bước đầu được triển khai đã đưa đến những kết quả khả quan trong thúc đẩy

giao thương biên giới Việt – Trung. Tuy nhiên để hợp tác thực sự hoạt động

và phát huy hết giá trị của nó vẫn là câu hỏi lớn đặt ra cho các nhà hoạch định

chính sách Việt Nam. Do vậy, việc phân tích đầy đủ cơ sở hình thành, lộ trình

thực hiện, tác động dự kiến, qua đó đánh giá tính ưu việt và bất cập, cơ hội

cũng như thách thức trong việc ưu tiên phát triển mối liên kết kinh tế đặc biệt

này ở nước ta là hết sức cần thiết, nhằm đưa ra quan điểm và định hướng đúng

đắn trước tình hình mới.

1

Đó là lý do tác giả chọn đề tài Hợp tác “Hai hành lang, một vành đai

kinh tế”: Tác động đến quan hệ thƣơng mại Việt -Trung cho luận văn thạc

sĩ của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Từ trước đến nay đã có một số công trình khoa học, sách, bài báo

nghiên cứu về vấn đề hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt -

Trung” như:

1) Thƣơng mại Việt Nam – Trung Quốc (Sách) do Bộ Công thương

biên soạn và Nhà xuất bản Lao động phát hành quý IV năm 2008. Công trình

này phân tích tổng quan về thị trường Trung Quốc, nêu lên thực trạng và triển

vọng phát triển quan hệ thương mại Việt Nam - Trung Quốc, đưa ra những

điều cần biết khi thâm nhập vào thị trường Trung Quốc, nhưng chưa đề cập

sâu đến hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt - Trung”

2) Phát triển thƣơng mại trên hành lang kinh tế (Sách) của tác giả

PGS.TS Nguyễn Văn Lịch do Nhà xuất bản Thống kê phát hành năm 2005.

Công trình này phân tích thực trạng phát triển thương mại trên hành lang kinh

tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng. Tuy nhiên do thời gian nghiên

cứu ngắn (2004-2005) sách mới tập trung làm rõ những luận cứ khoa học của

việc xây dựng hành lang kinh tế này chứ chưa phân tích sâu tác động của

hành lang kinh tế này đối với quan hệ thương mại Việt Trung.

3) Một số đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ của Viện Nghiên cứu

Thương mại, trong đó đáng chú ý là:

- Nghiên cứu phát triển thƣơng mại khu vực hành lang kinh tế Hải

Phòng – Lào Cai – Côn Minh trong bối cảnh hình thành khu mậu dịch tự

do ASEAN – Trung Quốc, Đề tài cấp bộ năm 2004 do PGS.TS. Nguyễn Văn

Lịch chủ nhiệm.

2

- Các giải pháp để Việt Nam khai thác tối đa những lợi ích thƣơng mại từ

chƣơng trình thu hoạch sớm trong khu vực mậu dịch tự do ASEAN – Trung

Quốc, Đề tài cấp Bộ năm 2005 do ThS. Trịnh Thị Thanh Thủy chủ nhiệm.

- Định hƣớng chiến lƣợc phát triển quan hệ thƣơng mại Việt Nam –

Trung Quốc giai đoạn tới 2015, Đề tài cấp bộ năm 2007 do PGS.TS Nguyễn

Văn Lịch chủ nhiệm.

4) Các báo cáo tiêu biểu trong Hội thảo Phát triển Hai hành lang, một

vành đai kinh tế Việt Nam – Trung Quốc trong khuôn khổ hợp tác ASEAN –

Trung Quốc (do Viện Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp với Ủy ban nhân

dân thành phố Hải Phòng tổ chức tại Hải Phòng tháng 12 năm 2006) ; Hội

thảo Hợp tác phát triển hành lang kinh tế Côn Minh – Lào Cai – Hà Nội – Hải

Phòng và vai trò của Lào Cai (do Viện Khoa học xã hội Việt Nam phối hợp

cùng Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai tổ chức tại Lào Cai tháng 11 năm 2005),

Hội thảo Việt Nam – Trung Quốc tăng cường hợp tác cùng nhau phát triển

hướng tới tương lai (Hà Nội, 2005).

5) Một số bài nghiên cứu trên tạp chí

- Hai hành lang và một vành đai kinh tế - từ ý tƣởng đến hiện thực

của PGS.TS. Nguyễn Văn Lịch trên Tạp chí Cộng sản số 11 năm 2005.

- Vai trò của hành lang kinh tế Nam Ninh – Hà Nội – Hải Phòng của

PGS.TS. Phạm Thái Quốc thuộc Viện Kinh tế và Chính trị thế giới trên tạp chí

Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương số 51 năm 2005.

- Quan hệ thƣơng mại Việt Nam - Trung Quốc: một chặng đƣờng

nhìn lại của ThS. Doãn Bảo - Nguyễn Công Khánh đăng trên Tạp chí Cộng

sản số 14 năm 2008.

- Cán cân thƣơng mại trong quan hệ Việt Nam - Trung Quốc giai

đoạn 2001 - 2006: Thực trạng và một số giải pháp điều chỉnh của Phạm

Phúc Vĩnh trên Tạp chí Kinh tế đối ngoại số 34 năm 2009.

3

- Quan hệ thƣơng mại giữa Việt Nam với hai tỉnh Vân Nam và

Quảng Tây (Trung Quốc) - Thực trạng và giải pháp của PGS.TS. Nguyễn

Văn Lịch trên Tạp chí Khoa học Thương mại số 14 năm 2006.

Nhìn chung, các công trình trên đây là những tư liệu tham khảo rất có

giá trị song do được triển khai trong thời gian chưa dài so với thời điểm công

bố hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt - Trung” (2004), nên các

nghiên cứu trên mới tập trung vào lý giải cơ sở hình thành cũng như mục tiêu

hợp tác, chứ chưa chú trọng phân tích điều kiện cụ thể của từng địa bàn, từng

lĩnh vực chính trong hợp tác để từ đó nhận ra thời cơ và thách thức đối với

việc triển khai. Hầu hết các nghiên cứu trên chưa đánh giá một cách có hệ

thống tác động của hợp tác này đối với quan hệ thương mại Việt – Trung.

Đề tài nghiên cứu này sẽ cố gắng tiếp thu các công trình nghiên cứu đã

có và trên cơ sở đó có những phát triển mới trong bối cảnh hiện tại.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

- Mục đích nghiên cứu : Đưa ra một số giải pháp kiến nghị nhằm thúc

đẩy thương mại Việt – Trung thông qua hợp tác “Hai hành lang, một vành đai

kinh tế”.

- Nhiệm vụ nghiên cứu :

+ Phân tích cơ sở khoa học của hợp tác “Hai hành lang, một vành đai

kinh tế Việt -Trung”

+ Làm rõ nội dung của hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế

Việt -Trung”.

+ Đánh giá các tác động của hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh

tế ” tới quan hệ thương mại Việt – Trung.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Tác động của hợp tác “Hai hành lang, một

vành đai kinh tế” tới quan hệ thương mại Việt – Trung.

4

- Phạm vi nghiên cứu:

Về thời gian: từ năm 2000 tới nay (chủ yếu là từ 2004 – thời điểm hình

thành ý tưởng hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế”).

Về không gian: luận văn tập trung vào các lĩnh vực hợp tác cơ bản giữa

Việt Nam và miền Nam Trung Quốc : Xây dựng cơ sở hạ tầng, công nghiệp,

thương mại, du lịch và các địa phương chủ chốt trong hợp tác “Hai hành lang,

một vành đai kinh tế Việt -Trung”: Tỉnh Quảng Tây, Vân Nam (Trung Quốc)

và Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hải Phòng, Hà Nội (Việt Nam).

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trên quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đề tài vận dụng

các phương pháp nghiên cứu khoa học như:

- Phương pháp thu thập thông tin từ các nguồn tài liệu thứ cấp phục vụ cho

việc nghiên cứu, phân tích: Thu thập các tài liệu tổng quan về lĩnh vực quan hệ

thương mại Việt – Trung và hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế”; thu

thập thông tin về một số hoạt động và dự án đang triển khai trong khuôn khổ hợp

tác; thu thập tài liệu về đề xuất các giải pháp đối với việc thúc đẩy hợp tác này.

- Phương pháp thống kê, so sánh: Từ thống kê số liệu, tác giả đưa ra sự

so sánh tương quan hai quốc gia Việt Nam – Trung Quốc trong quan hệ

thương mại, cũng như trong tiến độ triển khai hợp tác “Hai hành lang, một

vành đai kinh tế”.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp

- Phương pháp logic, lịch sử.

6. Những đóng góp mới của luận văn

- Đề tài tổng hợp tư liệu, phân tích rõ cơ sở khoa học của hợp tác “Hai

hành lang, một vành đai kinh tế” giữa Việt Nam và Trung Quốc; qua đó góp

phần làm rõ hơn sự cần thiết phải đẩy mạnh triển khai hợp tác này.

5

- Khảo sát một cách có hệ thống những bài học kinh nghiệm về hình thức

hợp tác tương tự ở các quốc gia và khu vực trên thế giới (bao gồm cả những bài

học thành công và chưa thành công). Qua đó rút ra một số bài học có giá trị cho

việc phát triển “Hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt – Trung”.

- Phân tích có hệ thống nội dung, vai trò và thực trạng triển khai các

hoạt động trong khuôn khổ hợp tác; đưa ra đánh giá về những kết quả đã đạt

được, các tác động dự kiến cũng như những mặt còn tồn tại và nguyên nhân

của những tồn tại, đóng góp một cái nhìn toàn diện hơn về thực trạng triển

khai các mô hình liên kết kinh tế và hợp tác kinh tế quốc tế tại Việt Nam.

- Đề xuất các giải pháp góp phần thúc đẩy quan hệ thương mại Việt –

Trung thông qua hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế” thời gian tới.

- Các vấn đề lý luận được nghiên cứu dựa trên cơ sở tổng hợp các tư

liệu của quá khứ kết hợp với khái quát hóa và bổ sung, hoàn thiện cho phù

hợp với tình hình mới hiện nay.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn

được kết cấu gồm 4 chương.

Chương 1. Một số vấn đề chung về hình thức hợp tác Hành lang, vành

đai kinh tế

Chương 2. Thực trạng hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế

Việt – Trung”

Chương 3. Tác động của hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế”

tới quan hệ thương mại Việt – Trung.

Chương 4. Một số gợi ý về giải pháp nhằm thúc đẩy quan hệ thương

mại Việt - Trung thông qua hợp tác “Hai hành lang, một vành đai kinh tế”.

6