Luận văn thạc sĩ UEB giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền bắc nước ta đến năm 2010

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA KINH TẾ

Vương Đình Hải

Giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền

Bắc nước ta đến năm 2010

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Hà nội - 2006

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA KINH TẾ

Vương Đình Hải

Giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền

Bắc nước ta đến năm 2010

Luận văn Thạc sĩ

Mã Số: 60 34 05

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Văn Tâm

Hà nội - 2006

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Thuốc lá là một ngành sản xuất có những đặc thù khá riêng biệt so với các

ngành sản xuất khác. Hầu hết các nước trên thế giới không khuyến khích phát

triển, nhưng do việc hút thuốc lá là một thói quen của người dân từ hàng nghìn

năm nay, nên hàng năm sản lượng tiêu thụ thuốc lá điếu khá lớn.

Sản xuất thuốc lá nguyên liệu là khâu quan trọng hàng đầu và không thể

thiếu được trong ngành công nghiệp sản xuất thuốc lá. Cây thuốc lá là cây công

nghiệp ngắn ngày, có hiệu quả kinh tế cao, diện thích nghi rộng. Lợi ích do trồng

cây thuốc lá đem lại thường gấp 2 đến 3 lần so với trồng lúa. Cây thuốc lá đã

thực sự trở thành mặt hàng nông sản có giá trị đối với nông dân các vùng trồng.

Đến nay, cây thuốc lá đã được nông dân nhiệt tình hưởng ứng và chính quyền địa

phương các vùng trồng thuốc lá xác định đây là cây trồng chủ đạo trong sản xuất

nông nghiệp.

Hiện nay, với nhu cầu sản xuất khoảng 4 tỷ bao thuốc lá trên năm và tham

gia vào thị trường xuất khẩu, ngành thuốc lá Việt Nam hàng năm cần trên 80.000

tấn nguyên liệu, trong đó nhu cầu về nguyên liệu thuốc lá miền Bắc khoảng

20.000 tấn. Do đó, việc cung cấp nguồn nguyên liệu ổn định và đảm bảo chất

lượng có ý nghĩa quyết định trong việc tăng chất lượng thuốc lá điếu sản xuất,

thay thế nguyên liệu thuốc lá có chất lượng tương đương phải nhập khẩu, giảm

giá thành và tăng tính cạnh tranh của sản phẩm đồng thời tăng cường công tác

xuất khẩu đem lại nguồn thu ngoại tệ cho ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, sự phát triển cây thuốc lá ở Việt Nam nói chung và miền Bắc

nói riêng chưa thực sự vững chắc, diện tích, chất lượng chưa ổn định, năng suất

thấp, giá thành cao, hàng năm nước ta phải tiêu tốn nhiều ngoại tệ nhập nguyên

liệu thuốc lá để sản xuất thuốc lá điếu.

2

Từ đó, việc xây dựng giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá của Việt

Nam nói chung và miền Bắc nói riêng trong những năm tới là hết sức cần thiết.

Từ sự cần thiết đó, tôi chọn đề tài luận văn là “ Giải pháp phát triển nguyên liệu

thuốc lá ở miền Bắc nước ta đến năm 2010”.

2. Tình hình nghiên cứu

Nguyên liệu thuốc lá miền Bắc chiếm một phần quan trọng trong sản xuất

thuốc lá điếu nội địa và góp phần xuất khẩu, đồng thời nó là cây trồng đem lại

thu nhập cao cho người nông dân các vùng trồng thuốc lá. Song chưa có một đề

tài khoa học nào nghiên cứu về vấn đề đẩy mạnh phát triển nguyên liệu thuốc lá

ở miền Bắc nước ta.

3. Mục đích nghiên cứu của luận văn

Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan đến lĩnh vực đầu tư

sản xuất, chế biến, tiêu thụ nguyên liệu thuốc lá ở miền Bắc.

Việc phát triển nguyên liệu thuốc lá đem lại hiệu quả kinh tế, xã hội đối

với người nông dân, các công ty sản xuất thuốc lá và Nhà nước.

Từ đó đề xuất một số giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền Bắc

nước ta đến năm 2010.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: nguyên liệu thuốc lá vàng sấy lò, các công ty đầu

tư sản xuất nguyên liệu thuốc lá và nông dân các vùng trồng thuốc lá.

- Phạm vi nghiên cứu: Thực trạng phát triển nguyên liệu thuốc lá giai đoạn

2001 – 2005 và một số giải pháp đến năm 2010 ở miền Bắc nước ta.

5. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu được sử dụng là phương pháp thống kê, phân

tích tổng hợp, phân tích so sánh, phương pháp thực chứng.

Ngoài ra luận văn còn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật

lịch sử làm công cụ chủ đạo

3

6. Những đóng góp khoa học của luận văn

Làm rõ lý luận cơ bản về phát triển nguyên liệu thuốc lá

Đánh giá thực trạng phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền Bắc nước ta

trong giai đoạn 2001 – 2005, nêu lên được những mặt mạnh và những hạn chế.

Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền

Bắc nước ta đến năm 2010.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, nội dung luận văn bao gồm 3 chương:

Chương 1: Một số vấn đề cơ bản về phát triển nguyên liệu thuốc lá

Chương 2: Thực trạng phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền Bắc nước ta.

Chương 3: Giải pháp phát triển nguyên liệu thuốc lá ở miền Bắc nước ta

đến năm 2010.

4

Chương 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN

NGUYÊN LIỆU THUỐC LÁ

1.1. Khái niệm và vai trò của việc phát triển nguyên liệu thuốc lá

1.1.1. Khái niệm

Thuốc lá là cây công nghiệp ngắn ngày, điều kiện môi trường ảnh hưởng

nhiều đến sinh trưởng, phát triển và chất lượng của sản phẩm. Tính nhạy cảm

của cây thuốc lá với điều kiện môi trường giúp cho người sản xuất có thể điều

chỉnh được năng suất, chất lượng nguyên liệu sản xuất theo ý muốn.

Để tăng năng suất, chất lượng nguyên liệu thuốc lá đòi hỏi người sản xuất

phải có kiến thức nhất định về sự hiểu biết quá trình sinh trưởng, phát triển và

những yêu cầu kỹ thuật canh tác cây thuốc lá.

Cây thuốc lá là cây đem lại lợi nhuận cao cho người trồng, bình quân lợi

nhuận đạt từ 25% đến 40%.

Phát triển nguyên liệu thuốc lá là việc đầu tư cơ sở vật chất, khoa học kỹ

thuật từ khâu gieo trồng, hái sấy, bảo quản chế biến và tiêu thụ để phát triển diện

tích vùng trồng, nâng cao năng suất, chất lượng nguyên liệu nhằm đáp ứng nhu

cầu của thị trường (các nhà máy thuốc lá điếu trong nước và xuất khẩu).

1.1.2. Một số đặc điểm của sản xuất nguyên liệu thuốc lá

Sản xuất nguyên liệu thuốc lá là sự kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp và

công nghiệp, quy trình sản xuất phức tạp, yêu cầu về ứng dụng khoa học kỹ thuật

và công nghệ cao.

5

Quy trình sản xuất nguyên liệu thuốc lá gồm bốn giai đoạn: trồng và chăm

sóc đồng ruộng; sơ chế; thu mua; chế biến, bảo quản và tiêu thụ nguyên liệu.

Sơ đồ 1.1. Quy trình sản xuất nguyên liệu thuốc lá

Trồng

Sơ chế

Thu mua

nguyên

liệu

Chế biến,

bảo quản

và tiêu thụ

Giai đoạn đầu bao gồm những hoạt động sản xuất từ việc chuẩn bị đất đai,

sản xuất giống, trồng và chăm sóc thuốc lá trên đồng ruộng.

Giai đoạn hai: là giai đoạn sơ chế, bao gồm các công đoạn: hái, sấy và

phân cấp nguyên liệu thuốc lá.

Ở hai giai đoạn này người nông dân trực tiếp thực hiện, dưới sự hướng

dẫn quy trình kỹ thuật của cán bộ kỹ thuật thuộc các công ty đầu tư sản xuất

nguyên liệu.

6

Giai đoạn 3: là giai đoạn thu mua sản phẩm, sau khi người nông dân sơ

chế và phân cấp nguyên liệu thuốc lá đem bán cho các công ty đầu tư sản xuất

nguyên liệu.

Sau giai đoạn này các công ty nguyên liệu thuốc lá có thể tiêu thụ nguyên

liệu chưa chế biến hoặc thực hiện việc chế biến nguyên liệu thuốc lá và đem tiêu

thụ.

Sản xuất nguyên liệu thuốc lá không những để đáp ứng cho nhu cầu sản

xuất thuốc điếu mà còn quyết định chất lượng, giá cả và tính cạnh tranh sản

phẩm thuốc lá do chi phí nguyên liệu thuốc lá chiếm tỷ lệ khá cao trong giá

thành của điếu thuốc. Vì vậy nguồn cung cấp nguyên liệu ổn định và đảm bảo

chất lượng có ý nghĩa quyết định trong việc tăng chất lượng cho sản xuất thuốc

điếu, thay thế thuốc lá nguyên liệu có chất lượng tương đương phải nhập khẩu,

giảm giá thành và tăng tính cạnh tranh của sản phẩm đồng thời phục vụ xuất

khẩu, đem lại nguồn thu ngoại tệ cho ngân sách Nhà nước.

Với đặc điểm và lý do trên mà ở các nước sản xuất thuốc lá, quá trình hội

nhập dọc là một hiện tượng thường xuyên trong sản xuất nguyên liệu thuốc lá và

các sản phẩm thuốc lá. Hầu hết các hãng sản xuất thuốc lá đều chú trọng đến sản

xuất nguyên liệu thuốc lá, nhằm chủ động cung cấp nguồn nguyên liệu đầu vào

để sản xuất sản phẩm thuốc lá. Điều này diễn ra chủ yếu là để giảm chi phí sản

xuất và làm tăng thêm giá trị sản phẩm.

Canh tác cây thuốc lá đòi hỏi nhiều nhân công, song trong quá trình thu

hoạch người ta có thể thực hiện việc cơ giới hoá , tuy nhiên vẫn còn một số nước

việc cơ giới hoá sẽ không khả thi và không kinh tế do nhiều nguyên nhân khác

nhau.

Do thuốc lá sau khi thu hoạch cần phải được sơ chế ngay để đảm bảo độ

chín “kỹ thuật” của lá thuốc, nên các lò sấy và khu phân loại thuốc lá phải được

đặt gần các cánh đồng thuốc lá.

7

1.1.3. Vai trò phát triển nguyên liệu thuốc lá

1.1.3.1. Đối với nông dân vùng trồng thuốc lá

Việc phát triển sản xuất nguyên liệu thuốc lá tạo công ăn việc làm ổn định,

nâng cao thu nhập cho người lao động, góp phần tích cực trong việc phát triển

kinh tế nông thôn, làm cho bộ mặt nông thôn ngày càng khởi sắc. Thúc đẩy các

ngành nghề khác ở nông thôn cùng phát triển như xây dựng, thương mại, dịch

vụ, tạo điều kiện cho thị trường ở nông thôn phát triển, giúp nông dân địa

phương ở các vùng trồng thuốc lá từ chỗ thiếu ăn đi đến ổn định cuộc sống, có

tích luỹ, xây dựng nhà cửa và mua sắm phương tiện giải trí, phương tiện đi lại và

công cụ phục vụ sản xuất.

Lợi ích từ trồng cây thuốc lá đem lại thường cao hơn so với trồng các loại

cây nông nghiệp khác.Thuốc lá chủ yếu được trồng ở vùng núi và trung du

những nơi trình độ canh tác hạn chế, đất đai không màu mỡ, điều kiện canh tác

khó khăn. Cây trồng nông nghiệp chính là lúa, ngô, năng xuất thấp, giá thành

không cao, thu nhập từ trồng các loại cây này chỉ đem lại 8 đến 10 triệu

đồng/ha/vụ. Trong khi đó, trồng cây thuốc lá với năng suất trung bình 1,3 đến 1,5

tấn/ha thì thu nhập một vụ cũng đem lại 25 đến 30 triệu đồng một ha.

1.1.3.2. Đối với các công ty thuốc lá

Hiện nay với sản lượng thuốc lá điếu hàng năm sản xuất khoảng 4 tỷ bao

cho nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu, nhu cầu nguyên liệu thuốc lá vàng

sấy lò cần khoảng 60.000 tấn. Song sản lượng nguyên liệu sản xuất trong nước

chưa đáp ứng được nhu cầu của các nhà máy thuốc lá điếu. Do đó hàng năm các

công ty thuốc lá vẫn phải cân đối qua con đường nhập khẩu nguyên liệu thuốc lá

vàng sấy có chất lượng tương đương với nguyên liệu thuốc lá sản xuất trong

nước từ 20.000 đến 30.000 tấn, tiêu tốn nhiều triệu ngoại tệ. Việc phát triển

nguyên liệu thuốc lá góp phần quan trọng thay thế cho nguyên liệu ngoại nhập

chất lượng tương đương với chi phí thấp hơn

8

Ngoài việc thay thế cho nguyên liệu nhập khẩu, phát triển sản xuất nguyên

liệu thuốc lá còn góp phần tăng cường xuất khẩu, tăng nguồn thu ngoại tệ cho

các công ty thuốc lá. Hiện nay chất lượng nguyên liệu thuốc lá sản xuất trong

nước đã được nâng lên đáng kể, nếu được đầu tư một cách đúng mức thì chất

lượng nguyên liệu của chúng ta cũng không thua kém chất lượng nguyên liệu

của các nước tiên tiến trên thế giới, nhất là các nước trong khu vực. Đồng thời

sản lượng sản xuất cũng được tăng lên đáng kể đáp ứng cho việc xuất khẩu

nguyên liệu thuốc lá.

1.1.3.3. Đối với Nhà nước

* Hiệu quả kinh tế

Cây thuốc lá là cây công nghiệp ngắn ngày, có hiệu quả kinh tế cao so với

một số cây trồng khác trong thời gian trước đây cũng như hiện nay. Phát triển

sản xuất nguyên liệu thuốc lá làm cho đời sống của người nông dân được nâng

lên đồng thời cũng tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước: kể cả trung ương và

địa phương. Sự so sánh hiệu quả của cây thuốc lá so với các cây trồng khác thể

hiện qua các vùng như sau:

Bảng 1.1. Hiệu quả của cây thuốc lá so với các cây trồng khác

STT Loại cây trồng

1 Cây TL vàng sấy

2 Cây lúa nước

3 Cây ngô

(Nguồn: Tổng công ty thuốc lá Việt Nam)

9

Qua bảng trên ta thấy hiệu quả đem lại từ việc trồng thuốc lá cao hơn

nhiều so với trồng các cây trồng khác, lợi nhuận trồng thuốc lá gấp 4,67 lần so

với trồng cây lúa nước và gấp 4 lần so với trồng ngô.

Ở miền núi phía Bắc nếu không trồng thuốc lá, người nông dân chỉ trồng

một vụ lúa còn lại đất bị bỏ hoang. Việc phát triển sản xuất nguyên liệu thuốc lá

giúp cho tăng vòng quay sử dụng đất, góp phần chuyển dịch cơ cấu cây trồng ở

các địa phương, thực hiện đẩy mạnh công tác xoá đói giảm nghèo.

Phát triển sản xuất nguyên liệu thuốc lá góp phần giảm nhập khẩu đẩy

mạnh xuất khẩu, có ý nghĩa quan trọng trong việc rút ngắn khoảng cách nhập

siêu, tiến tới cân đối xuất – nhập.

* Hiệu quả xã hội

Sản xuất nguyên liệu thuốc lá giải quyết lượng lao động rất lớn, tăng thu

nhập cho người trồng, góp phần tạo công ăn việc làm, nâng cao đời sống dân cư,

đẩy mạnh xoá đói giảm nghèo cho bà con nông dân vùng sâu vùng xa. Làm cho

bộ mặt nông thôn các tỉnh miền núi ngày càng đổi thay, tạo điều kiện ổn định an

ninh quốc phòng tại các tỉnh biên giới.

Công tác đầu tư sản xuất nguyên liệu thuốc lá thông qua hợp đồng giữa

các công ty thuốc lá và người nông dân nhằm thực hiện tốt chủ trương của Chính

phủ trong việc tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa công nghiệp và nông nghiệp, tăng

cường mối liên minh công – nông. Từng bước góp phần thay đổi cơ cấu cây

trồng, phân bố lại lao động, phát triển cơ sở hạ tầng tại các địa phương vùng

trồng nguyên liệu.

1.2. Các nhân tố ảnh hưởng và các chỉ tiêu đánh giá phát triển nguyên liệu

thuốc lá

1.2.1. Các nhân tố ảnh hưởng

1.2.1.1. Yếu tố khách quan

* Điều kiện tự nhiên

10

Thuốc lá là một trong những cây trồng rất nhạy cảm với điều kiện sinh

thái để sinh trưởng và phát triển, chính vì vậy điều kiện tự nhiên và tác động của

các biện pháp kỹ thuật nông học ảnh hưởng rất lớn đến sự sinh trưởng và phát

triển của cây thuốc lá. Từ đặc tính sinh vật học của cây thuốc lá mà có những đòi

hỏi cụ thể về khí hậu, thổ nhưỡng, chế độ dinh dưỡng và kỹ thuật canh tác.

Đất đai: đất đai trồng thuốc lá giữ vai trò hết sức quan trọng trong việc

hình thành chất lượng và năng suất thuốc lá. Đặc tính của đất đai bao gồm các

đặc tính vật lý, hoá học và sinh học có ảnh hưởng sâu sắc đến chế độ dinh dưỡng

để cho cây thuốc lá sinh trưởng và phát triển. Thuốc lá là một cây trồng có độ

thích nghi và phân bố rộng từ 400

Nam đến 600

vĩ Bắc nhưng tập trung phần lớn

ở vĩ độ Bắc và có thể trồng trên nhiều loại đất khác nhau: từ đất cát, đất phù sa,

đất nâu vùng bán khô hạn, đất đen, đất xám đến đất đỏ, đất miền núi…. Thuốc lá

thích hợp với địa hình bằng phẳng và chủ động tưới tiêu nước, trên các vùng đất

dốc do ảnh hưởng của rửa trôi, xói mòn nên cây thuốc lá sinh trưởng yếu dẫn đến

giảm năng suất và chất lượng. Theo một số nghiên cứu thuốc lá vàng sấy có năng

suất và chất lượng tốt nhất khi được trồng trên đất trung tính đến kiềm (độ PH =

6,0 đến 7,7).

Khi đặt vấn đề cây thuốc lá trong hệ sinh thái cây trồng thì không thể tách

rời khỏi yếu tố sinh vật. Cây thuốc lá đóng vai trò trung tâm và xung quanh nó

có rất nhiều yếu tố tác động, trong đó yếu tố sinh vật đóng một vai trò quan

trọng, như quan hệ giữa cây thuốc lá với cỏ dại, sâu bệnh và các loài tuyến trùng

hại thuốc lá. Việc hạn chế sự tác hại của yếu tố bất lợi trên, đồng thời tạo điều

kiện cho những yếu tố sinh vật khác có lợi cho sự phát triển là những việc làm

cần thiết giúp cho cây thuốc lá sinh trưởng thuận lợi và đạt năng suất, chất lượng

mong muốn.

Khí hậu là một trong những yếu tố quan trọng giúp cho cây thuốc lá đạt

được những nét đặc thù về chất lượng theo từng vùng địa lý khác nhau. Nói đến

11

khí hậu là nói đến mối tương quan giữa nhiệt độ, độ ẩm, bức xạ mặt trời. Cây

thuốc lá là cây ngắn ngày, ưa ánh sáng trực tiếp. Việt Nam là nước có khí hậu

nhiệt đới, vì vậy cường độ bức xạ mặt trời tại các vùng trồng thuốc lá tại nước ta

hiện nay khá thích hợp cho cây thuốc lá sinh trưởng và phát triển. Nhiệt độ là

một yếu tố cần thiết cho sự nẩy mầm, sinh trưởng và phát triển cây thuốc lá đồng

thời quyết định quá trình chín của lá thuốc. Thực nghiệm cho thấy, nhiệt độ cần

thiết cho cây thuốc lá sinh trưởng và phát triển từ 200

đến 300

, ở nhiệt độ 250

–

280

là nhiệt độ lý tưởng nhất cho cây thuốc lá sinh trưởng và phát triển

* Điều kiện kinh tế – xã hội

Dân số đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển nguyên liệu thuốc lá, số

lượng và chất lượng lao động là những yếu tố cần thiết để thúc đẩy sản xuất. Sản

xuất nguyên liệu thuốc lá đòi hỏi áp dụng khoa học kỹ thuật cao hơn so với các

cây trồng khác vì vậy những vùng có trình độ dân trí cao sẽ tiếp thu được sự

chuyển giao khoa học kỹ thuật tốt hơn những vùng có trình độ dân trí thấp. Thu

nhập và mức sống của người nông dân

Cơ sở hạ tầng vùng trồng cũng ảnh hưởng lớn đến sự phát triển nguyên

liệu thuốc lá. Việc sản xuất nguyên liệu thuốc lá đòi hỏi phải có sự vận chuyển

vật tư phân bón, than sấy, thuốc lá lá với số lượng lớn,` vì vậy cần phải chuyên

chở bằng cơ giới hoá, do đó những vùng giao thông đi lại khó khăn sẽ hạn chế

việc phát triển sản xuất nguyên liệu thuốc lá. Cây thuốc lá không cần nhiều nước

và sức chịu hạn của nó khá tốt nhưng duy trì đủ độ ẩm và thường xuyên thì sẽ

giúp cho cây thuốc lá phát triển tốt, tạo điều kiện tăng năng suất và chất lượng

nguyên liệu.Chính bởi đặc tính này của cây thuốc lá mà yếu tố hệ thống thuỷ lợi

phát triển cũng là một yếu tố cần thiết cho việc phát triển sản xuất nguyên liệu

thuốc lá. Ngoài ra, để sản xuất nguyên liệu thuốc lá phát triển thì hệ thống thông

tin liên lạc cũng cần thiết phải được tăng cường.

1.2.1.2. Yếu tố chủ quan