(Luận Văn Thạc Sĩ) Sinh Kế Hiện Nay Của Người Xơ Đăng Ở Xã Kon Đào, Huyện Đắk Tô, Tỉnh Kon Tum.pdf

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ THU HOA

SINH KẾ HIỆN NAY CỦA NGƯỜI XƠ ĐĂNG Ở

XÃ KON ĐÀO, HUYỆN ĐẮK TÔ, TỈNH KON TUM

LUẬN VĂN THẠC SĨ DÂN TỘC HỌC

Hà Nội, năm 2019

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ THU HOA

SINH KẾ HIỆN NAY CỦA NGƯỜI XƠ ĐĂNG Ở

XÃ KON ĐÀO, HUYỆN ĐẮK TÔ, TỈNH KON TUM

Ngành: Dân tộc học

Mã số: 8 31 03 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ DÂN TỘC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. VÕ THỊ MAI PHƯƠNG

Hà Nội, năm 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố. Các thông tin, tài liệu

trình bày và trích dẫn trong luận văn đều được nghi rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 26 tháng 2 năm 2019

Học viên

Nguyễn Thị Thu Hoa

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn Thạc sĩ với đề tài “Sinh kế hiện nay của người Xơ

Đăng ở xã Kon Đào, huyện Đắk Tô, tỉnh Kon Tum”, ngoài sự nỗ lực của bản

thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu, có hiệu quả của nhiều cơ quan, tập

thể và cá nhân. Nhân dịp hoàn thành luận văn tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn

sâu sắc đến người hướng dẫn khoa học là TS. Võ Thị Mai Phương, người đã trực

tiếp hướng dẫn, động viên, giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ của mình.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Dân tộc học và

Nhân học, Học viện Khoa học xã hội đã trang bị cho học viên những kiến thức

chuyên ngành trong suốt quá trình học tập tại Học viện Khoa học xã hội.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo Trung tâm Hỗ trợ đào tạo và phát

triển nhân lực vùng dân tộc và miền núi - Học viện Dân tộc - nơi tôi công tác;

Phòng Quản lý và đào tạo Học viện Khoa học xã hội; Khoa Dân tộc học và Nhân

học đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu cũng

như giúp đỡ tôi các thủ tục cần thiết trong quá trình viết và bảo vệ luận văn.

Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn của mình đến Ban Dân tộc tỉnh Kon Tum,

Ủy ban nhân dân huyện Đắk Tô, Ủy ban nhân dân xã Kon Đào, đặc biệt là đồng

bào người Xơ Đăng ở xã Kon Đào... đã đón tiếp nồng hậu, giúp đỡ nhiệt tình và

cung cấp cho tôi những thông tin, tư liệu quý giá để hoàn thành đề tài.

Cuối cùng, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn

bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn

thành luận văn.

Hà Nội, ngày tháng năm 2019

Học viên

Nguyễn Thị Thu Hoa

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1

Chương 1 CỞ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHÁI QUÁT ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 13

1.1. Cơ sở lý luận ................................................................................................. 13

1.2. Cơ sở lý thuyết ..............................................................................................15

1.3. Khái quát địa bàn nghiên cứu ........................................................................16

Chương 2 SINH KẾ CỦA NGƯỜI XƠ ĐĂNG Ở XÃ KON ĐÀO, HUYỆN

ĐẮK TÔ, TỈNH KON TUM TỪ 1986 ĐẾN NAY ..........................................23

2.1. Trồng trọt .......................................................................................................23

2.2. Chăn nuôi ......................................................................................................35

2.3. Khai thác nguồn lợi tự nhiên .........................................................................36

2.4. Nghề thủ công ...............................................................................................38

2.5.Các hình thức sinh kế khác ............................................................................44

Chương 3 CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ BIẾN ĐỔI CỦA CÁC

HOẠT ĐỘNG SINH KẾ VÀ GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIỂN SINH KẾ

BỀN VỮNG Ở NGƯỜI XƠ ĐĂNG XÃ KON ĐÀO.......................................49

3.1. Một số yếu tố biến đổi trong sinh kế hiện của người Xơ Đăng....................49

3.2. Các yếu tố tác động đến biến đổi sinh kế của người Xơ Đăng xã Kon Đào,

huyện Đắk Tô, tỉnh Kun Tum ..............................................................................56

3.3. Một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy tính hiệu quả trong sinh kế của

người Xơ Đăng xã Kon Đào, huyện Đắk Tô, tỉnh Kun Tum ...............................69

KẾT LUẬN .........................................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................81

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

TT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa

1 DTTS Dân tộc thiểu số

2 NXB Nhà xuất bản

3 NTM Nông thôn mới

4 UBND Ủy ban Nhân dân

5 ODA Viết tắt của cụm từ Official Development

Assistance (là một hình thức đầu tư nước ngoài)

6 WTO Viết tắt của cụm từ World Trade Organization

(Tổ chức Thương mại Thế giới)

v

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Các dân tộc của huyện Đắk Tô, tỉnh Kon Tum năm 2017 ..................17

Bảng 1.2. Các nhóm của dân tộc Xơ Đăng ở xã Kon Đào tỉnh Kon Tum năm

2018......................................................................................................................18

Bảng 3.1. Sản phẩm một số loại cây trồng xã Kon Đào năm 2018 .....................53

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Sinh kế là cách thức kiếm sống của con người lựa chọn phù hợp với điều

kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế - xã hội, môi trường sinh thái,... Việc lựa chọn

phương thức mưu sinh đối với cư dân vùng đồng bằng đã khó, đối với đồng bào

dân tộc thiểu số ở khu vực miền núi càng khó khăn hơn. Do đó, vấn đề đảm bảo

nguồn sinh kế lâu dài cho đồng bào dân tộc thiểu số luôn được Đảng và Nhà

nước hết sức quan tâm. Đây là việc làm gắn liền với mục tiêu xoá đói giảm

nghèo, phát triển kinh tế - xã hội của các vùng dân tộc thiểu số trên đất nước ta.

Người Xơ Đăng là một trong những tộc người sinh sống lâu đời ở Kon

Tum và vùng lân cận thuộc miền núi của Quảng Nam, Quảng Ngãi. Đây là dân

tộc có dân số đông nhất trong số các tộc người thiểu số ở Kon Tum, gồm 26.570

hộ (122.045 khẩu)1

(gồm 5 nhóm địa phương: Xơ Teng, Tơ Đrá, Mơ Nâm, Ca

Dong và Hà Lăng. Người Xơ Đăng cư trú chủ yếu ở các huyện Đắk Tô, Tu Mơ

Rông, Đắk Hà, Kon Plong và một số cư trú ở huyện Kon Rẫy, Sa Thầy, Ngọc

Hồi và huyện Đắk Glei.

Ở huyện Đắk Tô, người Xơ Đăng tập trung khá đông, đặc biệt là nhóm Xơ

Teng, trong đó tập trung đông ở xã Kon Đào. Người Xơ Đăng ở đây đã lựa chọn

cho mình các hoạt động mưu sinh phù hợp, kết hợp trồng trọt, chăn nuôi, tiểu thủ

công nghiệp, khai thác các nguồn lợi từ tự nhiên,… từng bước đảm bảo nhu cầu

cuộc sống. Hiện nay, dưới tác động của sự phát triển kinh tế, xã hội chung và

sinh kế của người Xơ Đăng xã Kon Đào có sự biến đổi, đem lại diện mạo mới

cho người Xơ Đăng ở đây.

Từ nhận thức trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Sinh kế hiện nay của

người Xơ Đăng ở xã Kon Đào, huyện Đắk Tô, tỉnh Kon Tum”. Qua nghiên

cứu, đề tài mong muốn làm rõ sinh kế hiện nay của người Xơ Đăng ở xã Kon

1

Theo số liệu của Ban dân tộc tỉnh Kon Tum, 2017

2

Đào, huyện Đắk Tô trong sự so sánh với truyền thống. Từ đó, nhằm đưa ra một

số kiến nghị nhằm phát huy tính hiệu quả hoạt động mưu sinh trong truyền thống

và kết hợp với các hình thức mưu sinh mới để đem lại cuộc sống ấm no, hạnh

phúc hơn cho tộc người này tại địa bàn nghiên cứu.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

2.1. Các công trình nghiên cứu về sinh kế nói chung

Ở nước ta, từ những năm sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

đã có một số công trình nghiên cứu viết về hoạt động sinh kế/ hoạt động mưu

sinh đặc biệt của người dân miền núi như: “Một số vấn đề kinh tế gia đình hiện

nay ở miền núi” của Nguyễn Văn Huy, đăng trên Tạp chí Dân tộc học số 4/1984

hay “Kinh tế hộ gia đình ở vùng đồng bào các dân tộc phía Bắc” của Lê Sỹ Giáo

đăng trên Tạp chí Thông tin lý luận số 5 năm 1990, Bùi Thị Thanh Hà với “Vai

trò giới trong cải thiện sinh kế của người Xơ Đăng” đăng trên Tạp chí Khoa học

về phụ nữ, số 1/2005, “Sinh kế của người Cơ Tu: Khả năng tiếp cận và cơ hội -

Nghiên cứu trường hợp ở huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế” của tác giả

Trần Thị Mai An, Thông báo dân tộc học năm 2005… Các nghiên cứu đã chỉ ra

rằng, các tộc người thiểu số ở Việt Nam có nhiều loại hình sinh kế khác nhau để

duy trì cuộc sống của mình, đây cũng là đề tài được nhiều nhà nghiên cứu quan

tâm ngày một nhiều hơn.

Lê Trọng Cúc, A. Terry Rambo trong báo cáo cuối cùng của dự án Giám sát

xu hướng phát triển vùng núi phía Bắc Việt Nam (2001) đã khẳng định Chính phủ

luôn ưu tiên cho việc phát triển khu vực vùng núi phía Bắc. Các chính sách khác

nhau nhằm phát triển kinh tế xã hội đối với các tộc người khác nhau đưa lại các

hiệu quả khác nhau. Các tác giả cũng chỉ ra nền kinh tế của các tộc người nơi đây

mang tính thuần nông, cơ sở hạ tầng kém phát triển, thu nhập bình quân đầu người

thấp, dân số tăng nhanh nhưng dân trí thấp, tình trạng đói nghèo diễn ra thường

xuyên và đặc biệt văn hóa đang ở trong tình trạng hụt hẫng khi cái cũ bị phá vỡ mà

cái mới chưa hình thành. Đây chính là trở ngại đáng kể trong việc phát triển kinh tế

của khu vực này.

3

Trong Tập quán mưu sinh của các dân tộc thiểu số ở Đông Bắc Việt Nam

của tác giả Trần Bình hay Luận án Tiến sĩ với chủ đề Sinh kế của người Thái tái

định cư thuỷ điện Sơn La của NCS Phạm Quang Linh đã đề cập đến vai trò của

từng loại hình hoạt động sinh kế khác nhau, vùng miền khác nhau, văn hoá tộc

người khác nhau.

Luận văn Thạc sĩ Xã hội học Hoạt động sinh kế chính của hộ gia đình tại

một số làng nghề tái chế ở Bắc Ninh (2009) của tác giả Trương Thúy Hằng có sử

dụng lý thuyết về phát triển nông thôn bền vững để nêu ra các hoạt động mưu sinh

của các hộ gia đình ở Bắc Ninh và những ảnh hưởng của nó đến môi trường sống và

bảo tồn văn hóa. Trong nghiên cứu này, tác giả cũng đã khẳng định nông nghiệp

không còn được coi là nguồn sinh kế chủ yếu của các hộ gia đình ở đây, họ coi hoạt

động sản xuất, mua bán phế liệu là hoạt động sinh kế, đảm bảo cuộc sống hàng

ngày của mình.

Luận án tiến sĩ “Phương thức mưu sinh của cư dân ở xã Nghi Sơn, huyện

Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa” của Vũ Văn Tuyến (2017) đã làm rõ các hình thức

đánh bắt hải sản cũng như những hình thức mưu sinh khác gắn với đánh bắt hải

sản của cư dân một xã đảo của huyện Tĩnh Gia, Thanh Hoá. Tác giả đã phân

tích, đánh giá các yếu tố xã hội như quan hệ gia đình, dòng họ, quan hệ chủ

thuyền, bạn thuyền,… và các yếu tố văn hóa như các tri thức dân gian về môi

trường biển, các kiêng kị, nghi lễ trong đánh bắt,… để thấy được mối quan hệ và

tác động của các yếu tố này tới hoạt động mưu sinh.

Luận án tiến sĩ “Hoạt động mưu sinh của người Kháng ở xã Chiềng

Bôn, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La” bảo vệ năm 2013 của Bùi Thị Bích Lan

đã đi sâu tìm hiểu cách thức kiếm sống trong trồng trọt, chăn nuôi, nghề thủ

công,… của người Kháng nơi đây trước kia và làm rõ những biến đổi trong

sinh kế của họ từ Đổi mới tới nay và nguyên nhân của sự biến đổi đó. Đồng

thời, luận án phân tích một cách có hệ thống và toàn diện về sự tác động của

mưu sinh tới phát triển bền vững của người Kháng nói riêng và các dân tộc

thiểu số nói chung.