(Luận Văn Thạc Sĩ) Quản Lý Nhà Nước Về Hoạt Động Tín Ngưỡng Trên Địa Bàn Thành Phố Hà Nội.pdf

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ

…………/………… ……/……

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

ĐỖ THỊ HIỀN

QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HOẠT ĐỘNG TÍN NGƯỠNG

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG

HÀ NỘI - NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ

…………/………… ……/……

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

ĐỖ THỊ HIỀN

QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HOẠT ĐỘNG TÍN NGƯỠNG

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG

Chuyên ngành: Quản lý công

Mã số : 8 34 04 03

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ THU PHƯỢNG

HÀ NỘI - NĂM 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là bản Luận văn Thạc sỹ “Quản lý nhà nước về

hoạt động tín ngưỡng trên địa bàn thành phố Hà Nội” là công trình nghiên

cứu của riêng tôi.

Các số liệu trong Luận văn là trung thực, bảo đảm tính khách quan, khoa

học, dựa trên kết quả nghiên cứu thực tế và các tài liệu tham khảo đã công bố.

Đề tài và các tư liệu được sử dụng trong Luận văn là không trùng lặp với bất

cứ công trình khoa học nào đã được công bố.

Hà Nội, ngày tháng năm 2019

TÁC GIẢ

Đỗ Thị Hiền

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi

lời cảm ơn tới:

Các Thầy, Cô giáo, đã trang bị những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi

trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành chính Quốc gia;

TS. Lê Thị Thu Phượng, cô giáo đã trực tiếp hướng dẫn khoa học, tận tình

chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành Luận văn này.

Cuối cùng, xin được cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè đã

cổ vũ, ủng hộ, động viên tôi trong suốt thời gian qua.

Với kiến thức còn hạn chế, đề tài không thể tránh được những thiếu sót

nhất định. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Thầy, Cô và các bạn để

Luận văn được hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày tháng năm 2019

TÁC GIẢ

Đỗ Thị Hiền

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

- ANTT-ATXH : An ninh trật tự - An toàn xã hội

- BTGCP : Ban Tôn giáo Chính phủ

- ĐCSVN : Đảng Cộng sản Việt Nam

- QLHCNN : Quản lý hành chính nhà nước

- QLNN : Quản lý nhà nước

- QPPL : Quy phạm pháp luật

- GS : Giáo sư

- NĐ-CP : Nghị định - Chính phủ

- NQ : Nghị quyết

- NXB : Nhà xuất bản

- PGS.TS : Phó Giáo sư Tiến sỹ

- PL : Pháp lệnh

- TS : Tiến sỹ

- TTg : Thủ tướng

- TW : Trung ương

- UBMTTQ : Ủy ban Mặt trận Tổ quốc

- UBND : Ủy ban nhân dân

- UBTVQH : Ủy ban Thường vụ Quốc hội

- XHCN : Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1

Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI

HOẠT ĐỘNG TÍN NGƯỠNG................................................................................. 8

1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài Luận văn ........................................... 8

1.1.1. Tín ngưỡng và hoạt động tín ngưỡng............................................................ 8

1.1.2. Quản lý nhà nước về hoạt động tín ngưỡng ............................................... 11

1.1.3. Sự giống và khác nhau giữa tín ngưỡng, tôn giáo và mê tín dị đoan ....... 12

1.2. Sự cần thiết phải quản lý nhà nước về hoạt động tín ngưỡng................ 15

1.2.1. Thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong quản lý ngành, lĩnh vực ... 15

1.2.2. Vai trò của hoạt động tín ngưỡng trong phát triển kinh tế - xã hội .......... 16

1.2.3. Hoạt động tín ngưỡng đã góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam .........23

1.3. Nội dung quản lý nhà nước về hoạt động tín ngưỡng ................................. 24

1.3.1. Xây dựng chính sách, ban hành văn bản quy phạm pháp luật về tín ngưỡng,

tôn giáo. .........................................................................................................................24

1.3.2. Quy định tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo. ..........25

1.3.3. Tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo. ...............26

1.3.4. Phổ biến, giáo dục pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo. ..................................26

1.3.5. Nghiên cứu trong lĩnh vực tín ngưỡng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công

chức, viên chức làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo. .................................................27

1.3.6. Thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm pháp luật

về tín ngưỡng, tôn giáo. ...............................................................................................27

1.4. Kinh nghiệm quản lý Nhà nước về hoạt động Tín ngưỡng ở một số Địa

phương. ........................................................................................................................28

1.4.1. Thành phố Hải Phòng .................................................................................. 28

1.4.2. Tỉnh Quảng Ninh ....................................................................................... 31

1.4.3. Thành phố Hồ Chí Minh .............................................................................. 33

1.4.4. Tỉnh Phú Thọ ................................................................................................ 35

1.4.5. Bài học rút ra về Quản lý nhà nước đối với hoạt động tín ngưỡng trên địa

bàn thành phố Hà Nội ................................................................................................. 38

Tiểu kết Chương 1 .....................................................................................................39

Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HOẠT ĐỘNG TÍN

NGƯỠNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI .......................................40

2.1. Khái quát chung về tình hình kinh tế - xã hội của Thành phố Hà Nội ....40

2.2. Một số loại hình tín ngưỡng dân gian trên địa bàn thành phố Hà

Nội

................................................................................................................................. 41

2.2.1. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên ......................................................................... 42

2.2.2. Tín ngưỡng thờ Thành hoàng ...................................................................... 43

2.2.3. Tín ngưỡng thờ anh hùng dân tộc ...................................................................44

2.2.4. Tín ngưỡng thờ Mẫu ..........................................................................................45

2.2.5. Tín ngưỡng thờ tổ nghề............................................................................... 46

2.2.6. Tín ngưỡng thờ Thần .........................................................................................47

2.2.7. Một số lễ thức sinh hoạt tín ngưỡng dân gian được thực hiện tại Chùa ...48

2.3. Thực trạng hoạt động tín ngưỡng dân gian trên địa bàn thành phố Hà

Nội ................................................................................................................................. 52

2.3.1. Tại các cơ sở di tích lịch sử văn hóa........................................................... 59

2.3.2. Tại các cơ sở chưa là di tích lịch sử văn hóa ............................................. 60

2.3.3. Nguyên nhân hạn chế ................................................................................... 61

2.4. Quản lý nhà nước về hoạt động tín ngưỡng trên địa bàn thành phố Hà

Nội ................................................................................................................................. 65

2.4.1. Thực trạng hoạt động quản lý ...................................................................... 65

2.4.2. Nhận xét chung ............................................................................................. 72

Tiểu kết chương 2.......................................................................................................81

Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN

LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HOẠT ĐỘNG TÍN NGƯỠNG TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HÀ NỘI.............................................................................................82

3.1. Quan điểm, chủ trương của Đảng và pháp luật Nhà nước đối với hoạt

động tín ngưỡng, tôn giáo .........................................................................................82

3.1.1. Quan điểm của Đảng về tín ngưỡng, tôn giáo ................................................82

3.1.2. Pháp luật của nhà nước đối với hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo .................83

3.2. Dự báo một số xu hướng hoạt động tín ngưỡng ở Việt Nam .....................85

3.3. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hoạt động tín

ngưỡng..........................................................................................................................87

3.3.1. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về tín ngưỡng........... 87

3.3.2. Về phân công, phân cấp trong công tác quản lý đối với hoạt động tín

ngưỡng ..........................................................................................................................88

3.3.3. Đổi mới quản lý nhà nước về hoạt động tín ngưỡng.................................. 89

3.3.4. Về xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý nhà nước đối với hoạt

động tín ngưỡng ...................................................................................................... 91

3.3.5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến Luật Tín ngưỡng, tôn giáo

.................................................................................................................................. 92

3.3.6. Tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá, hướng dẫn quần chúng

nhân dân hiểu rõ các giá trị văn hóa truyền thống và phát huy bản sắc văn hóa

dân tộc ..................................................................................................................... 96

3.3.7. Các giải pháp khác ....................................................................................... 96

3.4. Khuyến nghị.........................................................................................................97

3.4.1. Đối với Bộ Nội vụ (Ban Tôn giáo Chính phủ) ........................................... 97

3.4.2. Đối với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội .............................................. 97

3.4.3. Đối với Ban tôn giáo thành phố Hà Nội..........................................................98

3.4.4. Đối với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Hà Nội .................... 98

Tiểu kết chương 3.......................................................................................................99

KẾT LUẬN ...............................................................................................................101

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài luận văn

Tín ngưỡng và tôn giáo từ lâu đã trở thành vấn đề quan trọng trong mỗi

quốc gia. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo vốn là một trong những quyền cơ

bản của con người đã được quy định trong Pháp luật quốc tế cũng như ở các

quốc gia. Mỗi quốc gia đều sử dụng pháp luật để quản lý các vấn đề xã hội và

quản lý tín ngưỡng, tôn giáo cũng không phải là ngoại lệ.

Ở Việt Nam, vấn đề tín ngưỡng cũng được quản lý bằng hệ thống các

chính sách của Đảng và Nhà nước nhằm đảm bảo để thực hiện hiệu quả.

Trong mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau, nhà nước đã thể chế hóa các quyết

định, chủ trương, chính sách của Đảng trên các nguyên tắc tôn trọng và bảo

đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của mọi người thành các quy phạm

Pháp luật thể hiện tại các điều luật cơ bản như: Hiến pháp, pháp luật, nghị

định, thông tư,… tạo hành lang pháp lý cho đảm bảo thực thi các quyền tự do

tín ngưỡng, tôn giáo của công dân.

Qua các nghiên cứu cho thấy nhiều câu hỏi hay vấn đề nghiên cứu về

lĩnh vực tín ngưỡng ở Việt Nam còn để ngỏ. Chẳng hạn vẫn còn sự tồn tại của

mê tín dị đoan: như gọi vong ở Chùa Ba Vàng, nuôi búp bê Kumanthong…đã

có những tác động xấu đến đời sống của người dân và trên những lĩnh vực

như chính trị, kinh tế, xã hội đặc biệt là cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, cuộc

sống tinh thần của người dân. Những nội dung khai thác trong Luận văn sẽ làm

sáng tỏ sự tác động của hoạt động tín ngưỡng vào cuộc sống sinh hoạt cũng như

kinh doanh, làm giảm thiểu những lối sống tiêu cực trong thời đại kinh thế thị

trường, phát huy những lối sống tốt đẹp theo truyền thống của người Việt Nam.

Cùng với sự bùng nổ của các hoạt động tín ngưỡng trong những năm qua đã và

2

đang đặt ra nhiều vấn đề về mặt xã hội như mê tín dị đoan, xin xăm, xem bói,

bốc quẻ, đốt vàng mã quá nhiều gây lãng phí rất nhiều.

Tín ngưỡng dân gian là một trong các loại tín ngưỡng khá phổ biến, có

nguồn gốc từ tự nhiên. Nhưng do quá trình phát triển của các hình thức kinh tế -

xã hội và sự phát triển của khoa học, kĩ thuật, đối lập với các thành tựu đó cũng

nảy sinh hàng loạt các vấn đề về văn hóa mang tính chất phi thực tế. Để giải

quyết được các vấn đề khó khăn này và phát huy được tính tích cực của tín

ngưỡng dân gian thì vấn đề đặt ra là rất khó khăn và mang tính cấp thiết.

Hà Nội là thủ đô của nước ta, đồng thời cũng là trung tâm chính trị -

hành chính quốc gia, trung tâm về văn hóa, khoa học giáo dục, kinh tế và giao

dịch quốc tế. Với sự giao thoa về văn hóa với không chỉ các tỉnh thành trong

cả nước mà còn cả với nước ngoài, những diễn biến về hoạt động tín ngưỡng

luôn có những vấn đề phức tạp, ảnh hưởng đến việc chấp hành chính sách

pháp luật và tình hình an ninh trật tự an toàn xã hội ở thủ đô.

Vì vậy, công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động tín ngưỡng cần

được tổng kết, đánh giá chính xác thực trạng, rút ra những bài học kinh

nghiệm, từ đó đề ra các giải pháp quản lý phù hợp, định hướng hoạt động tín

ngưỡng trên địa bàn theo hướng tuân thủ pháp luật, gắn bó, đồng hành cùng

đất nước và dân tộc, góp phần ổn định tình hình chính trị tại Thủ đô đây là đòi

hỏi cấp bách cả về lý luận và thực tiễn.

Để người dân có cuộc sống, tư tưởng, văn hóa tín ngưỡng lành mạnh

hơn, đòi hỏi cơ quan quản lý nhà nước phải có những biện pháp, chính sách

phù hợp với tình hình thực tế của cả nước nói chung và của thành phố Hà Nội

nói riêng. Vì thế, tôi đã chọn đề tài “Quản lý Nhà nước về hoạt động tín

ngưỡng trên địa bàn thành phố Hà Nội” để nghiên cứu.

2. Tình hình nghiên cứu

Nghiên cứu về tín ngưỡng ở Việt Nam đã được nhiều nhà khoa học tiếp

cận từ nhiều góc độ khác nhau như văn hóa học, sử học, dân tộc học, tôn giáo

3

học… Nhiều công trình nghiên cứu từ góc độ này hay góc độ khác đã khắc

họa nên những khía cạnh khác nhau của đời sống tín ngưỡng ở Việt Nam.

Có thể điểm luận những công trình nghiên cứu cơ bản về tín ngưỡng ở

Việt Nam như: Tác giả Toan Ánh với cuốn “Tín ngưỡng Việt Nam” (Quyển

thượng) [30]; tác giả Phan Kế Bính với cuốn “Việt Nam phong tục” [29]; Bộ

Văn hóa, Thông tin, Cục Văn hóa Thông tin cơ sở xuất bản cuốn“Những di

tích thờ Vua Hùng ở Việt Nam” [9]; Tác giả Nguyễn Đăng Duy (2001) trong

tác phẩm “Các hình thái tín ngưỡng tôn giáo ở Việt Nam” [23] đã cho thấy

các loại hình tín ngưỡng ở Việt Nam. Dưới góc độ lý luận Mai Thanh Hải đã

đưa ra một định nghĩa về tín ngưỡng trong “Từ điển tôn giáo” [20]. Tác giả

Nguyễn Duy Hinh lại tiếp cận nghiên cứu tín ngưỡng thờ thành hoàng ở Việt

Nam một số các bài viết được xuất bản trong tác phẩm “Một số bài viết về tôn

giáo học” [25]. Đánh giá, nhìn nhận các sinh hoạt tín ngưỡng qua các lễ hội,

tác giả Nguyễn Quang Lê đã chỉ ra bản sắc văn hóa, các sinh hoạt tín ngưỡng

của cộng đồng qua tác phẩm “Nhận diện bản sắc văn hóa qua lễ hội truyền

thống người Việt” [27]. Đóng góp về vấn đề lý luận nhưng với nhiều tư liệu

điền dã, khảo tả về các loại hình tín ngưỡng và sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo

ở Việt Nam, Đặng Nghiêm Vạn với 2 tác phẩm đáng lưu ý là “Về tín ngưỡng

tôn giáo Việt Nam hiện nay” [15] và “Dân tộc văn hóa tôn giáo” [16].

Hồ Chí Minh, nhà văn hóa lớn, ngay khi khai sinh ra nước Việt Nam Dân

chủ cộng hòa đã không chỉ nhận thấy vấn đề sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo là

nhu cầu của bộ phận quần chúng mà Người còn nêu cao tư tưởng quyền tự do

tín ngưỡng, tôn giáo của con người. Chúng ta có thể tìm thấy vấn đề liên quan

đến tín ngưỡng qua nhiều tác phẩm của Người như trong tập 1 “Hồ Chí Minh

toàn tập” [17]. Tiếp cận nghiên cứu tín ngưỡng từ góc độ dân tộc học/nhân

học tôn giáo tác giả Nguyễn Văn Minh đề cập đến sự biến đổi tôn giáo tín

ngưỡng và ảnh hưởng của nó ở Việt Nam qua tác phẩm “Tôn giáo, tín

4

ngưỡng các dân tộc ở Việt Nam” [28]. Về vấn đề biến đổi của tôn giáo tín

ngưỡng ở Việt Nam các tác giả Lê Hồng Lý và Nguyễn Thị Phương Châm

tiếp cận từ những khía cạnh khác nhau được tập hợp trong tác phẩm “Sự biến

đổi của tôn giáo tín ngưỡng ở Việt Nam hiện nay” [18]. Tác giả Ngô Đức

Thịnh khảo tả tín ngưỡng qua các lễ hội cổ truyền để thấy sự đa dạng,

phong phú trong sinh hoạt tín ngưỡng với tác phẩm “Về tín ngưỡng lễ hội

cổ truyền” [21].

Đặc biệt là tác phẩm về “Tín ngưỡng Thành Hoàng Việt Nam” [24] của

tác giả Nguyễn Duy Hinh đã mang đến một cái nhìn tổng thể và toàn diện về

tín ngưỡng thờ Thành hoàng trên khắp đất Việt. Nghiên cứu về tín ngưỡng ở

Việt Nam qua việc khảo cứu hiện tượng thờ cúng Thành hoàng Trịnh Cao

Tưởng không chỉ giới hạn phạm vi nghiên cứu của mình ở Việt Nam mà ông

còn đẩy xa nghiên cứu của mình sang Nhật Bản để có một sự so sánh, đối

chiếu giữa hai loại hình tín ngưỡng này ở hai nước Việt – Nhật. Vấn đề này

được đề cập trong tác phẩm “Thành hoàng ở Việt Nam và Shinto ở Nhật Bản

– Một nghiên cứu so sánh” [32]. Cũng tiếp cận tín ngưỡng từ góc độ dân gian

Nguyễn Minh San có tác phẩm “Tiếp cận tín ngưỡng dân dã Việt Nam” [26].

Vũ Ngọc Khánh, Ngô Đức Thịnh lại tiếp cận việc nghiên cứu hiện tượng thờ

tứ bất tử trong hệ thống tín ngưỡng Việt Nam. Hai ông đã công bố các nghiên

cứu của mình trong tác phẩm “Tứ Bất Tử [34]. Tác giả Vũ Ngọc Khánh thì

tiếp cận nghiên cứu về làng Việt trong đó đề cập, khảo cứu các loại hình tín

ngưỡng trong không gian làng Việt qua tác phẩm “Tín ngưỡng làng xã” [33].

Như vậy, các công trình nghiên cứu thực trạng lý luận về tín ngưỡng và

ảnh hưởng của nó trong đời sống xã hội là tương đối nhiều, nhưng việc xác

định những cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật về tín ngưỡng

còn hạn chế.