Luận văn thạc sĩ ngôn ngữ học yếu tố giới trong lời chê và hồi đáp chê (trên cứ liệu giao tiếp của

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Nguyễn Hồng Phúc

YẾU TỐ GIỚI

TRONG LỜI CHÊ VÀ HỒI ĐÁP CHÊ

(TRÊN CỨ LIỆU GIAO TIẾP

CỦA SINH VIÊN TẠI TP.HCM)

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Nguyễn Hồng Phúc

YẾU TỐ GIỚI

TRONG LỜI CHÊ VÀ HỒI ĐÁP CHÊ

(TRÊN CỨ LIỆU GIAO TIẾP

CỦA SINH VIÊN TẠI TP.HCM)

Chuyên ngành : Ngôn ngữ học

Mã số : 60 22 01 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

GS.TS. NGUYỄN VĂN KHANG

Thành phố Hồ Chí Minh – 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, kết luận nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố

trong bất kì công trình nào khác.

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2013

Tác giả luận văn

Trần Nguyễn Hồng Phúc

LỜI CẢM ƠN

Để có thể hoàn thành luận văn này, bên cạnh sự cố gắng và nỗ lực của

bản thân tôi còn có sự dạy dỗ, hướng dẫn nhiệt tình của các thầy cô, cũng như

sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập và

nghiên cứu.

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến GS.TS Nguyễn Văn Khang,

người thầy đã hết lòng hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin

gởi những lời tri ân nhất từ đáy lòng đối với những điều mà thầy đã dành cho

tôi.

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến toàn thể quý thầy cô trong tổ

Ngôn ngữ học – khoa Ngữ văn – trường Đại học Sư phạm Tp.HCM đã tận

tình truyền đạt cho tôi những kiến thức vô cùng quý báu. Xin cảm ơn phòng

Sau đại học trường Đại học Sư phạm Tp.HCM đã tạo mọi điều kiện thuận lợi

nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân đã luôn

bên cạnh, không ngừng động viên, khích lệ và hỗ trợ cho tôi trong suốt thời

gian học tập và nghiên cứu để có thể hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các anh chị và các bạn học

đã giúp đỡ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực

hiện đề tài này.

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2013

Tác giả luận văn

Trần Nguyễn Hồng Phúc

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh mục các bảng

1TMỞ ĐẦU1T .......................................................................................................... 1

1TChương 1. CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ HỮU QUAN1T ...... 7

1T1.1. Một số vấn đề về giới tính trong ngôn ngữ1T............................................. 7

1T.1.1. Bình diện ngữ âm1T .............................................................................. 7

1T.1.2. Bình diện từ vựng1T ............................................................................. 8

1T.1.3. Bình diện ngữ pháp1T ......................................................................... 12

1T.1.4. Bình diện ngữ dụng1T......................................................................... 14

1T1.2. Lí thuyết hành vi ngôn ngữ1T ................................................................... 17

1T.3. Lí thuyết hội thoại1T ................................................................................. 20

1T.3.1. Cấu trúc hội thoại1T............................................................................ 20

1T.3.2. Lí thuyết về lịch sự và quan hệ liên cá nhân trong hội thoại1T .......... 22

1T.4. Hành vi chê1T ........................................................................................... 25

1T.4.1. Khái niệm chê và hành vi chê1T ......................................................... 25

1T.4.2. Các yếu tố giao tiếp chi phối hành vi chê1T ....................................... 27

1T.4.3. Tham thoại hồi đáp hành vi chê1T...................................................... 29

1T.5. Tiểu kết chương 11T ................................................................................. 31

1TChương 2. YẾU TỐ GIỚI TRONG LỜI CHÊ CỦA SINH VIÊN

TẠI TP.HCM HIỆN NAY1T ....................................................... 32

1T2.1. Kết quả thống kê các phát ngôn chê của sinh viên tại Tp.HCM

hiện nay1T ............................................................................................... 32

1T2.2. Yếu tố giới thể hiện qua mục đích và nội dung các phát ngôn chê

của sinh viên tại Tp.HCM hiện nay1T .................................................... 34

1T2.2.1. Khảo sát mục đích của các phát ngôn chê1T ...................................... 34

1T2.2.2. Khảo sát nội dung các phát ngôn chê1T ............................................. 39

1T2.3. Yếu tố giới thể hiện ở biểu thức các phát ngôn chê của sinh viên

tại Tp.HCM hiện nay1T ............................................................................ 45

1T2.3.1. Phát ngôn chê trực tiếp và phát ngôn chê gián tiếp1T ........................ 45

1T2.3.2. Yếu tố giới thể hiện qua các phát ngôn chê trực tiếp và phát

ngôn chê gián tiếp1T ........................................................................... 50

1T2.4. Các yếu tố tăng cường được sử dụng trong các biểu thức chê của

sinh viên tại Tp.HCM hiện nay1T ............................................................. 54

1T2.5. Tiểu kết chương 21T ................................................................................. 57

1TChương 3. YẾU TỐ GIỚI TRONG LỜI HỒI ĐÁP CHÊ CỦA SINH

VIÊN TẠI TP.HCM HIỆN NAY1T ............................................ 60

1T3.1. Kết quả thống kê các phát ngôn hồi đáp chê của sinh viên tại

Tp.HCM hiện nay1T ............................................................................... 60

1T3.2. Yếu tố giới thể hiện qua nội dung các phát ngôn hồi đáp chê của

sinh viên tại Tp.HCM hiện nay1T........................................................... 62

1T3.2.1. Phát ngôn hồi đáp tích cực và phát ngôn hồi đáp tiêu cực1T ............ 62

1T3.2.2. Yếu tố giới thể hiện qua các phát ngôn hồi đáp chê tích cực và

tiêu cực1T ............................................................................................ 66

1T3.3. Yếu tố giới thể hiện ở biểu thức các phát ngôn hồi đáp chê của

sinh viên tại Tp.HCM hiện nay1T........................................................... 70

1T3.4. Yếu tố giới thể hiện qua cách dùng từ xưng hô trong các biểu

thức chê và hồi đáp chê của sinh viên tại Tp.HCM hiện nay1T ............. 74

1T3.5. Các yếu tố tăng cường được sử dụng trong các biểu thức hồi đáp

chê của sinh viên tại Tp.HCM hiện nay1T.............................................. 80

1T3.6. Tiểu kết chương 31T ............................................................................... 83

1TKẾT LUẬN1T .................................................................................................... 85

1TTÀI LIỆU THAM KHẢO1T ............................................................................ 89

1TPHỤ LỤC1T

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT

1. SP1 (Speaker 1) : nhân vật hội thoại thứ nhất

2. SP2 (Speaker 2) : nhân vật hội thoại thứ hai

3. HĐ : hồi đáp

4. PNC : phát ngôn chê

5. PNHĐC : phát ngôn hồi đáp chê

6. Tp.HCM : thành phố Hồ Chí Minh

DANH MỤC CÁC BẢNG

1TBảng 2.1. Bảng thống kê số lượng phát ngôn chê của sinh viên một số

trường đại học tại Tp.HCM1T ......................................................... 32

1TBảng 2.2. Bảng thống kê số lượng các phát ngôn chê của sinh viên một

số trường đại học tại Tp.HCM xét theo mục đích chê1T ................ 36

1TBảng 2.3. Bảng kết quả thống kê chi tiết số lượng các phát ngôn chê

của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo

mục đích chê1T ................................................................................ 37

1TBảng 2.4. Bảng thống kê số lượng các phát ngôn chê của sinh viên một

số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung chê1T ................ 39

1TBảng 2.5. Bảng thống kê chi tiết số lượng các phát ngôn chê của sinh

viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung

chê1T ................................................................................................ 40

1TBảng 2.6. Bảng thống kê số lượng phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp

của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM1T ....................... 50

1TBảng 2.7. Bảng thống kê chi tiết số lượng phát ngôn chê trực tiếp – gián

tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM1T ................ 51

1TBảng 2.8. Bảng thống kê tần số sử dụng các yếu tố tăng cường trong

các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại học tại

Tp.HCM1T ....................................................................................... 55

1TBảng 3.1. Bảng thống kê số lượng phát ngôn hồi đáp chê của sinh viên

một số trường đại học tại Tp.HCM1T .............................................. 61

1TBảng 3.2. Bảng thống kê các phát ngôn hồi đáp chê của sinh viên một

số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung hồi đáp1T .......... 66

1TBảng 3.3. Bảng thống kê chi tiết số lượng phát ngôn hồi đáp tích cực

và tiêu cực của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM...... 1T67

1TBảng 3.4. Bảng thống kê số lượng phát ngôn hồi đáp trực tiếp và gián

tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM1T ................ 71

1TBảng 3.5. Bảng thống kê chi tiết số lượng phát ngôn hồi đáp trực tiếp

và gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM..... 1T72

1TBảng 3.6. Bảng thống kê tần số sử dụng các từ xưng hô trong phát ngôn

chê và hồi đáp chê của sinh viên tại Tp.HCM1T ............................. 76

1TBảng 3.7. Bảng thống kê chi tiết tần số sử dụng các từ xưng hô trong

phát ngôn chê và hồi đáp chê của sinh viên tại Tp.HCM1T ............ 77

1TBảng 3.8. Bảng thống kê tần số sử dụng các yếu tố tăng cường trong

các phát ngôn hồi đáp chê của sinh viên một số trường đại

học tại Tp.HCM1T ........................................................................... 80

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

1TBiểu đồ 2.1. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ các phát ngôn chê của sinh viên một

số trường đại học tại Tp.HCM1T ................................................. 33

1TBiểu đồ 2.3. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ các phát ngôn chê của sinh

viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo mục đích

chê1T ............................................................................................ 38

1TBiểu đồ 2.4. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ các phát ngôn chê của sinh viên một

số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung chê1T ............ 40

1TBiểu đồ 2.6. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ phát ngôn chê trực tiếp – gián tiếp

của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM1T ................... 51

1TBiểu đồ 2.8. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn chê trực tiếp – gián

tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM1T ............ 52

1TBiểu đồ 2.9. Biểu đồ thể hiện tần số sử dụng các yếu tố tăng cường

trong các phát ngôn chê của sinh viên một số trường đại

học tại Tp.HCM1T ....................................................................... 55

1TBiểu đồ 3.1. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ phát ngôn hồi đáp chê của sinh viên

một số trường đại học tại Tp.HCM1T .......................................... 61

1TBiểu đồ 3.2. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ các phát ngôn hồi đáp chê của sinh

viên một số trường đại học tại Tp.HCM xét theo nội dung

hồi đáp1T ...................................................................................... 66

1TBiểu đồ 3.3. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn hồi đáp tích cực

và tiêu cực của sinh viên một số trường đại học tại

Tp.HCM1T ................................................................................... 67

1TBiểu đồ 3.4. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn hồi đáp tích cực

và tiêu cực của sinh viên một số trường đại học tại

Tp.HCM1T ................................................................................... 68

1TBiểu đồ 3.5. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ phát ngôn hồi đáp trực tiếp và gián

tiếp của sinh viên một số trường đại học tại Tp.HCM1T ............ 71

1TBiểu đồ 3.6. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn hồi đáp trực tiếp

và gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại

Tp.HCM1T ................................................................................... 72

1TBiểu đồ 3.7. Biểu đồ thể hiện chi tiết tỷ lệ phát ngôn hồi đáp trực tiếp

và gián tiếp của sinh viên một số trường đại học tại

Tp.HCM1T ................................................................................... 73

1TBiểu đồ 3.8. Biểu đồ thể hiện tần số sử dụng các từ xưng hô trong phát

ngôn chê và hồi đáp chê của sinh viên tại Tp.HCM1T ................ 76

1TBiểu đồ 3.9. Biểu đồ thể hiện chi tiết tần số sử dụng các từ xưng hô

trong phát ngôn chê và hồi đáp chê của sinh viên tại

Tp.HCM1T ................................................................................... 77

1TBiểu đồ 3.10. Biểu đồ thể hiện tần số sử dụng các yếu tố tăng cường

trong các phát ngôn hồi đáp chê của sinh viên một số

trường đại học tại Tp.HCM1T ..................................................... 81

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Là công cụ giao tiếp quan trọng nhất của con người, ngôn ngữ không

chỉ có chức năng phản ánh thực tại xã hội mà còn có chức năng duy trì và

củng cố tồn tại xã hội. Giữa ngôn ngữ và xã hội có mối quan hệ gắn bó, phụ

thuộc lẫn nhau. Ngôn ngữ chỉ có thể tồn tại và phát triển trong xã hội, và cũng

chính là tấm gương phản chiếu những đặc trưng của xã hội ấy. Bên cạnh các

yếu tố vùng miền, tuổi tác, nghề nghiệp, giai cấp, địa vị xã hội,… thì giới tính

còn được coi là một trong những nhân tố quan trọng, có ảnh hưởng mạnh mẽ

đến việc sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp.

Vấn đề giới là một chủ đề rất lớn liên quan đến nhiều mặt của đời sống

xã hội như: nhận thức, thói quen, ứng xử, văn hóa… Về mặt lí luận, giới tính

có hàm ý không chỉ trong quan hệ về chủng tộc, trong tầng bậc xã hội, luật

pháp và thói quen, thể chế giáo dục mà còn tác động đến tôn giáo, giao tiếp

xã hội, phát triển xã hội và nhận thức, vai trò trong gia đình và công sở,

phong cách xử sự, quan niệm về cái tôi, phân bố nguồn lực, các giá trị thẩm

mĩ và đạo đức và nhiều lĩnh vực khác nữa. Về mặt thực tiễn, vấn đề giới liên

quan mật thiết đến sự thay đổi về quan niệm và đời sống, vị thế ở cả gia đình

cũng như ở ngoài xã hội của nam và nữ. [31, 243] Ngôn ngữ không chỉ phản

ánh cách nhìn nhận về giới của con người mà còn có thể tác động, góp phần

vào việc thay đổi nhận thức của con người về giới.

Ở Việt Nam, ngôn ngữ và giới tính có lẽ vẫn là một vấn đề tương đối

mới trong lĩnh vực ngôn ngữ học xã hội. Đến nay, vẫn chưa có quá nhiều

công trình nghiên cứu sự khác biệt về giới trong việc sử dụng ngôn ngữ. Xuất

phát từ tình hình đó, chúng tôi nhận thấy nghiên cứu về ngôn ngữ giới tính là

một việc làm hết sức cần thiết. Đặc biệt, cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu

nào về ngôn ngữ giới tính trên tư liệu là lời chê và hồi đáp chê.