Luận văn thạc sĩ nghiên cứ tỉ lệ thiếu enzyme glucose 6 phosphat dehydrogenase và biến thể di truyền

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

ĐOÀN THỊ YẾN NHI

NGHIÊN CỨU TỈ LỆ THIẾU ENZYME

GLUCOSE - 6 - PHOSPHATE DEHYDROGENASE

VÀ BIẾN THỂ DI TRUYỀN CỦA NÓ TRÊN

MỘT SỐ QUẦN THỂ DÂN CƯ TẠI

MIỀN TRUNG - TÂY NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

Bình Định – Năm 2019

e

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

ĐOÀN THỊ YẾN NHI

NGHIÊN CỨU TỈ LỆ THIẾU ENZYME

GLUCOSE - 6 - PHOSPHATE DEHYDROGENASE

VÀ BIẾN THỂ DI TRUYỀN CỦA NÓ TRÊN

MỘT SỐ QUẦN THỂ DÂN CƯ TẠI

MIỀN TRUNG - TÂY NGUYÊN

Chuyên ngành : Sinh học thực nghiệm

Mã số : 8 42 01 14

Người hướng dẫn : TS. HUỲNH HỒNG QUANG (Hướng dẫn 1)

TS. TRẦN THANH SƠN (Hướng dẫn 2)

e

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC MỘT SỐ KÍ HIỆU VÀ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài luận văn......................................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 2

3. Những đóng góp của đề tài luận văn ......................................................... 2

3.1. Đóng góp về mặt khoa học.................................................................. 2

3.2. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................. 2

4. Bố cục của luận văn................................................................................... 3

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 4

1.1. Giới thiệu vai trò glucose 6 phosphat dehydrogenase............................ 4

1.1.1. Cấu trúc và cơ chế hoạt động của enzyme G6PD............................ 5

1.1.1.1. Cấu trúc của enzyme................................................................ 5

1.1.1.2. Cơ chế hoạt động của G6PD.................................................... 5

1.1.2. Đặc điểm di truyền, cấu trúc và đột biến trên G6PD....................... 6

1.1.2.1. Đặc điểm di truyền................................................................... 6

1.1.2.2 Đặc điếm về gen liên quan G6PD............................................. 8

1.1.2.3. Đột biến trên G6PD và biếu hiện bệnh thiếu G6PD................ 8

1.2. Phát hiện, chẩn đoán và điều trị thiếu hụt G6PD ................................. 12

1.2.1. Phát hiện, chẩn đoán....................................................................... 12

1.2.2. Điều trị............................................................................................ 14

e

1.3. Các phương pháp phát hiện thiếu hụt G6PD........................................ 15

1.4. Bệnh sốt rét và các khía cạnh liên quan men G6PD............................. 16

1.4.1. Giới thiệu các loài ký sinh trùng sốt rét Plasmodium spp. ............ 16

1.4.2. Chu kỳ sinh học của kí sinh trùng sốt rét....................................... 16

1.4.3. Điều trị sốt rét................................................................................. 18

1.5. Nghiên cứu về biến thể G6PD và mối liên quan với bệnh sốt rét........ 18

1.5.1. Tại Việt Nam.................................................................................. 19

1.5.2. Trên thế giới ................................................................................... 21

1.6. Thiếu enzyme G6PD và sử dụng thuốc primaquine phosphate ........... 24

1.7. Các biến thể thiếu enzyme G6PD và mức độ nghiêm trọng ................ 26

Chương 2. ĐỔI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU................................................................................................................ 31

2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ........................................................ 31

2.2. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 32

2.2.1. Tiêu chuẩn lựa chọn ....................................................................... 32

2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ ......................................................................... 32

2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 32

2.4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 32

2.4.1. Thiết kế nghiên cứu........................................................................ 32

2.4.2. Cỡ mẫu ........................................................................................... 33

2.4.3. Phương pháp chọn mẫu.................................................................. 33

2.4.4. Kỹ thuật nghiên cứu ....................................................................... 34

2.4.4.1. Phỏng vấn điều tra thông tin.................................................. 34

2.4.4.2. Xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét............................................ 34

2.4.4.3. Kỹ thuật xác định thiếu men G6PD....................................... 36

2.4.4.4. Kỹ thuật xác định biến thể thiếu enzyme G6PD ................... 37

2.5. Các biến số, định nghĩa biến số và phương pháp thu thập .................. 40

e

2.6. Phân tích và xử lý số liệu...................................................................... 41

2.7. Khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu.................................................... 41

2.7.1. Thông qua Hội đồng đạo đức và Hội đồng phê duyệt đề cương ... 41

2.7.2. Chấp thuận của y tế và chính quyền địa phương ........................... 41

2.7.3. Bảo mật thông tin và điều trị, tư vấn miễn phí .............................. 41

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ........................... 42

3.1. Một số đặc điểm chung về dân số học của nhóm nghiên cứu.............. 42

3.2. Đánh giá thiếu men G6PD theo phân bố giới tính, nhóm dân tộc ....... 44

3.3. Một số yếu tố liên quan trên đối tượng nghiên cứu với thiếu G6PD ... 55

3.4. Phân tích các biến thể di truyền thiếu enzyme ở các cá nhân thiếu

G6PD ........................................................................................................... 59

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................... 68

KẾT LUẬN................................................................................................. 68

KIẾN NGHỊ................................................................................................ 69

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA

TÁC GIẢ........................................................................................................ 70

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................... 71

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ (Bản sao)

e

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi cùng với

các nghiên cứu viên tại Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn và

giảng viên của Đại học Quy Nhơn đồng thực hiện. Các số liệu về kết quả nêu

trong luận án là hoàn toàn trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất

kỳ công trình nào khác.

Người cam đoan

Đoàn Thị Yến Nhi

e

LỜI CẢM ƠN

Luận văn hoàn thành nếu không có sự giúp đỡ của Quý thầy cô, các bạn

đồng nghiệp và gia đình. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng

cảm ơn:

TS.BS. Huỳnh Hồng Quang và TS. Trần Thanh Sơn là hai thầy giáo đã dành

nhiều thời gian, tận tình hướng dẫn, truyền đạt kiến thức, giúp đỡ, chỉnh sửa toàn

bộ đề cương và luận văn, cũng như động viên tôi trong quá trình học tập và làm

luận văn.

Trân trọng cảm ơn đến Trường Đại học Quy Nhơn, Ban Giám hiệu nhà

trường, Phòng Đào tạo sau đại học giúp cho hoàn thiện hồ ớ dự tuyển chương trình

cao học, đồng thời đã dành mọi điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu.

Xin trân trọng cảm ơn đến Quý thầy cô, đồng nghiệp đang công tác tại Khoa

Sinh-Kỹ thuật Nông nghiệp, Đại học Quy Nhơn và khoa Nghiên cứu và Sinh học

phân tử, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn đã luôn khuyến khích,

tạo điều kiện thực hành tốt nhất, đóng góp ý kiến sâu sắc trong bản thảo luận văn

hoàn chỉnh.

Chân thành cảm ơn đến các cán bộ y tế từ TTYT huyện đến các Trạm y tế

xã, y tế thôn buôn đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian tham gia thực hiện đề tài tại

thực địa.

Kính trân trọng cảm ơn cha mẹ - người luôn mong muốn các con mình tiến

bộ, là động lực mạnh mẽ, gánh vác việc gia đình cho tôi yên tâm học tập, nghiên

cứu khoa học.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn đến tất cả bệnh nhân đã chia sẻ thông tin và mẫu

bệnh phẩm để số liệu xét nghiệm nghiên cứu một cách đầy đủ nhất.

Tác giả luận văn

Đoàn Thị Yến Nhi

e

DANH MỤC CÁC CHỮ VIÊT TẮT

CDC Centers for Disease Control and Prevention

G6PD Glucose-6- Phosphate Dehydrogenase

G6P Glucose-6-Phosphate

GR Glutathion reductase

GPx Glutathion peroxidase

Hb Haemoglobine

HC Hồng cầu

HMP Hexose Monophosphate

KST Ký sinh trùng

KSTSR Ký sinh trùng sốt rét

LTSR Loại trừ sốt rét

Methaemoglobin MetHb

NADP+ Nicotinamid Adenin Dinucleotit Phosphate (dạng oxy hóa)

NADPH Nicotinamid Adenin Dinucleotit Phosphate (dạng khử)

NST Nhiễm sắc thể

PCSR Phòng chống sốt rét

PCR Polymerase chain reaction_Phản ứng chuỗi trùng hợp

PMS Phenazine methosulphate

P. falciparum Plasmodium falciparum

P. vivax Plasmodium vivax

PQ Primaquin phosphat

SR Sốt rét

TCYTTG Tổ chức Y tế thế giới.

WHO World Health Organization

e