Luận văn thạc sĩ lịch sử việt nam cộng đồng người stiêng ở miền đông nam bộ thời việt nam cộng hòa

UBND TỈNH BÌNH DƢƠNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

NGUYỄN THANH HUY

CỘNG ĐỒNG NGƢỜI STIÊNG Ở MIỀN ĐÔNG NAM BỘ

THỜI VIỆT NAM CỘNG HÒA (1967-1975)

N N T ẠC Ĩ

CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM

MÃ SỐ: 8229013

BÌN DƢƠNG – 2019

UBND TỈNH BÌNH DƢƠNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

NGUYỄN THANH HUY

CỘNG ĐỒNG NGƢỜI STIÊNG Ở MIỀN ĐÔNG NAM BỘ

THỜI VIỆT NAM CỘNG HÒA (1967-1975)

N N T ẠC Ĩ

CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM

MÃ SỐ: 8229013

NGƢỜ ƢỚNG D N OA ỌC

TS. LÊ QUANG H U

BÌN DƢƠNG – 2019

LỜ CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

đƣợc sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng. Những đánh giá, nhận định

trong luận văn do cá nhân tôi nghiên cứu trên những tƣ liệu xác thực và chƣa

từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin chịu trách nhiệm

về lời cam đoan này.

Tác giả

Nguyễn Thanh Huy

LỜI CẢM ƠN

Đƣợc tham gia và hoàn thành khoá học đào tạo Thạc sỹ (2016 -2018), tôi

xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Ban giám hiệu Trƣờng trung học cơ

sở Long Bình, Ban chủ nhiệm Khoa Sử, Phòng Đào tạo Sau đại học, Trƣờng Đại

học Thủ Dầu Một, lãnh đạo Trƣờng Đại học Thủ Dầu Một, cùng quý thầy cô

Khoa Sử.

Để hoàn thành luận án, tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ về tƣ liệu của Trung tâm

Lƣu trữ Quốc gia II, Thƣ viện Tỉnh Bình Dƣơng, Thƣ viện Tổng hợp Thành phố

Hồ Chí Minh, Thƣ viện trƣờng đại học Thủ Dầu Một. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ

lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lê Quang Hậu - ngƣời Thầy đã tạo điều kiện và tận

tình hƣớng dẫn trong quá trình thực hiện luận văn.

Xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp

đã luôn động viên, hỗ trợ kịp thời cho tôi hoàn thành tốt khoá học.

Bình Dƣơng, tháng 03 năm 2019

Tác giả

Nguyễn Thanh Huy

MỤC LỤC

LỜ CAM ĐOAN……………………………………………………………….ii

LỜI CẢM ƠN…………………………………………………………………..iii

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài................................................................................. 3

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn............................................................... 8

3.1. Mục đích.......................................................................................................... 8

3.2. Nhiệm vụ......................................................................................................... 8

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................... 8

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu...................................................................................... 8

4.2. Phạm vi nghiên cứu......................................................................................... 9

5. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu................................................... 9

5.1. Nguồn tài liệu.................................................................................................. 9

5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 10

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn................................................ 10

7. Bố cục .............................................................................................................. 11

C ƢƠNG 1......................................................................................................... 12

TỔNG QUAN VỀ CỘNG ĐỒNG NGƢỜI STIÊNG...................................... 12

Ở MIỀN ĐÔNG NAM BỘ ................................................................................ 12

1.1. Vài nét về lịch sử cộng đồng ngƣời Stiêng ở miền Đông Nam Bộ........... 12

1.1.1. Lịch sử tộc người........................................................................................ 12

1.1.2. Tên các nhóm địa phương.......................................................................... 15

1.1.3. Dân cư, tổ chức xã hội, tôn giáo và văn hóa ............................................. 16

1.1.4. Điều kiện kinh tế và đời sống..................................................................... 18

1.2. Cộng đồng ngƣời Stiêng ở miền Đông Nam Bộ thời chống Pháp (1946-

1954) và Việt Nam Cộng hòa (1955-1963)........................................................ 20

1.2.1. Thời chống Pháp (1946-1954)................................................................... 20

1.2.2. Chính quyền Việt Nam Cộng hòa (1955-1963).......................................... 24

C ƢƠNG 2......................................................................................................... 30

CHÍNH SÁCH CỦA CHÍNH QUYỀN VIỆT NAM CỘNG HÒA................ 30

ĐỐI VỚI CỘNG ĐỒNG NGƢỜI STIÊNG Ở MIỀN ĐÔNG NAM BỘ ...... 30

(1967-1975).......................................................................................................... 30

2.1. Hoàn cảnh lịch sử miền Nam Việt Nam sau khi chính quyền Ngô Đình

Diệm sụp đổ đến trƣớc năm 1967 ..................................................................... 30

2.2. Chính sách của chính quyền Việt Nam Cộng hòa đối với cộng đồng

ngƣời Stiêng ở miền Đông Nam Bộ (1967-1975) ............................................. 34

C ƢƠNG 3......................................................................................................... 58

TÁC ĐỘNG TỪ CHÍNH SÁCH CỦA CHÍNH QUYỀN VIỆT NAM CỘNG

HÒA (1967-1975) ĐỐI VỚI CỘNG ĐỒNG NGƢỜI STIÊNG Ở MIỀN

ĐÔNG NAM BỘ ................................................................................................ 58

3.1. Sự chuyển biến về kinh tế - văn hóa của cộng đồng ngƣời Stiêng ở miền

Đông Nam Bộ (1967-1975)................................................................................. 58

3.2. Sự chuyển biến về chính trị của cộng đồng ngƣời Stiêng ở miền Đông

Nam Bộ (1967-1975)........................................................................................... 64

3.3. Đặc điểm về chính sách của chính quyền Việt Nam Cộng hòa đối với

cộng đồng ngƣời Stiêng ở miền Đông Nam Bộ (1967-1975)........................... 69

KẾT LU N......................................................................................................... 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 77

PHỤ LỤC............................................................................................................ 87

1

1. Lý do chọn đề tài

Đông Nam Bộ là vùng đất mới trong lịch sử phát triển của đất nƣớc, ngày

nay gồm các tỉnh: Bình Dƣơng, Bình Phƣớc, Tây Ninh, Bà Rịa - Vũng Tàu,

Đồng Nai và Thành phố Hồ Chí Minh. Phía Bắc giáp với Campuchia, phía Tây -

Tây Nam giáp với đồng bằng sông Cửu Long, phía Đông - Đông Nam giáp với

Biển Đông và phía Bắc & Đông Bắc giáp với Tây Nguyên - Duyên hải Nam

Trung Bộ. Theo số liệu năm 2011 của Tổng cục thống kê, dân số của vùng Đông

Nam Bộ là “14.890.800 ngƣời trên một diện tích 23.597,9 km², mật độ dân số là

631 ngƣời/km²”. Với điều kiện thuận lợi về nguồn rừng khá phong phú, lƣợng

đất đai canh tác nông nghiệp tƣơng đối nhiều. Ngoài ra, vùng đất này nằm trong

vùng khí hậu cận xích đạo, có lƣợng mƣa dồi dào và ít thiên tai. Thế nên, từ thời

tiền sử cho đến ngày nay đây là nơi định cƣ và sinh sống của khá nhiều tộc ngƣời

khác nhau. Cùng với ngƣời Kinh, ngƣời Hoa thì ngƣời Stiêng đã định cƣ sinh

sống trên vùng đất này từ lâu đời. Họ đƣợc xem nhƣ một trong những hậu duệ

còn sót lại của vƣơng quốc Phù Nam, cƣ trú tập trung ở Bình Phƣớc và một số

vùng ở tỉnh Đồng Nai, Tây Ninh, Bình Dƣơng.

Từ khi triều đình nhà Nguyễn đặt chủ quyền trên đất Đông Nam Bộ nói

riêng và vùng Nam Bộ nói chung, đã dành sự quan tâm đến vấn đề các dân tộc

thiểu số. Sau khi thay chân thực dân Pháp, đế quốc Mỹ dựng nên chính thể Việt

Nam Cộng hòa ở Miền Nam nhằm chia cắt lâu dài nƣớc ta. Chính quyền Việt

Nam Cộng hòa quan tâm đặc biệt đến miền Đông Nam Bộ - nơi mang ý nghĩa về

mặt chiến lƣợc an ninh quốc phòng rất quan trọng. Địa bàn tập trung nhiều các

dân tộc thiểu số sinh sống, quản lí đƣợc họ sẽ chia cắt mối quan hệ với lực lƣợng

cách mạng đi đến ổn định an ninh quốc phòng cũng nhƣ tạo nguồn lực phát triển

kinh tế của quốc gia. Do vậy, các chính quyền Việt Nam ở miền Nam qua các

giai đoạn đã thành lập các cơ quan phụ trách vấn đề về dân tộc thiểu số. Thực

hiện các biện pháp mị dân, gây chia rẽ giữa ngƣời Kinh với đồng bào dân tộc

thiểu số. Với mục đích là nhằm lôi kéo, dụ dỗ, tập hợp, tổ chức và sử dụng đồng

bào các dân tộc thiểu số Đông Nam bộ trở thành lực lƣợng tin cậy nơi tiền đồn

chống cộng, bảo vệ từ xa cho thủ đô Sài Gòn. Ở miền Đông Nam Bộ - dân tộc

2

Stiêng có dân số đông thứ ba trong các sắc tộc thuộc ngữ hệ Môn - Khmer, vùng

cƣ trú của họ cũng thƣờng khó kiểm soát, lực lƣợng cách mạng dễ thâm nhập và

trú ẩn. Nên trong quá trình thực hiện chính sách dân tộc ở vùng Đông Nam Bộ,

chính quyền Việt Nam Cộng hòa (1955-1963) dành sự quan tâm đặc biệt đến dân

tộc Stiêng. Chính quyền Ngô Đình Diệm đã thực thi chính sách dân tộc hóa đối

với cộng đồng các dân tộc thiểu số, trong đó có ngƣời Stiêng. Do ý chí chủ quan,

thiếu sự nghiên cứu một cách bài bản nên chính sách đối với các dân tộc thiểu số

của chính quyền Ngô Đình Diệm vấp phải sai lầm nghiêm trọng. Gây nên sự giao

động trong xã hội của đồng bào dân tộc thiểu số, bao gồm cả ngƣời Stiêng. Các

chính quyền thời quân quản (1964-1967) vẫn tiếp tục quan tâm và giải quyết vấn

đề dân tộc, đặc biệt đối với ngƣời Stiêng ở miền Đông Nam Bộ. Dù thi hành

nhiều chính sách khách nhau đối với ngƣời Stiêng nhƣng do những sai lầm nhất

định nên một thời kì dài chính quyền Việt Nam Cộng hòa giai đoạn (1964-1967)

vẫn không kiểm soát đƣợc vùng đất của ngƣời Stiêng.

Bƣớc sang Đệ nhị Việt nam Cộng hòa (1967-1975), để đáp ứng mục tiêu

về chính trị quân sự lẫn phát triển kinh tế. Đặc biệt, mục tiêu cấp thiết nhất của

cuộc chiến tranh “giành dân, lấn đất” giữa chính quyền Nguyễn Văn Thiệu với

lực lƣợng cách mạng miền Nam. Rút kinh nghiệm từ những thất bại thời Ngô

Đình Diệm, Chính quyền Nguyễn Văn Thiệu đã cân nhắc, tìm hiểu nhiều và sâu

sắc về các dân tộc thiểu số; trong đó có ngƣời Stiêng ở miền Đông Nam Bộ,

nhằm đề ra những chính sách mới phù hợp đối với tộc ngƣời này. Trải qua một

thời gian dài trong lịch sử chính quyền Việt Nam Cộng hòa (1967-1975) đã áp

dụng những chính sách nào đối với ngƣời Stiêng? Những chính sách đó khi đƣợc

thực hiện đã tác động ra sao với ngƣời Stiêng? Việc thực hiện chính sách dân tộc

mang lại những tác động tiêu cực lẫn tích cực. Những đổi thay về kinh tế, giáo

dục do các chính này đem lại đã tác động nhƣ thế nào đến thái độ chính trị của họ

đối với chính quyền Việt Nam Cộng hòa và đối với lực lƣợng cách mạng miền

Nam? Có hay không sự phân hóa thái độ chính trị trong cộng đồng ngƣời Stiêng

miền Đông Nam Bộ đối với chính quyền Việt Nam Cộng hòa (1967-1975)? Trả

lời đƣợc những câu hỏi đó không chỉ có ý nghĩa khoa học trong việc nhìn nhận

3

lại quá khứ mà còn mang một ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong giai đoạn hiện

nay.

Ngày nay, trong quá trình phát triển đất nƣớc theo con đƣờng xã hội chủ

nghĩa, Đảng và nhà nƣớc ta đang tập trung phát huy mọi tiềm lực của các thành

phần dân tộc trong quốc gia. Ngƣời Stiêng với bề dày lịch sử và văn hóa trên

vùng đất Đông Nam Bộ, với các tiềm năng về kinh tế luôn đƣợc xem nhƣ một

nguồn lực phát triển quan trọng. Cho nên, việc tìm hiểu và nghiên cứu một cách

sâu sắc về những chính sách mà các chính quyền ngày trƣớc áp dụng đối với

ngƣời Stiêng rất quan trọng. Từ sự nghiên cứu này, sẽ đúc kết đƣợc những kinh

nghiệm giúp cho các nhà quản lý trong việc hoạch định và thi hành chính sách

dân tộc ở các địa phƣơng trong giai đoạn hiện nay.

Với những lý do trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài “Cộng đồng ngƣời

Stiêng ở miền Đông Nam Bộ thời Việt Nam Cộng hòa (1967-1975)” để làm luận

văn thạc sĩ, chuyên ngành lịch sử Việt Nam.

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài

Cho đến nay, những nghiên cứu về ngƣời Stiêng miền Đông Nam Bộ còn

rất hạn chế. Dƣới thời phong kiến, các dân tộc thiểu số ở miền Nam đƣợc chính

quyền nhà Nguyễn gọi với danh xƣng “Mọi” hoặc ngƣời “Thƣợng”. Nguồn tài

liệu duy nhất nhắc đến các dân tộc thiểu số Nam Bộ nằm trong Sách “Đại Nam

nhất thống chí” có nhắc đến vua Minh Mạng ban các họ nhƣ Điểu, Mạn, Ngƣu…

cho các thổ dân ở huyện Phƣớc Long, Phƣớc Bình, tỉnh Biên Hòa. Những ghi

chép ít ỏi đó chỉ cho ta biết khái quát về một vài nhóm dân tộc thiểu số ở vùng

Tây Nguyên, và phía Bắc của Đông Nam Bộ, trong đó có dân tộc Stiêng. Tuy

nhiên, việc nghiên cứu có thể chia thành hai giai đoạn: dƣới thời Pháp và chính

quyền Việt Nam Cộng hòa, từ sau năm 1975 đến nay.

Để đáp ứng cho nhu cầu cai trị và khai thác tài nguyên trên địa bàn Đông

Nam Bộ, Thực dân Pháp đã có những nghiên cứu về ngƣời Stiêng:

Theo chân chính quyền thực dân Pháp, các nhà truyền giáo và những nhà

thám hiểm có mặt ở vùng rừng núi Stiêng, nơi đầu của sông Bé và sông Đồng

Nai. Trong đó, tác giả Taber nhắc đến địa danh Xƣơng Tinh Thành và ghi chú là

4

nƣớc Stieng trong bản đồ An Nam đại quốc họa đồ. Đến năm 1887, H. Azemar

trong tác phẩm Dictionnaire Stieng có nhắc đến ngƣời Stiêng Brolam. Đây đƣợc

xem là công trình đầu tiên về ngƣời Stiêng của ngƣời Pháp. Trong đó, tác giả

cung cấp những tƣ liệu quý về ngôn ngữ và xã hội của ngƣời Stiêng. Đồng thời,

tác giả đã ghi lại khá nhiều tƣ liệu về cảnh quan, phong tục của ngƣời Stiêng và

vùng stiêng vào khoảng cuối thế kỉ XIX.

Trong công trình Coutumier Stieng đƣợc công bố vào năm 1951 của

Gerber là một trong những bài viết có nhiều giá trị về ngƣời Stiêng. Ông từng là

đại diện của chính quyền ở Bù Đốp nên biết khá nhiều về vùng có ngƣời Stiêng

sinh sống, hiểu rõ các luật tục và tập quán pháp của tộc ngƣời này.

Ngoài hai công trình trên, trong thời Pháp còn có các tác giả ngƣời Pháp

viết về ngƣời Stiêng nhƣ De Barthelemy, Raulin, Bourotte…Những bài viết liên

quan đến vùng Stiêng và ngƣời Stiêng sinh sống.

Kế thừa các công trình của ngƣời Pháp, các tác giả ngƣời Mỹ cũng tiến

hành khảo sát, nghiên cứu ngƣời Stiêng nhằm tìm ra những đặc điểm để cố vấn

cho chính quyền Việt Nam Cộng hòa thực hiện chính sách đối với tộc ngƣời này.

So với ngƣời Pháp, những nghiên cứu của ngƣời Mỹ đối với ngƣời Stiêng chƣa

có gì mới, do đặc thù tìm hiểu để phục vụ về mặt chính trị nên các công trình

nghiên cứu chỉ miêu tả về cảnh quan, khái quát về vùng Stiêng và ngƣời Stiêng.

Trong đó, có thể kể đến tác phẩm Minority groups in the Repulic of Viet Nam

của chính quyền Mỹ đặt hàng.

Trong thời gian trƣớc ngày giải phóng 1975, các công trình nghiên cứu về

ngƣời Stiêng bằng tiếng việt còn hạn chế về số lƣợng lẫn nội dung. Chủ yếu chỉ

giới thiệu về phong tục, tập quán và xã hội của ngƣời Stiêng. Chƣa có một công

trình hoàn chỉnh bằng tiếng Việt về các vấn đề kinh tế - xã hội của ngƣời Stiêng.

Tình hình nghiên cứu về ngƣời Stiêng từ sau năm 1975 có nhiều thay đổi

tích cực. Nhiều công trình, bài viết ra đời, có thể kể đến một số công trình, tác

phẩm sau:

Năm 1985, Ban dân tộc và Ban tôn giáo của tỉnh Sông Bé cùng Viện khoa

học xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh đã xuất bản “Vấn đề dân tộc ở Sông Bé”,

5

nhà xuất bản tổng hợp Sông Bé. Công trình đã trình bày những vấn đề về kinh tế,

văn hóa, xã hội của các dân tộc ít ngƣời, đặc biệt là ngƣời Stiêng đang sinh sống

trên địa bàn tỉnh.

Giáo sƣ Mạc Đƣờng với bài “Lịch sử phát triển xã hội và đời sống các dân

tộc” trong cuốn “Địa chí tỉnh Sông Bé”, nhà xuất bản tổng hợp Sông Bé, năm

1991. Đã đề cập đến các đặc điểm kinh tế - xã hội của ngƣời Stiêng cũng nhƣ các

dân tộc miền núi khác trên địa bàn tỉnh Sông Bé.

Tạp chí Xƣa & Nay số 69B xuất bản 11-1999, Phó giáo sƣ, tiến sĩ Phan

An với bài “Bình Phƣớc 100 năm trƣớc” và “Quá trình diên cách tỉnh Bình

Phƣớc” của Nguyễn Đình Tƣ đã khái quát địa bàn sinh sống, thể trạng, tính tình

và khả năng của ngƣời Stiêng.

Phạm Công Tâm với luận án tiến sĩ triết học “Đổi mới và thực hiện chính

sách dân tộc trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng và Bình Phƣớc”, Học viện chính trị

quốc gia Hồ Chí Minh, 2001. Luận án đã trình bày toàn bộ các dân tộc thiểu số

cũng nhƣ đánh giá về tình hình thực hiện chính sách dân tộc trên địa bàn hai tỉnh

Bình Dƣơng và Bình Phƣớc. Đối với tỉnh Bình Phƣớc vấn đề dân tộc Stiêng đƣợc

trình bày sâu sắc qua các thời kì từ kháng chiến chống xâm lƣợc đến quá trình

xây dựng cuộc sống hiện đại.

Năm 2004, Bộ tƣ lệnh Quân khu 7 và Tỉnh ủy lâm Đồng đã tiến hành hội

thảo khoa học và cho xuất bản kỷ yếu “Vai trò của đồng bào các dân tộc thiểu số

ở Đông Nam Bộ và cực Nam Trung Bộ trong chiến tranh giải phóng (1945-

1975)”, nhà xuất bản chính trị quốc gia, 2004. Ấn phẩm đã tập hợp rất nhiều bài

nghiên cứu thuộc các khía cạnh khác nhau nhƣ đặc điểm của dân tộc thiểu số

vùng Đông Nam Bộ, hoạt động kháng chiến chống xâm lƣợc, vai trò của đồng

bào dân tộc trong chiến tranh giải phóng đất nƣớc, trong đó có đề cập đến ngƣời

Stiêng.

Tiến sĩ Nguyễn Thành Đức với ấn phẩm “Múa dân gian các dân tộc Mạ,

Stiêng, chơro”, Nhà xuất bản dân tộc (2004). Ấn phẩm đã giới thiệu về ba dân

tộc bản địa ở vùng Đông Nam Bộ, cho chúng tôi cái nhìn sâu sắc về các điệu

múa truyền thống của ngƣời Mạ, Stiêng, Chơro.