(Luận Văn Thạc Sĩ) Đặc Điểm Bút Ký Kiều Vượng.pdf

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------------------

ĐÀO THỊ PHƯƠNG

ĐẶC ĐIỂM BÚT KÝ KIỀU VƯỢNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ,

VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2019

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------------------

ĐÀO THỊ PHƯƠNG

ĐẶC ĐIỂM BÚT KÝ KIỀU VƯỢNG

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8220121

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ,

VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. CAO THỊ HỒNG

THÁI NGUYÊN - 2019

i

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... iii

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................iv

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1

2. Lịch sử vấn đề .................................................................................................... 2

2.1.Những nghiên cứu chung về Kiều Vượng ....................................................... 2

2.2 Những ý kiến bàn luận về ký của Kiều Vượng................................................ 5

3.2. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 7

4. Mục đích, Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ............................................. 7

4.1. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 7

4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 7

4.3.Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 7

5. Đóng góp của luận văn....................................................................................... 8

6. Cấu trúc luận văn................................................................................................ 8

Chương 1: THỂ KÝ TRONG SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC CỦA KIỀU VƯỢNG.. 9

1.1.Khái niệm ký và đặc điểm của thể loại ............................................................ 9

1.1.1 Khái niệm ký ................................................................................................. 9

1.1.2. Các thể loại của ký .....................................................................................11

1.1.3. Đặc trưng của ký ........................................................................................12

1.1.4 Sơ lược chung về bút ký trong thời kỳ hiện đại .........................................21

1.2. Vài nét về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Kiều Vượng.........................27

1.2.1. Cuộc đời Kiều Vượng ................................................................................27

1.2.2. Sự nghiệp sáng tác của Kiều Vượng..........................................................30

1.3. Kiều Vượng với thể loại ký ...........................................................................33

1.3.1. Sự phong phú của các tiểu loại ký .............................................................33

1.3.2. Sự đa dạng trong đề tài ...............................................................................34

1.3.3. Vị trí thể ký trong sự nghiệp sáng tác của Kiều Vượng.............................35

Chương 2: ĐẶC ĐIỂM KÝ KIỀU VƯỢNG NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN

NỘI DUNG................................................................................................. 40

ii

2.1. Vẻ đẹp của đất và người xứ Thanh ...............................................................40

2.1.1 Điều kiện tự nhiên vùng biển Thanh Hóa ...................................................40

2.1.2 Lịch sử oai hùng của vùng đất kinh đô cũ ..................................................44

2.1.3 Mảnh đất và con người xứ Thanh trong kháng chiến ................................. 49

2.1.4 Xứ Thanh từng bước phát triển trong thời kỳ đổi mới ...............................55

2.2. Hình tượng cái tôi trần thuật trong ký Kiều Vượng......................................68

2.2.1. Khái niệm trần thuật và cái tôi trần thuật trong ký ....................................68

2.2.2. Đặc điểm cái tôi trần thuật trong ký Kiều Vượng......................................69

2.3 Chân dung các nhà văn, nhà thơ xứ Thanh qua ký của Kiều Vượng ...........73

2.3.1 Nghệ thuật khắc họa chân dung ..................................................................74

2.3.2 Chân dung các nhà thơ................................................................................75

2.3.3 Chân dung các nhà văn ...............................................................................80

Chương 3: ĐẶC ĐIỂM KÝ KIỀU VƯỢNG NHÌN TỪ PHƯƠNG DIỆN

NGHỆ THUẬT ..........................................................................................84

3.1. Kết cấu ...........................................................................................................84

3.1.1. Kết cấu theo dòng sự kiện ..........................................................................85

3.1.2. Kết cấu xâu chuỗi theo tâm trạng, hồi tưởng.............................................88

3.2. Kết hợp nhiều sắc thái giọng điệu ................................................................. 93

3.2.1. Giọng trữ tình, xúc động ............................................................................94

3.2.2. Giọng bùi ngùi, chua xót ............................................................................97

3.2.3 Giọng chính luận mang màu sắc báo chí .................................................. 100

3.3 Nghệ thuật sử dụng ngôn từ trong bút ký Kiều Vượng .............................. 105

3.3.1 Ngôn từ giản dị đời thường....................................................................... 106

3.3.2 Ngôn từ mang tính khoa học chặt chẽ....................................................... 109

KẾT LUẬN....................................................................................................... 112

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 115

PHỤ LỤC.......................................................................................................... 119

iii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận

văn đều trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình

nào khác.

Thái Nguyên, tháng 05 năm 2019

Tác giả luận văn

Đào Thị Phương

iv

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu,

Khoa Sau đại học, Khoa Báo chí - Truyền thông và Văn học, Trường Đại học

Khoa học, Đại học Thái Nguyên và các thầy, cô giáo đã trực tiếp giảng dạy,

giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.

Tác giả xin bày tỏ lòng thành kính biết ơn và tiếc thương sâu sắc đến

Nhà văn Kiều Vượng - người đã nhiệt tình cung cấp tư liệu cho tôi để thực

hiện đề tài nhưng gần đây lâm trọng bệnh, Nhà văn đã đi xa.

Đặc biệt, tác giả xin cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Cao Thị Hồng - người

luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu, hoàn

thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã

giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 05 năm 2019

Đào Thị Phương

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Trong tiến trình lịch sử phát triển của văn học Việt Nam, thể ký có

những đóng góp vô cùng to lớn trong việc phản ánh chân thực đời sống xã

hội. Qua thể ký, mọi mặt của cuộc sống đều được nhìn nhận bằng con mắt

chân thực nhất, xuất hiện như đúng “bản ngã” mà nó vốn có. Giữa cuộc sống

đầy biến động, khi hệ thống công nghệ thông tin, báo chí ngày càng phát

triển, thể ký lại càng có nhiều mảnh đất để vùng vẫy.

Ở Việt Nam, ký ra đời từ cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX, khi đời

sống xã hội bắt đầu thay đổi đặc biệt là sự ra đời của báo chí đánh dấu bước

chuyển biến trong xã hội. Văn học bước qua những rào cản của Nho giáo để

đi sâu vào việc tìm hiểu và phản ánh các lĩnh vực văn hóa – xã hội, đấu tranh

chống cường quyền, phong kiến, thể ký ra đời từ đó. Đến sau cách mạng

tháng Tám, thể loại ký giữ một vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phản ánh

chân thực hiện thực của xã hội, sự tàn bạo của thực dân đè nặng lên đất nước

ta lúc bấy giờ. Nhiều tác phẩm ký ra đời góp phần tạo nên sự đa dạng phong

phú cho văn học giai đoạn này. Với đặc điểm chính là “không hư cấu”, ký

phản ánh theo đúng bản ngã của cuộc sống càng chứng tỏ vai trò vị trí của

mình trong sự phát triển của văn học nghệ thuật lúc bấy giờ.

1.2 Kiều Vượng sáng tác nhiều tác phẩm trên nhiều thể loại, với thể loại

nào ông cũng có những thành công nhất định, thành công nhất phải kể đến ký

của ông. Đến với bút ký, Kiều Vượng được nói thật lòng mình với những điều

“mắt thấy, tai nghe”. Những hiện thực bộn bề của cuộc sống từ trong chiến

tranh và cuộc sống đổi mới đều được Kiều Vượng trân trọng trong những

trang viết của mình. Những mất mát hy sinh của đồng đội đến những đổi thay

của quê hương trên con đường đổi mới đều được nhà văn thể hiện rất sinh

động. Sự tàn bạo của chiến tranh đã cứa vào đất xứ Thanh một vết thương khó

lành, đến khi hòa bình lập lại thì sự tàn phá của thiên nhiên để lại cho quê

2

hương “Nơi mẹ đẻ ra tôi” những tổn thất, những mất mát vô cùng to lớn. Với

Kiều Vượng, chỉ khi đến với ký, ông mới được nói thật với lòng mình trước

những vết thương lòng ấy.

1.3 Những năm gần đây, các tác phẩm của nhà văn Kiều Vượng dành

được rất nhiều sự quan tâm từ phía độc giả cũng như giới phê bình trong

nước. Nhiều bài viết, nhận xét về tác phẩm của Kiều Vượng trên văn đàn văn

học. Tuy vậy, chưa có một công trình nào mang tính nghiên cứu chuyên sâu

về bút ký Kiều Vượng. Có chăng cũng chỉ là những bài nhận xét điểm sách,

chưa đi sâu vào việc tìm hiểu về đặc điểm bút ký của Kiều Vượng. Vì vậy,

việc nghiên cứu về đặc điểm bút ký Kiều Vượng vẫn còn là mảnh đất mới mẻ

và lạ lẫm cho các nhà nghiên cứu.

Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Đặc điểm bút ký Kiều

Vượng” làm đề tài luận văn của mình.

2. Lịch sử vấn đề

Với 30 năm cầm bút, Kiều Vượng đã dành được rất nhiều sự quan tâm

của nhiều độc giả và các nghiên cứu phê bình trong nước trên nhiều trang tạp

chí, báo in, báo điện tử song những nhận định, đánh giá và sự đóng góp của

họ mới chỉ dừng lại ở một vài khía cạnh hoặc chỉ là những nhận xét điểm sách

về các tác phẩm của Kiều Vượng như Lê Xuân Soan, Chu Lai, Lê Thị Bình,

Hoàng Thị Anh…

2.1.Những nghiên cứu chung về Kiều Vượng

Lê Xuân Soan với bài viết “Kiều Vượng – một đời lính một đời văn” đã

nhận xét: “Với 20 năm là chiến sĩ trên mặt trận Thanh niên xung phong và 30

năm cầm bút, Kiều Vượng đã sống cuộc sống phong phú của một đời lính và

một đời văn…Kiều Vượng là nhà văn của xứ Thanh, nhà văn của những con

đường dòng sông khu IV, nhà văn của Thanh niên xung phong.” [6,42]. Trong

bài viết của mình, Lê Xuân Soan có điểm qua những tác phẩm của nhà văn

Kiều Vượng trong đó có bút ký với nhận định: “Ký của Kiều Vượng hay hơn

ở những bài viết về mặt trái hiện thực cuộc sống hôm nay”.[42]

3

Theo Lê Thị Bình trong bài viết “Những con đường – những cuộc đời”

có một vài cảm nhận khi đọc tập ký cùng tên của Kiều Vượng có đánh giá cao

về hình ảnh mà Kiều Vượng sử dụng “con đường quá đỗi thân thuộc trong

tác phẩm” đến những mảnh đời bất hạnh như cô giáo Liên, Thuần, một cô

Sâm lam lũ… khiến cho người đọc cảm thấy “thật đau và thật cảm động”.

Bài viết “Vùng trời thủng” Bản tráng ca Thanh niên xung phong đăng

trên báo Thanh Hóa điện tử ngày 20/10/2016 của tác giả Hoàng Thị Anh

khẳng định: “Với cách viết mang nhiều chất tự sự khiến khi đọc “Vùng trời

thủng”, bạn đọc có cảm giác như đang được hiện diện cùng đoàn người đi

mở đường ở những cánh rừng…ông viết như để trả một món nợ với ký ức, với

đồng đội và bạn bè, những người đã ngã xuống con đường, máu của họ đã

tan vào đất cho tương lai tươi sáng. Bằng tài năng văn chương và trải nghiệm

thực tế, tất cả đã làm nên bản tráng ca thanh niên xung phong với tình yêu

nước thiết tha của tuổi trẻ và khát vọng được cống hiến tuổi thanh xuân cho

ngày hòa bình, độc lập.” [3;3]. Hoàng Thị Anh đã một phần đi vào việc nhận

định về ký của Kiều Vượng qua bút ký Vùng trời thủng, tác phẩm là món ăn

tinh thần mà Kiều Vượng trả nợ ân tình những người lính, người đồng đội

một thời đã xa vắng của mình. Cảm nhận được ý chí và tinh thần chiến đấu

của những người thanh niên xung phong thời ấy.

Bài viết Mấy vấn đề thời sự văn học và chân dung Thanh Hóa của tác

giả Trịnh Trọng Nam (năm 2012) đăng trên trang sở giáo dục và đào tạo

Thanh Hóa có trang viết về nhà văn Kiều Vượng – nhà văn tráng kiện và trải

nghiệm. Trịnh Trọng Nam khẳng định tài hoa và cách mà Kiều Vượng tôn

vinh các tài năng của các hội viên Hội văn học tỉnh Thanh Hóa như Kiều

Loan, Nguyễn Duy, Lê Đại Thanh, Nam Mộc… Bên cạnh đó, tác giả còn

đánh giá cao tài năng của nhà văn Kiều Vượng “ Như con tằm nhả tơ, như

con ong chăm chỉ dâng mật ngọt cho đời. Còn sức khỏe, ông còn cống hiến.

Tôi sợ ngày mai, sức tráng kiện cũng đi theo quy luật của đời người và số

phận. Không biết khoảng trống đó ai sẽ thay thế ông được”.

4

Trong Tuần Báo Văn Nghệ TP.HCM số 409 có bài viết Mấy vấn đề văn

học từ hội nghị Tam Đảo trong các ngày 24, 25, 26/06/2016 có tranh luận về

cách viết văn của Kiều Vượng, khẳng định tài năng và khả năng viết truyện

của Kiều Vượng thu hút người đọc ở tính chân thực của các tác phẩm nó thu

hút bạn đọc gần xa ngay từ khi tác phẩm mới ra lò. Còn về khả năng sáng tạo

của Kiều thì khỏi phải bàn cãi “Bình thường Kiều Vượng dị nhân rồi. Mà

trong sáng tạo văn chương, anh siêu nhân thế. Ai dám cả gan bình luận các

siêu nhân siêu vật như chân sút của Dương Thị văn sĩ, như trảo nha, nhục

thiệt của Kiều văn sĩ!”.

Trên trang thông tin điện tử Hội khuyến học Huyện Quảng Xương có bài

viết Vỉa quặng Kiều Vượng của Nguyễn Hữu Ngôn đăng ngày 17/05/2017 có

viết “Con người và văn chương Kiều Vượng như vỉa quặng ẩn chứa, phô bày

bao sự tinh túy, sự phong phú giàu có và cả sự phức tạp, thô ráp. Trước mắt

tôi vỉa quặng ấy cần được khai thác khám phá và tìm hiểu, với tôi cần hơn là

sự chín muồi của cảm xúc và hiểu biết, học thuật, với kiến văn nhiều hạn chế

chỉ xin tâm sự đôi điều về anh trong vai bạn đọc yêu sách, mê văn chương, ưa

sự giàu có của trang sách.” Với bài viết này càng một lần nữa khẳng định tài

năng sáng tác văn chương của nhà văn Kiều Vượng, trong tác phẩm của ông

luôn đầy rẫy những sự thật hiển nhiên mà ít có tác giả nào giám chạm đến.

Ông va chạm và đi sâu vào từng mảnh đất, con người nơi ấy tạo cho lời văn

ông như tự nói chuyện với độc giả của mình.

Chu Lai với bài viết “Sự trần trụi của trung thành” trên Tạp chí xứ Thanh

đăng ngày 22/10/2016 có nhận xét khi đọc tác phẩm Hoài niệm những dòng

sông của nhà văn Kiều Vượng, tác phẩm của Kiều Vượng chân thực sống

động “nó thật như hương vị đất đai rơm rạ tro trấu, khét như mùi diêm sinh

lưu huỳnh trộn ngào trong bom đạn và tanh lợm như mùi thi thể người khi

đang phân hủy trong rừng sâu, trên bến bãi”, về nghệ thuật của tác phẩm

“không trau chuốt, đánh bóng, làm duyên, bổng trầm vít vổng mà từng câu

5

từng dòng nó cứ xát muối vào lòng người đọc, nó đều công phá vào hiện thực,

phá toang sự bông lơn, giả dối hay triết lý viển vông và phải chăng vì thế nó

mang một sức truyền cảm mãnh liệt, sự truyền cảm của lòng yêu nước, ý chí

tự cường và khát vọng xả thân vì nghĩa cả”.

Nhìn từ góc độ ngôn ngữ, Nguyễn Mạnh Hùng có bài viết Chất thơ trong

truyện ngắn Kiều Vượng (đăng trên tạp trí xứ Thanh) đã có những phát hiện

khẳng định rằng truyện ngắn Kiêu Vượng không chỉ có sự kiện chi tiết bề bộn

mà ngay trong cái “bộn bề” ấy vẫn có những rung cảm khi bộc lộ, lúc kìm nén

thể hiện qua những tín hiệu ngôn ngữ trong lời văn, đoạn văn.

Mai Hồng Hải qua những sáng tác của Kiều Vượng nhìn từ phương diện

giá trị văn hóa, nhân văn có nhận xét “một tấm lòng nặng nghĩa với cuộc đời,

với con người và một mong mỏi về tình thân nhân thế và nhân quả công bằng

cho cuộc đời. Kiều Vượng thầm lỗ lực gieo những cái Nhân chân chính rồi sẽ

tạo nên những mùa trái ngọt lành cho cuộc đời”.

Có thể thấy, các sáng tác của Kiều Vượng đã dành được rất nhiều sự

mến mộ từ độc giả tới giới phê bình trong nước. Những tác phẩm của Kiều

Vượng luôn lấy hiện thực cuộc sống làm tư liệu cho sáng tác của mình. Từ

tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ đến thể ký, ta thấy được một Kiều Vượng rất

riêng biệt, một con người mang nặng nợ với người, với đời.

2.2 Những ý kiến bàn luận về ký của Kiều Vượng

Bài viết “Ký của Kiều Vượng - nỗi nhức nhối trí tuệ” của Hỏa Diệu

Thúy đánh giá cao tính sự thật trong ký của nhà văn. Bên cạnh đó còn khẳng

định một thái độ thẳng thắn của nhà văn trước những “điều mắt thấy tai

nghe”, một thái độ “không khoan nhượng” cho những điều sai trái.

Đến bài viết “Xứ Thanh trong bút ký của Kiều Vượng” của Trần Quang

Dũng –Mai Thị Phương, ta thấy một hình ảnh xứ Thanh hiện lên với những

con đường, những mảnh đời còn nhiều điều phải nhắc đến. Xứ Thanh là một

sự ám ảnh trong tâm can của người cầm bút “Xứ Thanh quá khứ - hiện tại –

mai sau – luôn là cảm hứng sáng tạo bất tận của Kiều Vượng”.

6

Bài viết “Buồn vui khi “Trở lại đường xưa” của Lê Như Bình là bài viết

mang cảm nghĩ của tác giả khi đọc bút kí “Trở lại đường xưa” của Kiều

Vượng. Đến với Trở lại đường xưa của Kiều Vượng, Lê Như Bình có nhận

xét “ Kí của Kiều Vượng là như vậy, không có nhiều mầu mè bóng bẩy, nhưng

đã đưa ta vào những hoài niệm để rồi đốt cháy lòng ta bằng những vui buồn

với bao chuyện đã qua và hôm nay”.

Vũ Thị Oanh trong bài viết “Kiều Vượng – một tấm lòng với bạn

Văn” qua những dòng ký ức, tâm sự, chuyện trò của anh với Nguyễn Ngọc

Liễn, Mai Ngọc Thanh… anh nhìn bạn văn ở góc độ cuộc đời, số phận chứ

không ở góc nhìn văn chương. Những trang viết của anh về bạn Văn đều

thẫm đẫm tình đời, tình người của những người cùng mang nghiệp văn

chương. Những con người cùng trí hướng như tự hiểu nhau qua ánh mắt,

cử chỉ của mỗi người.

Điểm lại một số bài viết về lịch sử sáng tác của nhà văn Kiều Vượng, ta

chưa thấy một bài nghiên cứu nào đi sâu vào việc chỉ rõ đặc điểm trong bút ký

của nhà văn Kiều Vượng, chủ yếu là những bài viết xoay quanh việc giới

thiệu tác giả và các tác phẩm của nhà văn. Bên cạnh đó cũng có một số bài

viết giới thiệu tới độc giả một số những tác phẩm bút ký nổi bật của nhà văn,

xoay quanh một số khía cạnh trong bút ký của Kiều Vượng nhưng chưa có

tính chuyên sâu và hệ thống.

Trên cơ sở kế thừa các công trình của những người đi trước, chúng tôi

tập trung tìm hiểu “Đặc điếm bút ký Kiều Vượng” làm đề tài luận văn tốt

nghiệp của mình. Luận văn chúng tôi hy vọng sẽ góp phần làm rõ thêm những

giá trị, những đóng góp của nhà văn Kiều Vượng với nền văn học nước nhà

trên thể loại ký.

3. Đối tựơng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là đặc điểm ký Kiều Vượng (trên cả

hai phương diện nội dung và nghệ thuật).