(Luận văn thạc sĩ) Chính sách đối ngoại của Liên Bang Nga dưới thời tổng thống V.Putin

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------------------------------------------------

Nguyễn Hải Vân Anh

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA

LIÊN BANG NGA DƯỚI THỜI

TỔNG THỐNG V.PUTIN

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC

Hà Nội-2008

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-------------------------------------------------------

Nguyền Hải Vân Anh

CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA

LIÊN BANG NGA DƯỚI THỜI

TỔNG THỐNG V.PUTIN

Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế

Mã số: 60.31.40

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH QUỐC TẾ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Phạm Quang Minh

HÀ NỘI-2008

1

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 4

1. Lý do chọn đề tài 4

2. Tình hình nghiên cứu đề tài 6

3. Mục tiêu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 8

4. Phương pháp nghiên cứu 9

5. Kết cấu luận văn 10

CHƯƠNG 1 Tình hình thế giới và Liên bang Nga dưới thời Tổng thống

V.Putin

11

1.1. Tình hình thế giới 11

1.2. Tình hình trong nước 14

1.3. Vài nét về con người V.Putin 20

CHƯƠNG 2 Nội dung cơ bản trong chính sách đối ngoại của Liên bang

Nga dưới thời Tổng thống V.Putin

23

2.1. Quá trình hình thành chính sách đối ngoại 23

2.1.1. Mục tiêu của chính sách đối ngoại 23

2.1.2. Những giai đoạn chính trong quá trình hình thành chính

sách đối ngoại

27

2.2. Nội dung của chính sách đối ngoại 32

2.2.1. Chính sách đối ngoại “định hướng Âu- Á” 32

2.2.2. Chính sách đối ngoại của Nga với một số đối tác 35

2.2.2.1. Chính sách đối ngoại của Nga đối với SNG 36

2.2.2.2. Chính sách đối ngoại của Nga đối với Châu Âu 38

2.2.2.3. Chính sách đối ngoại của Nga đối với Mỹ 44

2.2.2.4. Chính sách đối ngoại của Nga đối với Châu Á 47

2

2.2.3. Chính sách đối ngoại linh hoạt, thực dụng 63

CHƯƠNG 3 Đánh giá chính sách đối ngoại của Liên bang Nga dưới thời

Tổng thống V.Putin

71

3.1. Một số thành tựu 71

3.2. Một số thách thức 75

3.3. Tác động của chính sách đối ngoại của Liên bang Nga dưới

thời Tổng thống V.Putin đối với thế giới và khu vực

78

3.4. Triển vọng chính sách đối ngoại của Liên bang Nga 81

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

85

3

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ASEAN Association of Southeast Asia Nations

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

ARF ASEAN Regional Forum

Diễn đàn an ninh khu vực ASEAN

ABM Anti-Ballistic Missile Treaty

Hiệp ước phòng thủ chống tên lửa đạn đạo

EU European Union

Liên minh Châu Âu

FDI Foreign Direct Investment

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

GDP Gross Domestic Product

Tổng sản phẩm quốc nội

NATO North Atlantic Treaty Organization

Khối hiệp ước quân sự Bắc Đại Tây Dương

NMD National Missile Defense

Hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo quốc gia

OECD Organization for Economic Cooperation and Devolopment

Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế

WTO World Trade Organization

Tổ chức Thương mại thế giới

4

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Thế kỷ XX là thế kỷ đánh dấu những thăng trầm, biến đổi của Liên Xô trước đây

và Liên bang Nga hiện nay. Hầu hết mọi sự kiện lớn của thế giới trong thế kỷ qua đều gắn

liền với Liên Xô và Liên bang Nga. Vào những năm đầu của thế kỷ XX, nhắc đến Liên Xô

là người ta nghĩ ngay đến đất nước của Lênin, đến thắng lợi của Cách mạng tháng Mười

Nga và chiến thắng trong cuộc chiến tranh chống chủ nghĩa phát xít, là người đi tiên phong

trong việc tạo dựng một chế độ xã hội mới, xã hội xã hội chủ nghĩa - đối lập với những gì

mà các nước tư bản đang theo đuổi. Nhưng vào những năm cuối của thế kỷ, do những định

hướng sai lầm trong công cuộc cải tổ, do nóng vội, chủ quan duy ý chí, Liên Xô đã sụp đổ

và thay thế vào đó là nhà nước Liên bang Nga hiện nay. Nước Nga mới kế tục sự nghiệp

của Liên Xô với một nền kinh tế lạc hậu, nền chính trị rệu rã và quân sự đang bị thách thức

nghiêm trọng. Nước Nga từ địa vị cường quốc hàng đầu thế giới đang dần dần tụt xuống vị

trí các quốc gia hạng hai, thậm chí hạng ba.

Chính vào những năm tháng bản lề này, người ta thấy sự xuất hiện của một nhân

vật làm thay đổi được cục diện và tình hình của nước Nga. Đó là Vladimir Vladimirovich

Putin. Ông là vị Tổng thống thứ hai của Liên bang Nga và đã đi vào lịch sử của đất nước

này như là người có công trong việc khôi phục nước Nga từ “đống hoang tàn” của những

năm cải tổ, để bước vào thế kỷ mới.

Sự xuất hiện của V.Putin trên vũ đài chính trị nước Nga, sự thăng tiến quá nhanh và

cả uy tín của ông, cùng với lòng ngưỡng mộ mà người dân Nga dành cho ông đã trở thành

một sự kiện không chỉ riêng với nền chính trị của nước Nga mà cả thế giới. Lịch sử nước

Nga trong thế kỷ XX, chưa từng biết đến một sự vươn tới đỉnh cao quyền lực của một lãnh

tụ chính trị nào nhanh đến như vậy. Trong nhiều trường hợp thường thì điều này chỉ đạt

được nhờ đấu tranh chính trị phức tạp và bền bỉ, thậm chí có thể phải đổ máu.

5

Vực dậy một đất nước đã quá suy yếu và chia rẽ là điều không đơn giản với bất kỳ

nhà lãnh đạo nào. Nhưng V.Putin đã làm được điều đó. V.Putin đã biến một nước Nga hỗn

loạn thành một nước Nga ổn định, một nền kinh tế đổ vỡ thành một nền kinh tế phát triển,

một nước Nga suy sụp thành một nước Nga đầy tự tin và kiêu hãnh.

Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu, nước Nga đạt được những thành tựu đó là

do chính sách đối nội và chính sách đối ngoại đúng đắn của Tổng thống V.Putin. Ngay sau

khi trở thành Tổng thống, V.Putin đã đưa ra chính sách đối ngoại “Định hướng Âu - Á”,

theo đó Nga sẽ thiết lập mối quan hệ cân bằng giữa phương Đông và phương Tây trên

nguyên tắc linh hoạt, thực dụng với ưu tiên hàng đầu là bảo đảm lợi ích quốc gia, lợi ích

dân tộc.

Nhìn lại nước Nga những năm đầu sau khi trở thành quốc gia độc lập, chúng ta

thấy người tiền nhiệm của V.Putin, Tổng thống B.Elsin đã thực hiện một chính sách đối

ngoại khác hẳn, chính sách đối ngoại “Định hướng Đại Tây Dương” hay còn có tên gọi

khác là đường lối ngoại giao “hướng Tây”. Nội dung cơ bản của chính sách này là đặt quan

hệ với Mỹ và các nước tư bản phương Tây lên hàng đầu, coi đó là quan hệ “hữu nghị”, là

“liên minh chiến lược”. Tổng thống B.Elsin trong bài phát biểu ngày 17 tháng 4 năm 1992,

tại kỳ họp thứ 6 Đại hội đại biểu nhân dân toàn Nga đã khẳng định: “nhiệm vụ trung tâm

bao trùm mọi hoạt động quốc tế của Nga là xây dựng quan hệ bạn bè với các nước dân chủ

trên thế giới nhằm đảm bảo cho nước Nga gia nhập cộng đồng các nước phương Tây một

cách hợp pháp và hài hòa” [17, tr. 84]. Nga “bỏ rơi” hầu như tất cả các đồng minh truyền

thống ở Đông Âu cũng như ở Châu Á và Châu Phi. Với chính sách trên, nước Nga đã có

những nhượng bộ, thỏa hiệp với Mỹ và phương Tây để từ đó hy vọng vào sự giúp đỡ của

họ. Nhưng thực tế không diễn ra như nước Nga mong đợi. Nga ngày càng phụ thuộc nhiều

hơn vào Mỹ và phương Tây, vị thế quốc tế của Nga ngày càng suy yếu. Nga không những

không hòa nhập được với phương Tây mà còn trở thành “vị khách” của phương Tây.

Từ những nét khái quát trên, chúng ta thấy, chính sách đối ngoại đóng một vai trò

quan trọng trong sự ổn định và phát triển của mỗi quốc gia cũng như trong việc nâng cao

sức mạnh và vị thế của các quốc gia đó trên trường quốc tế. Vì vậy, việc tiến hành nghiên

cứu “Chính sách đối ngoại của Liên bang Nga dưới thời Tổng thống V.Putin” là việc làm

cần thiết, có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn. Luận văn sẽ cung cấp cách nhìn

khách quan và toàn diện về chính sách đối ngoại của Liên bang Nga.

6

Vậy chính sách đối ngoại của V.Putin đã được hình thành như thế nào, nó bao gồm

những mục tiêu và nội dung gì? Chính sách đối ngoại này có sự kế thừa chính sách đối

ngoại của Tổng thống B.Elsin hay không? Chính sách đối ngoại này đã có tác động như thế

nào đối với nước Nga, với khu vực và với thế giới?

Đó là lý do để tôi quyết định chọn đề tài: “Chính sách đối ngoại của Liên bang Nga

dưới thời Tổng thống V.Putin” làm luận văn thạc sỹ của mình.

2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Kể từ khi V.Putin xuất hiện trên chính trường nước Nga vào những năm cuối thế kỷ

XX đầu thế kỷ XXI, đã có rất nhiều nghiên cứu của các học giả Nga và nước ngoài đề cập

về nhân vật này. Trong thời gian này, hình ảnh của V.Putin luôn được đăng tải trên trang

bìa của các tạp chí nổi tiếng. Những cuốn sách viết về V. Putin được xuất bản ở nhiều

nước trên thế giới, như Đức, Nhật Bản, Trung Quốc, Mỹ, Pháp... và được bán hết một cách

nhanh chóng. Họ viết về tiểu sử của V.Putin, về những năm tháng hoạt động tình báo của

V.Putin, về những việc ông đang làm và sẽ làm nhằm cứu vãn và phục hồi lại nước Nga,

đưa nước Nga tìm lại vị thế xứng đáng của mình trong trật tự thế giới mới. V.Putin được

coi như là một “hiện tượng”, là “một ngôi sao” đã, đang và sẽ toả sáng trên bầu trời chính

trị nước Nga nói riêng và trên toàn thế giới nói chung.

Tuy nhiên, ở Việt Nam đây còn là đề tài tương đối mới mẻ. Phần lớn các nhà

nghiên cứu khi tìm hiểu về V.Putin mới chỉ dừng lại ở mức độ tìm hiểu chính sách đối

ngoại của V.Putin trong phạm vi tác động với từng khu vực, như quan hệ giữa Nga với

Liên minh Châu Âu - EU, hay giữa Nga với khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, và các

khu vực khác,…

Có thể chia các sách, tài liệu và bài báo viết về V.Putin theo ba nhóm:

* Nhóm thứ nhất: Tìm hiểu về tiểu sử của V.Putin, về quãng đời là một nhà tình

báo trước khi trở thành Thủ tướng rồi Tổng thống của Liên bang Nga. Như các sách:

- V.Putin - Từ trung tá KGB đến Tổng thống Liên bang Nga; Tác giả: Lý Cảnh

Long.

- V.Putin và những người cộng sự; Tác giả: A.A. Mukhin.

7

- V.Putin - Đường tới điện Kremlin; Tác giả: Hồng Thanh Quang.

Những tác phẩm này đã cho chúng ta thấy được chân dung của V.Putin, từ tính

cách, sở thích, bản lĩnh và con người V. Putin.

* Nhóm thứ hai: Đó là các bài báo nói về những nội dung cơ bản trong chính sách

đối ngoại của Liên bang Nga dưới thời Tổng thống V.Putin, được đăng trên tạp chí Nghiên

cứu Châu Âu. Ví dụ: Chiến lược đối ngoại của nước Nga thời kỳ Tổng thống V.Putin của

tác giả Hồ Châu, số 3 - 2001; Những xu hướng khác nhau trong chính sách đối ngoại của

Nga và Mỹ thời gian gần đây của tác giả Phạm Văn Dân và Phạm Thị Phúc, số 6 -

2001,…. Các bài báo này mới chỉ nêu được những điểm mới trong chính sách đối ngoại

của Liên bang Nga nhưng chưa chỉ ra được cụ thể chính sách đối ngoại đó là như thế nào.

* Nhóm thứ ba: Đó là các bài báo nghiên cứu về quan hệ của Liên bang Nga với

những đối tác cụ thể như: quan hệ Nga - Hoa Kỳ, Nga - Trung Quốc, Nga - Châu Âu,...

Nhìn chung, các tài liệu nói trên mới chỉ tìm hiểu những nội dung riêng lẻ trong

chính sách đối ngoại của Tổng thống V.Putin, chưa nghiên cứu tập trung và toàn diện,

chưa làm rõ được tính linh hoạt và thực dụng trong chính sách đối ngoại của V.Putin, chưa

thấy được sự thay đổi trong quan điểm của Tổng thống V.Putin trong hai nhiệm kỳ Tổng

thống của ông.

3. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Mục tiêu của đề tài sẽ tập trung làm rõ chính sách đối ngoại của Liên bang Nga

dưới thời Tổng thống V.Putin, bao gồm cơ sở hoạch định chính sách đối ngoại, các yếu tố

tác động tới quá trình hình thành chính sách đối ngoại, đặc điểm và nội dung của chính

sách này, cũng như tác động của nó đối với tình hình quốc tế, khu vực và một số đối tác

chủ yếu.

Để hoàn thành mục tiêu trên, luận văn sẽ phân tích những nội dung cơ bản sau:

- Tình hình thế giới và Liên bang Nga trong những năm cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ

XXI để từ đó làm rõ sự cần thiết phải hình thành một chính sách đối ngoại mới cho nước

Nga.

8

- Vai trò của Tổng thống V.Putin trong quá trình hình thành chính sách đối ngoại

của Liên bang Nga trong hai nhiệm kỳ Tổng thống của ông (Nhiệm kỳ thứ nhất từ 2000

đến 2004 và nhiệm kỳ thứ hai từ 2004 đến 2008).

- Kết quả thực hiện chính sách đối ngoại của Nga thông qua quan hệ của Nga với

một số đối tác, cụ thể như với Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG), giữa Nga với Châu

Âu, bao gồm cả Liên minh Châu Âu (EU) và Khối Hiệp ước quân sự Bắc Đại Tây Dương

(NATO), giữa Nga với các nước Châu Á như: Trung Quốc, Ấn Độ, Hiệp hội các quốc gia

Đông Nam Á (ASEAN) và Việt Nam.

- Đánh giá tác động của chính sách đối ngoại đó ở phạm vi trong nước và nước

ngoài, cũng như triển vọng của chính sách đối ngoại của Liên bang Nga.

Vì điều kiện thời gian và nguồn tài liệu còn hạn chế, luận văn chỉ tập trung nghiên

cứu tác động của chính sách đối ngoại của Liên bang Nga dưới thời Tổng thống V.Putin

đối với một số đối tác và khu vực chủ yếu. Những đối tác và khu vực khác xin được đề cập

trong một công trình khác.

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Trên cơ sở các nguồn tài liệu sưu tầm được, luận văn cố gắng trình bày theo các

phương pháp lôgíc kết hợp với phương pháp lịch sử, phương pháp so sánh, phương pháp

hệ thống,... nhằm tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển, điều chỉnh trong đường lối đối

ngoại của Tổng thống V.Putin. Các phương pháp được kết hợp với nhau để tạo ra sự tiếp

cận toàn diện khi nghiên cứu chính sách đối ngoại. Trong các phương pháp đó, luận văn

đặc biệt chú ý đến phương pháp lịch sử và phương pháp so sánh. Thông qua hai phương

pháp này đã xác định những điểm giống và khác trong đường lối đối ngoại của V.Putin với

những người tiền nhiệm của mình.

5. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba

chương: