(Luận văn thạc sĩ) Chính sách đào tạo nhân lực thông tin trong các cơ quan thông tin khoa học và

ĐẠI HỌC QUỖC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

VIỆN CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH

KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG DUNG

Chính sách Đào tạo Nhân lực thông tin

trong các cơ quan thông tin khoa học và

công nghệ thuộc hệ thống thông tin khoa học

và công nghệ quốc gia

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHệ

Mã Số 60.34.70

Khóa 2006-2009

Hà Nội, 2009

ĐẠI HỌC QUỖC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

VIỆN CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH

KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

Chính sách Đào tạo Nhân lực thông tin

trong các cơ quan thông tin khoa học và

công nghệ thuộc hệ thống thông tin khoa học

và công nghệ quốc gia

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

CHUYÊN NGÀNH: CHÍNH SÁCH KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

Mã Số 60.34.70

Khóa 2006-2009

Người thực hiện: Nguyễn Thị Phương Dung

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Hữu Hùng

Hà Nội, 2009

1

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN............................................................................................... 3

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.............................................................. 4

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................... 5

1. Lý do nghiên cứu................................................................................... 5

2. Lịch sử nghiên cứu................................................................................ 5

3. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................. 8

4. Phạm vi nghiên cứu............................................................................... 8

5. Mẫu khảo sát......................................................................................... 8

6. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 8

7. Giả thuyết nghiên cứu........................................................................... 8

8. Phƣơng pháp chứng minh .................................................................... 9

9. Kết cấu luận văn.................................................................................... 9

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC THÔNG TIN ... 10

1.1. Một số khái niệm liên quan.............................................................. 10

1.2. Tiêu chuẩn về năng lực cán bộ thông tin ở Việt Nam trong thời kỳ mới .. 16

1.3. Kinh nghiệm từ một số mô hình đào tạo cán bộ thông tin ở một số

nƣớc trên thế giới.................................................................................... 21

Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................... 30

CHƢƠNG 2: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG NHÂN LỰC THÔNG TIN

TRONG CÁC CƠ QUAN THÔNG TIN KH&CN THUỘC HỆ THỐNG

THÔNG TIN KH&CN QUỐC GIA.......................................................... 31

2.1. Tổng quan về Hệ thống thông tin KH&CN Quốc gia .................... 31

2.1.1. Lịch sử hình thành và cơ cấu tổ chức ........................................ 31

2.1.2. Tiềm lực thông tin....................................................................... 33

2.2. Hiện trạng nhân lực thông tin trong các cơ quan thông tin

KH&CN trong Hệ thống Thông tin KH&CN Quốc gia........................ 36

2.2.1. Về số lượng ................................................................................. 36

2.2.2. Về chất lượng.............................................................................. 36

2.2.3 Tổng hợp nhận định về nhân lực thông tin................................. 47

2.3. Hiện trạng đào tạo cán bộ thông tin ở Việt Nam............................ 48

2

2.3.1. Về đào tạo theo văn bằng............................................................ 48

2.3.2. Về đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ thông tin.................................. 54

Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................... 61

CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG ĐÀO TẠO NHÂN LỰC

THÔNG TIN TRONG CÁC CƠ QUAN THÔNG TIN THUỘC HỆ

THỐNG THÔNG TIN KH&CN QUỐC GIA.............................................. 62

3.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về đào tạo, bồi dƣỡng nhân lực

thông tin................................................................................................... 62

3.2. Đánh giá những tồn tại chính về nhân lực thông tin và các cơ sở

đào tạo nghiệp vụ thông tin .................................................................... 65

3.2.1. Thiếu hụt cán bộ thông tin trong những năm tới....................... 66

3.2.2. Trình độ cán bộ thông tin còn một số mặt hạn chế .................... 68

3.2.3. Các cơ sở đào tạo chuyên ngành thông tin còn nhiều bất cập ... 69

3.2.4. Các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ chưa đáp ứng nhu cầu ................ 71

3.3. Đề xuất các giải pháp ....................................................................... 73

3.3.1.Tăng cường hợp tác đào tạo giữa các trường đào tạo về thông tin

với các cơ quan thông tin KH&CN ...................................................... 73

3.3.2.Thành lập trung tâm đào tạo bồi dưỡng cán bộ thông tin hoạt động độc

lập, tự chủ về tài chính theo tinh thần Nghị định 115/2005/NĐ-CP .......... 75

3.3.3. Đẩy mạnh E-learning trong công tác bồi dưỡng nghiệp vụ ....... 78

3.3.4. Xây dựng cơ chế đánh giá cán bộ thông tin thông qua kết quả

học tập từ các lớp bồi dưỡng ................................................................ 80

3.3.5. Khuyến khích các cán bộ tham gia đào tạo bồi dưỡng về ngoại

ngữ, tin học và kiến thức KH&CN....................................................... 81

3.3.6. Nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên của các lớp bồi dưỡng

cán bộ thông tin .................................................................................... 83

3.3.7. Đổi mới chương trình, giáo trình tài liệu tham khảo đáp ứng yêu

cầu của sự phát triển ............................................................................ 84

Kết luận chƣơng 3 ...................................................................................... 86

KẾT LUẬN................................................................................................. 87

TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 88

PHỤ LỤC.................................................................................................... 90

3

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Hữu Hùng,

người đã tận tình giúp đỡ tôi trong việc chọn chủ đề luận văn, hướng dẫn

phương hướng triển khai, cách sử dụng tài liệu và tổng kết các kết quả nghiên

nghiên cứu một cách có hệ thống. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các bạn

đồng nghiệp thuộc các cơ quan thông tin KH&CN đã tạo điều kiện thuận lợi

cho tôi trong việc điều tra các số liệu nhanh chóng và chính xác.

Vì thời gian có hạn, nên chắc chắn luận văn của tôi còn nhiều khiếm

khuyết. Kính mong thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp đóng góp ý kiến để luận

văn được hoàn chỉnh hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

4

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

KH&CN Khoa học và công nghệ

SP&DV TT Sản phẩm và dịch vụ thông tin

KHKT Khoa học kỹ thuật

CNTT Công nghệ thông tin

IFLA Hiệp hội thư viện quốc tế

UNESCO Tổ chức văn hoá, khoa học và giáo dục của Liên Hợp Quốc

TW Trung ương

CNH-HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

CSDL Cơ sở dữ liệu

SHTT Sở hữu trí tuệ

ĐLCL Đo lường chất lượng

5

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do nghiên cứu

Tư tưởng của chiến lược phát triển KH &CN nước ta đến năm 2020 là cơ

bản đưa nước ta trở thành một nước công nghiệp. Việc tìm hiểu, nghiên cứu

và ứng dụng các công nghệ mới, thích hợp nhằm đi tắt đón đầu luôn là nhiệm

vụ trọng tâm của các cấp, các ngành. Để thực hiện tốt nhiệm vụ trên, các tổ

chức thông tin KH&CN mà trong đó thành phần trung tâm là nhân lực làm

công tác thông tin KH&CN đóng vai trò hết sức quan trọng. Đặc biệt, trong

giai đoạn hiện nay, khi cuộc cách mạng KH&CN trên thế giới đang phát triển

như vũ bão, các phát minh sáng chế, công nghệ và tri thức mới ra đời với tốc

độ “hàm mũ” thì việc thu thập xử lý thông tin lại càng đòi hỏi phải nhanh

chóng và cấp bách hơn bao giờ hết. Điều này đã và đang đặt ra những yêu cầu

ngày càng cao hơn đối với các cán bộ thông tin.

Thực tế, đến nay phần lớn nhân lực thông tin trong các cơ quan thông tin

KH&CN thuộc Hệ thống thông tin KH&CN Quốc gia tốt nghiệp từ các

chuyên ngành khác, chứ không phải ngành thông tin. Hơn nữa, cán bộ thông

tin sắp đến tuổi nghỉ hưu chiếm tỷ lệ cao, sẽ dẫn đến sự thiếu hụt nhân sự

trong những năm tới. Do vậy, việc đánh giá thực trạng nhân lực thông tin

trong các cơ quan thông tin KH&CN thuộc hệ thống thông tin KH&CN quốc

gia và đề xuất chính sách đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực này có ý nghĩa

quan trọng cả trước mắt lẫn lâu dài.

Trên tinh thần đó, tôi đã quyết định chọn nội dung nghiên cứu của luận

văn là “Chính sách đào tạo nhân lực thông tin trong các cơ quan thông tin

KH&CN thuộc hệ thống thông tin KH&CN Quốc gia”

2. Lịch sử nghiên cứu

Vấn đề đào tạo nhân lực thông tin từ lâu đã được chú ý ở nhiều nước và

gần đây rất được quan tâm ở nước ta. Một phần của vấn đề đã được phản ánh

trong một số đề tài, công trình nghiên cứu.

6

Trước hết, đó là đề tài “Mô hình và và giải pháp đào tạo cán bộ thông

tin- thư viện ở Việt Nam trong điều kiện xã hội thông tin hiện đại” (Đề tài

nghiên cứu cấp Bộ của trường Đại học văn hóa do Ths. Nguyễn Thế Hiển

thực hiện năm 2004).

- Đề tài này tập trung nghiên cứu thực trạng công tác đào tạo sinh viên

thông tin- thư viện trong cả nước, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm nâng

cao chất lượng công tác đào tạo sinh viên thông tin -thư viện tại các trường

đại học.

- Hạn chế của đề tài:

+ Đề tài chỉ nghiên cứu công tác đào tạo sinh viên thông tin-thư viện nói

chung, không đề cập đến công tác bồi dưỡng cán bộ thông tin - thư viện hiện

đang công tác tại các cơ quan thông tin.

+ Ngoài ra, tác giả cũng không điều tra nghiên cứu chi tiết về số lượng

cán bộ thông tin - thư viện hiện nay nên không đánh giá đúng về nhu cầu đào

tạo lực lượng cán bộ này trong tương lai.

Thứ hai, đề cập trực tiếp đến vấn đề đào tạo và bồi dưỡng cán bộ thông

tin cũng có khá nhiều công trình và bài viết liên quan. Đặc biệt, trong cuốn

“Thông tin: từ lý luận tới thực tiễn” (Tác giả: PGS.TS. Nguyễn Hữu Hùng,

NXB văn hóa thông tin, năm 2005), cũng có nhiều bài nghiên cứu liên quan như:

một số quan điểm về xây dựng chính sách quốc gia về thông tin KH&CN

trong giai đoạn CHN-HĐH đất nước; phát triển thông tin KH&CN để trở

thành nguồn lực; Đào tạo và bồi dưỡng cán bộ thông tin trong hệ thống thông

tin KH&CN quốc gia ...

Xuyên suốt các bài viết này, tác giả đã phần nào đề cập và đưa ra các

chính sách phát triển công tác đào tạo và bồi dưỡng cán bộ thông tin ở Việt

Nam giai đoạn hiện nay nhằm biến thông tin KH&CN thành nguồn lực để

phát triển đất nước. Tuy nhiên, do thiếu các nguồn lực cần thiết, các bài viết

mới dừng lại ở các phân tích và định hướng mang tính chiến lược, các số liệu

sâu về chất lượng nguồn nhân lực hiện tại (trình độ, độ tuổi, trình độ chuyên

7

môn, ngoại ngữ…) còn là lĩnh vực cần được tiếp tục nghiên cứu sâu hơn. Tác

giả luận văn này đã kế thừa một số tư tưởng định hướng trong các bài viết

này của PGS.TS. Nguyễn Hữu Hùng trong quá trình nghiên cứu và đưa ra ra

giải pháp cụ thể.

Thứ ba, đề cập trực tiếp đến vấn đề đào đạo bồi dưỡng cán bộ thông tin

không thể không kể đến hội thảo chuyên đề “Nhu cầu tập huấn, bồi dưỡng

nghiệp vụ cho cán bộ thông tin tư liệu” (Kỷ yếu tháng 7/2006 do Trung tâm

Thông tin KH&CN Quốc gia xuất bản). Các bài tham luận trong hội thảo

hướng vào chính sách phát triển công tác bồi dưỡng cán bộ thông tin trong hệ

thống. Các bài viết chỉ dừng lại ở việc đưa ra các giải pháp phát triển công tác

bồi dưỡng trình độ cán bộ thông tin mang tính khái quát, chưa đưa ra được

các giải pháp cụ thể như: ai là người cần được đào tạo? đào tạo môn gì? trong

thời gian bao lâu? hay sự phối hợp giữa các trường đại học với cơ quan tuyển

dụng trong việc đào tạo... Bên cạnh đó, các bài viết cũng không đề cập tới sự

thiếu hụt nguồn nhân lực này trong tương lai.

Tóm lại, so với các công trình, đề tài nghiên cứu liên quan, luận văn này

lần đầu tiên đã khảo sát cụ thể về số lượng và chất lượng nhân lực thông tin

(chuyên môn, bằng cấp, ngoại ngữ, độ tuổi) trong các cơ quan thông tin

KH&CN thuộc Hệ thống thông tin KH&CN quốc gia. Từ đó, đưa ra các dự

báo về sự thiếu hụt nguồn nhân lực thông tin trong tương lai.

Hơn nữa, luận văn còn đề cập đến cả thực trạng đào tạo sinh viên cũng

như thực trạng bồi dưỡng cán bộ thông tin, nên đã phác họa được bức tranh

tổng thể về nguồn nhân lực này.

Ngoài ra, luận văn cũng nhấn mạnh đến việc liên kết đào tạo giữa các

khoa, trường đào tạo nhân lực thông tin với các đơn vị trực tiếp sử dụng

nguồn nhân lực này; thành lập riêng một trung tâm chuyên bồi dưỡng cán bộ

thông tin. Đây là những giải pháp mới mà trong các công trình, đề tài nghiên

cứu trước luận văn này không đề cập tới.