(Luận văn thạc sĩ) Bầu không khí tâm lý của tập thể Giảng viên Học viện chính trị – Hành

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

--------------

NGUYỄN THI ̣PHƢƠṆ G

BẦU KHÔNG KHÍTÂM LÝ CỦA TÂP̣ THỂ GIẢNG VIÊN

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ – HÀNH CHÍNH KHU VỰC I

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Hà Nội - 2013

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

--------------

NGUYỄN THI ̣PHƢƠṆ G

BẦU KHÔNG KHÍTÂM LÝ CỦA TÂP̣ THỂ GIẢNG VIÊN

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ – HÀNH CHÍNH KHU VỰC I

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Tâm lý học

Mã số: 60 31 80

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Phạm Thành Nghị

Hà Nội – 2013

2

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 9

2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................... 9

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 10

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ........................................................... 10

5. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 11

PHẦN NỘI DUNG

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ........................................ 12

1.1. Tổng quan một số nghiên cứu về bầu không khí tâm lý ......................... 12

1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về bầu không khí tâm lý trên thế giới... 12

1.1.2. Nghiên cứu về bầu không khí tâm lý trong nước ................................ 19

1.2. Một số khái niệm của đề tài .................................................................... 20

1.2.1. Khái niệm tập thể ................................................................................. 20

1.2.2. Khái niệm bầu không khí tâm lý .......................................................... 28

1.2.3. Bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên học viện Chính trị - Hành

chính khu vực I ............................................................................................... 36

1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý ............................... 37

1.4. Các tiêu chí đánh giá bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên học

viện Chính trị - Hành chính khu vực I ........................................................... 40

CHƢƠNG 2. TỔ CHỨC VÀ CÁC PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 42

2.1. Tổ chức nghiên cứu ................................................................................. 42

2.1.1. Giới thiệu về địa bàn nghiên cứu ......................................................... 42

2.1.2. Mẫu nghiên cứu .................................................................................... 43

2.1.3. Kế hoạch thực hiện............................................................................... 45

2.2. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 45

2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu .......................................................... 45

3

2.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi .................................................... 45

2.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu ................................................................ 46

2.2.4. Phương pháp trắc nghiệm Fiedler........................................................ 47

2.2.5. Phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu bằng thống kê toán học ......... 48

2.3. Cách thức đánh giá bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên học viện

Chính trị - Hành chính khu vực I ................................................................... 48

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................. 50

3.1. Thực trạng bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên học viện Chính

trị - Hành chính khu vực I.............................................................................. 50

3.1.1. Bầu không khí tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn của người giảng viên về

người lãnh đạo đơn vị .................................................................................... 50

3.1.2. Bầu không khí tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn của giảng viên về mối

quan hệ giữa giảng viên với giảng viên ......................................................... 63

3.1.3. Bầu không khí tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn của người giảng viên

đối với công việc ............................................................................................ 77

3.2. Đánh giá bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên học viện Chính trị -

Hành chính khu vực I ..................................................................................... 85

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên

học viện Chính trị - Hành chính khu vực I .................................................... 90

3.3.1. Các yếu tố thuộc về người lãnh đạo ..................................................... 90

3.3.2. Các yếu tố thuộc về bản thân người giảng viên ................................... 92

3.3.3. Nhóm các yếu tố tâm lý xã hội ............................................................ 95

3.3.4. Mối quan hệ giữa các yếu tố tác động với bầu không khí tâm lý của tập

thể giảng viên ................................................................................................. 97

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

KẾT LUẬN ................................................................................................... 99

KIẾN NGHỊ ................................................................................................ 100

4

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................. 103

PHỤ LỤC I: Phiếu trƣng cầu ý kiến ........................................................ 105

PHỤC LỤC II: Phiếu trƣng cầu ý kiến .................................................... 115

PHỤ LỤC III: Phiếu đánh giá F.Fiedler ................................................. 121

PHỤC LUC IV: Xử lý bảng hỏi dành cho giảng viên.............................. 121

PHỤ LỤC V: Xử lý bảng hỏi dành cho lãnh đạo .................................... 140

PHỤ LỤC VI: Xử lý phiếu F.FIEDLE ..................................................... 146

5

CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

BKKTL Bầu không khí tâm lý

ĐK Điều kiện

ĐLC Độ lệch chuẩn

ĐTB Điểm trung bình

GV Giảng viên

HV CT - HC KV1 Học viện Chính trị - Hành chính khu vực I

KV Khu vực

LĐ Lãnh đạo

MT Môi trường

SL Số lượng

TL - XH Tâm lý – xã hội

TM Thỏa mãn

TT Tập thể

6

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Giới thiệu về mẫu nghiên cứu ....................................................... 43

Bảng 3.1: Đánh giá của giảng viên về phong cách lãnh đạo của người lãnh

đạo qua cách giải quyết xung đột trong tập thể ............................................. 51

Bảng 3.2. Đánh giá của giảng viên về các mức độ thể hiện các phẩm chất,

năng lực, chức năng của người lãnh đạo. ....................................................... 53

Bảng 3.3.1. Những vấn đề người GV cho rằng người LĐ cần phải .............. 56

thực hiện tốt cho tập thể ................................................................................. 56

Bảng 3.3.2. Đánh giá của giảng viên về việc thực hiện một số vấn đề trong

công tác quản lý của người lãnh đạo .............................................................. 57

Bảng 3.4. Đối tượng giảng viên chia sẻ khi gặp khó khăn ............................ 59

Bảng 3.5. Tâm trạng của giảng viên khi giao tiếp với lãnh đạo .................... 61

Bảng 3.6. Bầu không khí tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn của người giảng

viên về người lãnh đạo ................................................................................... 63

Bảng 3.7. Các chủ đề giảng viên thường xuyên giao tiếp............................. 64

Bảng 3.8. Tâm trạng của giảng viên trong các buổi họp, thảo luận .............. 66

Bảng 3.9. Tâm trạng của giảng viên khi sinh hoạt cùng đồng nghiệp .......... 68

Bảng 3.10. Đánh giá của giảng viên về mối quan hệ với đồng nghiệp ......... 70

Bảng 3.11. Mức độ mâu thuẫn giữa giảng viên với giảng viên .................... 71

Bảng 3.12. Các hoạt động chung của giảng viên trong tập thể ..................... 73

Bảng 3.13. Mức độ tham gia của giảng viên đối với các hoạt động chung của

tập thể ............................................................................................................. 74

Bảng 3.14. Bầu không khí tâm lý thể hiện qua mối quan hệ giữa giảng viên

với giảng viên (quan hệ chiều “ngang”) ........................................................ 76

Bảng 3.15. Tâm trạng của giảng viên khi được phân công nhiệm vụ ........... 77

7

Bảng 3.16. Sự thỏa mãn của GV với chính sách khen thưởng, đề bạt, bổ

nhiệm hàng năm ............................................................................................. 81

Bảng 3.17. Đánh giá của giảng viên về thu nhập của bản thân ..................... 83

Bảng 3.18. Sự thỏa mãn chung của giảng viên đối với công việc ................ 85

Bảng 3.19. Tổng hợp đánh giá bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên

học viện Chính trị - Hành chính khu vực I .................................................... 88

Bảng 3.20. Đánh giá của giảng viên về mối quan hệ liên nhân cách theo

phương pháp F.Fiedler ................................................................................... 89

Bảng 3.21. Các yếu tố ảnh hưởng đến tâm trạng phấn chấn của GV ............ 90

8

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1. Tương quan giữa tâm trạng khi làm việc chung với tâm trạng khi tiếp

nhận nhiệm vụ và hoạt động của cả TT ......................................................... 75

Sơ đồ 2. Đánh giá chung của giảng viên về tâm trạng của bản thân khi làm

sống và làm việc với tập thể ........................................................................... 86

Sơ đồ 3. Đánh giá của GV về sự thỏa mãn của bản thân đối với cuộc sống làm

việc tại học viện .............................................................................................. 86

Sơ đồ 4. Mối quan hệ giữa tâm trạng và sự thỏa mãn của người GV với cuộc

sống làm việc tại học viện .............................................................................. 87

Sơ đồ 5. Mối quan hệ giữa các yếu tố tác động với BKKTL của TT GV..... 97

9

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Ngày nay, trong quá trình đổi mới đất nước, nhiệm vụ đặt ra là phải

nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ. Thực tế đã chỉ ra rằng, những

phẩm chất tốt đẹp của đội ngũ cán bộ, đảng viên không phải tự nhiên mà có.

Đó là quá trình tự rèn luyện của bản thân đồng thời gắn liền với công tác giáo

dục của Đảng, trong đó có công tác giáo dục lý luận chính trị của Đảng.

Mỗi giảng viên của học viện Chính trị - Hành chính là một nhân tố

quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp tới sự nghiệp đào tạo cán bộ. Gần 60 năm

qua, cùng với sự lớn mạnh của tập thể cán bộ, giảng viên của học viện, đã có

hàng chục vạn cán bộ được đào tạo, bồi dưỡng tại học viện.

Bầu không khí tâm lý tập thể tích cực, lành mạnh, dưới sự lãnh đạo đúng

đắn của lãnh đạo các đơn vị cơ sở cũng như học viện có ý nghĩa hết sức quan

trọng trong việc giúp các giảng viên phát huy tốt năng lực, sức sáng tạo, đồng

thời biết tương trợ, ủng hộ và chia sẻ lâñ nhau trong công việc, đáp ứng được

đòi hỏi về chất lượng giảng dạy ngày càng cao.

Từ trước đến nay đã có rất nhiều đề tài nghiên cứu bầu không khí tâm lý

tập thể, nhưng việc nghiên cứu bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên để

làm rõ thực trạng và các yếu tố tác động là thực sự cần thiết. Với ý nghĩa như

vậy, tác giả luận văn ti ến hành nghiên cứu đề tài: “Bầu không khí tâm lý của

tập thể giảng viên học viện Chính trị - Hành chính khu vực I”.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu bản chất bầu không khí tâm lý của tập thể giảng

viên Học viện Chính trị - Hành chính khu vực I và những đánh giá thực trạng

bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên, những yếu tố ảnh hưởng để từ đó

đề xuất một số kiến nghị giúp các nhà lãnh đạo xây dựng bầu không khí tâm

lý tập thể tích cực cho Học viện.

10

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

* Lý luận về bầu không khí tâm lý của tập thể:

- Tổng quan những nghiên cứu vấn đề bầu không khí tâm lý tập thể.

Đọc và phân tích các lý thuyết, quan điểm, các công trình nghiên cứu về vấn

đề trên để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

- Làm rõ các khái niệm:

+ Khái niệm tập thể

+ Khái niệm bầu không khí tâm lý, các thành tố cấu thành nên bầu

không khí tâm lý

+ Khái niệm bầu không khí tâm lý tập thể giảng viên HV CT - HC KV I

* Nghiên cứu thực tiễn:

- Nghiên cứu thực trạng bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên

HV CT - HC KV I và một số yếu tố ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lý tập

thể đó.

- Đề xuất một số kiến nghị cho việc xây dựng bầu không khí tâm lý

tích cực cho tập thể giảng viên Học viện Chính trị - Hành chính khu vực I.

4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng của đề tài nghiên cứu là bầu không khí tâm lý tập thể, các

yếu tố cấu thành nên bầu không khí tâm lý tập thể và những yếu tố tác động

tới bầu không khí tập thể thông qua việc đánh giá mức độ thỏa mãn của người

giảng viên về ba mối quan hệ: mối quan hệ với người lãnh đạo, mối quan hệ

với đồng nghiệp và mối quan hệ với công việc (tiền lương, chế độ đãi ngộ,

điều kiện lao động, các chính sách, bản thân công việc đang đảm nhiệm…).

4.2. Khách thể nghiên cứu

- 120 giảng viên của 14 khoa, phòng

- Nghiên cứu 13 lãnh đạo đơn vị thuộc các khoa, phòng

11

5. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu chỉ tập trung tìm hiểu thực trạng

bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên ở HV CT – HC KV I và một số

yếu tố ảnh hưởng tới bầu không khí tâm lý tập thể đó.

- Phạm vi về địa bàn: Nghiên cứu được tiến hành tại Học viện Chính

trị - Hành chính khu vực I, Hà Nội.

6. Giả thuyết nghiên cứu

Bầu không khí tâm lý của tập thể giảng viên ở HV CT - HC KV I là

tích cực, được thể hiện qua sự thỏa mãn của người giảng viên trong mối quan

hệ với người lãnh đạo, với các giảng viên khác và với công việc của chính

mình.

Bầu không khí tâm lý chịu tác động của ba yếu tố: (1) những yếu tố

thuộc về người lãnh đạo (phong cách lãnh đạo của người lãnh đạo phù hợp

hay không phù hợp; người lãnh đạo có làm tốt các chức năng của mình hay

không?...); (2) các yếu tố thuộc về bản thân người giảng viên (giảng viên có

đoàn kết, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau trong công việc hay không? Có yêu thích

và tận tâm với công việc hay không? Có tích cực phấn đấu vì sự nghiệp của

bản thân hay không?...); (3) nhóm các yếu tố tâm lý xã hội (truyền thống của

tập thể, điều kiện làm việc, thu nhập hiện tại, quy chế, chính sách của học

viện…).

7. Phƣơng pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu

7.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

7.3. Phương pháp phỏng vấn sâu

7.4. Phương pháp trắc nghiệm Fiedler

7.5. Phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu bằng thống kê toán học

12

PHẦN NỘI DUNG

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Tổng quan một số nghiên cứu về bầu không khí tâm lý

1.1.1. Một số công trình nghiên cứu về bầu không khí tâm lý trên thế giới

a) Nghiên cứu về bầu không khí tâm lý ở nước ngoài

* Nghiên cứu về bầu không khí tâm lý ở phương Tây

Vào những năm 30 của thế kỉ XX, vấn đề bầu không khí tâm lý đã

được nghiên cứu trong Tâm lý học lao động nhằm tăng năng suất lao động

của người công nhân, giảm tính mâu thuẫn giữa chủ và thợ trong các tập thể

sản xuất theo phương thức tư bản chủ nghĩa.

Ở giai đoạn này, các nhà nghiên cứu đề cập đến những vấn đề đặc

trưng của nhóm bao gồm: tiêu chuẩn nhóm, mục đích của tiêu chuẩn nhóm,

sự hợp tác nhóm, cấu trúc chính thức, phong cách lãnh đạo, cơ chế hoạt động,

hệ thống kiểm tra trong nhóm... Đây là những đặc trưng cơ bản của bầu không

khí nhóm.

Trong số các tác giả phương Tây, Elton Mayo có những đóng góp vô

cùng lớn lao. Những nghiên cứu do chính ông khởi xướng và lãnh đạo trong

thời gian từ 1923 đến 1939 trong đó có học thuyết Các mối quan hệ con

người được hình thành trên cơ sở các Cuộc thực nghiệm ở Hawthorne, đã

khẳng định tầm quan trọng của những mối quan hệ liên nhân cách và của

không khí tâm lý xã hội đối với năng suất lao động. Những nghiên cứu đó đã

chứng minh một cách rõ ràng rằng, năng xuất lao động của các thành viên

trong một nhóm được quy định bởi tính chất của các mối quan hệ theo chiều

ngang (giữa các đồng nghiệp có cùng vị trí ở trong một nhóm) và quan hệ

theo chiều dọc (giữa nhóm và người lãnh đạo). Hơn thế, chính các thực

nghiệm của Mayo đã đóng vai trò là một yếu tố thay đổi môi trường xã hội

của xí nghiệp công nghiệp. [17; tr 178]

13

Elton Mayo còn lý giải các vấn đề của người lao động dưới góc độ tâm

- sinh lý và chỉ ra rằng trạng thái tâm lý của người lao động gây tác động một

cách trực tiếp nhất đến năng suất lao động. Sự đoàn kết của nhóm người làm

việc và các mối quan hệ của họ, nếu được hình thành trên cơ sở cùng nhau

trung thành với sự nghiệp, sẽ kích thích lao động tốt hơn so với những khuyến

khích vật chất.

Chứng cứ về tác động của tiêu chuẩn nhóm thu thập từ những nghiên

cứu Hawthorne nổi tiếng, Elton Mayo cùng các đồng nghiệp F.Roethisberger,

M.Pholet và Dickson – những nhà tâm lý học tổ chức thông qua nghiên cứu

Những cuộc thí nghiệm lâm sàng đã đưa ra một kết luận rõ ràng về ý nghĩa

của sự hòa hợp và đoàn kết tâm lý - tinh thần. Học thuyết của A.Mayo đã

nhấn mạnh đến vai trò của quan hệ con người và ảnh hưởng của chúng đến

hoạt động của nhóm, tập thể.

Một thời điểm quan trọng khác trong việc nghiên cứu nhóm nhỏ là “Lý

thuyết trường” do K. Lewin đưa ra năm 1938. Lewin hiểu hành vi của cá nhân

và của nhóm bằng một cách nhìn cơ động, giống như một hệ thống lực

thường xuyên căng thẳng, như là kết quả của những biến đổi trong trường tâm

lý ở một đơn vị thời gian xác định. Về phương diện ứng dụng, Lewin đã tiến

hành nhiều nghiên cứu về vấn đề phong cách lãnh đạo đã phát hiện ra ba kiểu

phong cách lãnh đạo đó là: phong cách độc đoán, phong cách dân chủ và

phong cách tự do. Ông cho rằng phong cách của người quản lý có nhiều ảnh

hưởng đến tính chất bầu không khí tâm lý của nhóm [17; tr 190]. Từ quan

điểm này mà về sau, khi nghiên cứu về bầu không khí tâm lý của tập thể, các

nhà nghiên cứu cũng đi theo hướng phân tích ảnh hưởng của vai trò người

lãnh đạo đối với tập thể.

Một giai đoạn khác trong việc nghiên cứu nhóm lao động nhỏ là sự

xuất hiện quan điểm và đặc biệt kỹ thuật nghiên cứu của J.L.Moreno mà nó