Dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

THÁI XUÂN TRINH

DẤU HIỆU ĐỊNH TỘI

CỦA TỘI LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

DẤU HIỆU ĐỊNH TỘI

CỦA TỘI LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN

THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự

Định hướng ứng dụng

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: Ts. Phan Anh Tuấn

Học viên: Thái Xuân Trinh

Lớp: Cao học Luật, Bình Thuận Khóa 1

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi với sự

hướng dẫn của Ts. Phan Anh Tuấn – Giáo viên Khoa hình sự, Trường Đại học

Luật TP. Hồ Chí Minh.

Các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được nêu rõ nguồn gốc. Các kết

quả trình bày trong Luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất cứ công

trình khoa học nào trước đây./.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Thái Xuân Trinh

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT TỪ VIẾT TẮT VIẾT TẮT

1 Bộ luật hình sự BLHS

2

Bộ luật hình sự năm 2015

(sửa đổi, bổ sung năm 2017) BLHS năm 2015

3 Cấu thành tội phạm CTTP

4 Hội đồng xét xử HĐXX

5 Tòa án nhân dân TAND

6 Trách nhiệm hình sự TNHS

7 Viện kiểm sát nhân dân VKSND

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU..........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. HÀNH VI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN CỦA TỘI LỪA ĐẢO

CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN .......................................................................................7

1.1. Quy định của pháp luật về hành vi chiếm đoạt tài sản của tội lừa đảo

chiếm đoạt tài sản ................................................................................................7

1.2. Một số vướng mắc trong thực tiễn áp dụng hành vi chiếm đoạt tài sản

của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản ......................................................................9

1.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng hành vi chiếm đoạt của tội lừa đảo

chiếm đoạt tài sản ..............................................................................................18

Kết luận Chương 1 ................................................................................................23

CHƯƠNG 2. THỦ ĐOẠN GIAN DỐI CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN CỦA NGƯỜI

KHÁC TRONG TỘI LỪA ĐẢO CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN..............................24

2.1. Quy định của pháp luật về thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của

người khác trong tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản .............................................24

2.2. Một số vướng mắc trong thực tiễn xác định “thủ đoạn gian dối chiếm

đoạt tài sản của người khác” trong tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản................27

1.3. Giải pháp nhằm áp dụng đúng “thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của

người khác” trong tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản ...........................................36

Kết luận Chương 2 ................................................................................................39

KẾT LUẬN............................................................................................................40

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Một trong những quyền quan trọng luôn được pháp luật nói chung và pháp

luật hình sự nói riêng bảo vệ tránh sự xâm hại của các hành vi phạm tội là quyền sở

hữu. Trong thời gian qua các tội phạm xâm phạm sở hữu diễn ra rất phức tạp, gây

thiệt hại nghiêm trọng tài sản của nhà nước, tài sản của tổ chức, cá nhân, ảnh hưởng

đến trật tự chung của xã hội. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản là một trong những tội

xâm phạm sở hữu diễn biến theo chiều hướng ngày càng gia tăng, đây là loại tội

phạm xảy ra thường xuyên, với nhiều thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, từ chủ thể thực

hiện tội phạm đến các đối tượng bị xâm hại đều rất đa dạng. Trong giai đoạn nền

kinh tế của đất nước đang phát triển theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa, cơ chế quản lý và chính sách pháp luật không phải lúc nào cũng ngay lập tức

phù hợp với thực trạng nền kinh tế, do đó tình hình tội phạm có nhiều biến đổi, đặc

biệt tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản đã được thực hiện với nhiều thủ đoạn tinh vi, xảo

quyệt, chiếm đoạt tài sản có giá trị rất lớn, có những vụ án chiếm đoạt hàng chục tỷ

đồng của nhà nước, có nhiều trường hợp lợi dụng việc giao kết hợp đồng đầu tư,

hợp đồng vay vốn hoặc sử dụng công nghệ khoa học tiên tiến về vi tính, tin học để

làm thẻ tín dụng giả, tìm kiếm mật mã số tài khoản của người khác… nhằm lừa đảo

chiếm đoạt tài sản. Bộ luật hình sự do Nhà nước ban hành quy định các hành vi

nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm và quy định các chế tài tương ứng nhằm

trừng trị và giáo dục đối với người phạm tội cũng như răn đe, phòng ngừa chung đối

với toàn xã hội nhằm đấu tranh phòng, chống tội phạm bảo vệ lợi ích của nhà nước,

lợi ích của mọi tổ chức và lợi ích của công dân, góp phần duy trì trật tự trị an xã hội.

Tuy nhiên, trong từng điều luật cụ thể các nhà làm luật chỉ có thể quy định các dấu

hiệu đặc trưng cơ bản nhất của một cấu thành tội phạm, trong khi trên thực tế tội

phạm xảy ra với muôn hình muôn vẻ, vô cùng đa dạng và phức tạp, tội lừa đảo

chiếm đoạt tài sản cũng vậy, chỉ được quy định trong Bộ luật hình sự bởi những

dấu hiệu đặc trưng nhất. Do đó, việc nghiên cứu làm sáng rõ nội dung pháp lý các

dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Điều 174 BLHS năm 2015,

đặc biệt là tìm ra những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng các dấu hiệu

định tội của tội phạm này là điều rất quan trọng nhằm góp phần áp dụng pháp luật

một cách đúng đắn khi xử lý người phạm tội, từng bước ngăn chặn, đẩy lùi và tiến tới

loại bỏ tội phạm nói chung và tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản nói riêng trong xã hội

2

hiện nay. Chính vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài: "Dấu hiệu định tội của tội lừa

đảo chiếm đoạt tài sản theo luật hình sự Việt Nam" để làm luận văn tốt nghiệp

cao học Luật.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Liên quan đến đề tài “Dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo

luật hình sự Việt Nam”, có nhiều công trình nghiên cứu ở nhiều nhóm khác nhau:

- Các giáo trình luật hình sự của các cơ sở đào tạo luật như: (1) Trường Đại

học Luật Tp. Hồ Chí Minh (2013), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần Các tội

phạm, Nxb Hồng Đức- Hội Luật gia Việt Nam, TP.HCM; (2) Trường Đại học Luật

Hà Nội (2017), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam- Phần Các tội phạm, Nxb Công

an nhân dân, Hà Nội; (3) Võ Khánh Vinh (Chủ biên) (2012), Giáo trình Luật hình

sự Việt Nam- Phần Các tội phạm, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội; (4) Lê Cảm (Chủ

biên) (2007), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần Các tội phạm, Khoa Luật,

Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội; ... Các giáo trình

này cung cấp những kiến thức lý luận cơ bản về dấu hiệu định tội của tội lừa đảo

chiếm đoạt làm cơ sở tham khảo cho luận văn nghiên cứu quy định của pháp luật

hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

- Các sách bình luận khoa học luật hình sự có đề cập đến tội lừa đảo chiếm

đoạt tài sản - có thể kể đến như : (1) Đinh Văn Quế (2005), Bình luận khoa học Bộ

luật Hình sự - Phần các tội phạm, Tập VIII, NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí

Minh, Thành phố Hồ Chí Minh; (2) Nguyễn Đức Mai (2010), Bình luận khoa học

Bộ luật Hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009, NXB Chính trị quốc gia, Hà

Nội; (3) Trần Văn Biên, Đinh Thế Hưng (2017), Bình luận khoa học Bộ luật hình

sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), NXB. Thế Giới, Hà Nội; (4) Nguyễn

Đức Mai và những người khác (2018), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự, sửa đổi,

bổ sung năm 2017, NXB. Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội; Nguyễn Ngọc Hòa

(Chủ biên) (2018), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 2015 được sửa đổi, bổ

sung năm 2017, Quyển 2, Phần các tội phạm, NXB. Tư pháp, Hà Nội; (5) Phạm

Mạnh Hùng (2019), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi,

bổ sung năm 2017, Phần các tội phạm, NXB. Lao động, Hà Nội.... Các sách bình

luận này giúp cho việc nghiên cứu các dấu hiệu pháp lý của tội lừa đảo chiếm đoạt

tài sản đầy đủ và chính xác hơn.

3

- Các luận văn, khóa luận tốt nghiệp có liên quan đến tội lừa đảo chiếm đoạt

tài sản có thể kể đến như: (1) Dương Thị Ngọc Thủy (2008), Đấu tranh phòng,

chống tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản tại thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sĩ

Luật học, Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh; (2) Nguyễn Thị Thùy Dương

(2003), Đấu tranh phòng chống tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, Khóa luận tốt

nghiệp, Trường Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh.... Các tài liệu này chủ yếu đề cập

đến tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản dưới góc độ tội phạm học nhưng vẫn có thể tham

khảo về dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

- Ngoài các công trình trên, còn nhiều bài viết nghiên cứu các quy định về tội

lừa đảo chiếm đoạt tài sản được đăng trên các tạp chí chuyên ngành pháp lý, như: (1)

Nguyễn Văn Hiện (1999), “Một số vấn đề thực tiễn xét xử và vướng mắc trong việc

phân biệt giữa các tội phạm: "Lừa đảo chiếm đoạt...", "Lạm dụng tín nhiệm chiếm

đoạt...”, Tòa án nhân dân, Số 1, tr.06-12; (2) Lê Đăng Doanh (2004), “Tội lừa đảo

chiếm đoạt tài sản liên quan đến lĩnh vực hoàn thuế giá trị gia tăng”, Tòa án nhân

dân, Số 22, tr.27-29; (3) Lê Đăng Doanh (2004), “Tội lừa dối khách hàng (Điều 162)

trong mối quan hệ với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 139 BLHS)”, Tòa án nhân

dân, Số 22, tr.11-14; (4) Lê Đăng Doanh (2005), “Sự khác nhau giữa tội lừa đảo

chiếm đoạt tài sản (Điều 139 BLHS) với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản

(Điều 140 BLHS)”, Tòa án nhân dân, Số 24, tr.06-10; (5) Lê Đăng Doanh (2005),

“Phân biệt tội trốn thuế (Đ 161) (trong lĩnh vực thuế giá trị gia tăng) với tội lừa đảo

chiếm đoạt tài sản (Đ139 BLHS)”, Tòa án nhân dân, Số 16, tr.28-31; (6) Lê Văn

Luật (2005), “Về tình tiết "phạm tội có tính chất chuyên nghiệp" quy định trong

Chương XIV Bộ luật Hình sự năm 1999”, Kiểm sát, Số 21, tr.33-34; (7) Trần Công

Phàn (2006), “Phân biệt tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và tội lạm dụng tín nhiệm

chiếm đoạt tài sản trong các trường hợp có liên quan đến vi phạm hợp đồng”, Kiểm

sát, Số 20, tr. 3 – 8; (8) Mai Bộ (2007), “Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, Tòa án

nhân dân, Số 12, Tr.6-12; (9) Phan Văn Lãng (2009), “Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản

trong hoạt động ngân hàng”, Ngân hàng, Số 20, tr.30-36; (10) Lê Quang Thành

(2015), “Hoàn thiện pháp luật trong phòng ngừa đấu tranh đối với tội lừa đảo chiếm

đoạt tài sản do người nước ngoài thực hiện ở Việt Nam”, Nhà nước và Pháp luật, Số

7 (327), tr. 53-58; (11) Phạm Thị Hồng Đào (2015), “Nguyễn Văn V chỉ phạm tội

"lừa đảo chiếm đoạt tài sản" theo quy định tại điểm e khoản 2 Điều 139 BLHS”, Tòa

án nhân dân, Số 16, tr.40-43; (12) Võ Hải Phương (2015), “Một số ý kiến nhằm nâng

cao chất lượng, hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm liên quan đến

4

nhóm tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" và tội "Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài

sản" trên địa bàn tỉnh Tiền Giang”, Kiểm sát, Số 19, tr. 14-18; (13) Bùi Thị Lan

Hương (2017), “Một số nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội lừa đảo chiếm

đoạt tài sản trên địa bàn miền Đông Nam Bộ, Khoa học Kiểm sát, Số 04 (17), tr. 42 –

46; (14) Lê Quang Thắng (2018), “Bình luận về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản quy

định tại Điều 174 Bộ luật hình sự năm 2015”, Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối

cao, Số 11, tr. 47 – 51; (15) Nguyễn Anh Tuấn (2020), “Dự báo và nhận diện các yếu

tố ảnh hưởng tới hiệu quả phòng ngừa tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong lĩnh vực

ngân hàng từ thực tiễn thành phố Hà Nội”, Khoa học Kiểm sát, Số 02 (37), tr. 28-

33.... Các bài viết này, đề cập đến dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản

ở các khía cạnh khác nhau và gợi ý cho tác giả các giải pháp để nâng cao hiệu quả áp

dụng các dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Tóm lại, qua các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài: “Dấu hiệu định

tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo luật hình sự Việt Nam”, tác giả có một số

nhận xét sau: Những tài liệu khoa học trên đây đều có phạm vi nghiên cứu rộng

hoặc nghiên cứu chuyên sâu theo một vài góc độ, phương diện nhất định liên quan

đến đề tài. Trong đó, các tác giả đi sâu nghiên cứu về các vấn đề lý luận mà chưa

đánh giá từ góc độ thực tiễn, phân tích các vụ án thực tế để tìm ra những khó khăn,

vướng mắc trong thực tiễn áp dụng tội phạm này. Đồng thời, các công trình trên đa

số đều nghiên cứu về quy định của BLHS năm 1999 và các công trình nghiên cứu

các quy định của BLHS năm 2015 về dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt

tài sản còn rất ít.

Vì vậy, việc nghiên cứu sâu hơn những quy định của BLHS năm 2015 về

“Dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo luật hình sự Việt Nam”,

đặc biệt là phân tích đánh giá thực trạng giải quyết các vụ án về sở hữu nói chung,

các vụ án về dấu hiệu định tội tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản nói riêng là cần thiết và

có ý nghĩa đối với công tác đấu tranh ngăn chặn, phòng chống tội phạm, góp phần

giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận văn là qua nghiên cứu các quy định của pháp luật về các

dấu hiệu định tội của tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản dưới khía cạnh lập pháp hình sự

và áp dụng chúng trong thực tiễn xét xử để tìm ra những khó khăn, vướng mắc, bất