Dấu hiệu định tội của tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo luật Hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

HUỲNH THỊ KIỀU ANH

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hƣớng ứng dụng

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Anh Tuấn

Học viên: Huỳnh Thị Kiều Anh

Lớp: CHL Sóc Trăng Khóa 2

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi với sự

hướng dẫn của TS. Phan Anh Tuấn.

Các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được nêu rõ nguồn gốc. Các kết

quả trình bày trong Luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất cứ công

trình khoa học nào trước đây.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Huỳnh Thị Kiều Anh

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLHS Bộ luật Hình sự

CTTP Cấu thành tội phạm

Nghị quyết số 04/1986/NQ￾HĐTP ngày 29/11/1986 của

Hội đồng Thẩm phán Tòa án

nhân dân tối cao.

Nghị quyết số 04/NQ-HĐTP ngày 29/11/1986 của

Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về

hướng dẫn áp dụng một số quy định trong phần

các tội phạm của Bộ luật hình sự

TAND Tòa án nhân dân

TNHS Trách nhiệm hình sự

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƢƠNG 1. DẤU HIỆU ĐỊNH TỘI “TRẠNG THÁI TINH THẦN BỊ KÍCH

ĐỘNG MẠNH” CỦA TỘI GIẾT NGƢỜI TRONG TRẠNG THÁI TINH

THẦN BỊ KÍCH ĐỘNG MẠNH..............................................................................8

1.1. Quy định của pháp luật hiện hành về dấu hiệu định tội của Tội giết

ngƣời trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh ........................................8

1.2. Những vƣớng mắc từ thực tiễn đặt ra khi áp dụng dấu hiệu định tội

“trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” của Tội giết ngƣời trong trạng

thái tinh thần bị kích động mạnh ......................................................................15

1.3. Giải pháp nhằm áp dụng đúng dấu hiệu “trạng thái tinh thần bị kích

động mạnh” trong Tội giết ngƣời trong trạng thái tinh thần bị kích động

mạnh.....................................................................................................................21

Kết luận Chƣơng 1 ..................................................................................................28

CHƢƠNG 2. DẤU HIỆU ĐỊNH TỘI “HÀNH VI TRÁI PHÁP LUẬT

NGHIÊM TRỌNG CỦA NẠN NHÂN” VÀ HẬU QUẢ CỦA TỘI GIẾT

NGƢỜI TRONG TRẠNG THÁI TINH THẦN BỊ KÍCH ĐỘNG MẠNH.......29

2.1. Những vƣớng mắc trong thực tiễn áp dụng dấu hiệu định tội “hành vi

trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân” của Tội giết ngƣời trong trạng

thái tinh thần bị kích động mạnh ......................................................................29

2.2. Vƣớng mắc trong việc xác định hậu quả của Tội giết ngƣời trong trạng

thái tinh thần bị kích động mạnh ......................................................................30

2.3. Giải pháp nhằm áp dụng đúng các dấu hiệu định tội “hành vi trái pháp

luật nghiêm trọng của nạn nhân” và hậu quả của tội giết ngƣời trong trạng

thái tinh thần bị kích động mạnh ......................................................................33

Kết luận Chƣơng 2 ..................................................................................................37

KẾT LUẬN..............................................................................................................38

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Bản tuyên ngôn độc lập năm 1945 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt

Nam đã khẳng định:“Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa

cho họ các quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền

được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Thật vậy, quyền sống là

một trong những quyền cơ bản nhất của con người, tính mạng con người là vô giá

nên được pháp luật bảo vệ. Hiến pháp năm 2013 lại một một lần nữa khẳng định

“Mọi người có quyền sống. Tính mạng con người được pháp luật bảo hộ. Không ai

bị tước đoạt tính mạng trái luật”1

.

Hiến pháp năm 2013 đã có sự thay đổi quan trọng khi đưa các nội dung về

quyền con người và quyền cơ bản của công dân lên Chương II. Như vậy, có thể thấy

rằng quyền con người đã được Hiến pháp năm 2013 nhấn mạnh và đặc biệt quan

tâm bảo vệ. Chính vì vậy, để bảo đảm thực hiện các nguyên tắc được Hiến pháp ghi

nhận, Bộ luật hình sự 1985 trước đây cũng như Bộ luật hình sự 1999 và Bộ luật

hình sự năm 2015 đã dành một chương riêng quy định những hành vi xâm phạm

đến quyền sống, quyền được bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự

của con người là phạm tội và quy định hình phạt áp dụng đối với người có hành vi

phạm tội.

Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã quy định các tội xâm

phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm và danh dự của con người tại Chương XIV

với 34 điều luật (từ Điều 123 đến Điều 156) nhằm đảm bảo hơn quyền con người

cũng như phù hợp với quy định của Hiến pháp. Vì vậy, việc bảo vệ “Quyền con

người” là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Bộ luật hình sự.

Do đối tượng tác động của tội phạm là con người và tầm quan trọng của các

quan hệ xã hội cần được bảo vệ, nên chính sách hình sự và đường lối xử lý của Nhà

nước đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con

người là rất nghiêm khắc, khung hình phạt cao nhất của nhóm tội này là tử hình, cụ

thể là Tội giết người. Tuy vậy, các hành vi xâm phạm đến tính mạng con người có

mức độ nguy hiểm cho xã hội cũng khác nhau, có hành vi có tình tiết làm giảm đi

đáng kể tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi, đó là Tội giết người trong trạng thái

1 Điều 19 Hiến pháp năm 2013.

2

tinh thần bị kích động mạnh, theo đó khi thực hiện tội phạm, người phạm tội không

nhận thức được hành vi của mình gây ra hậu quả như thế nào vì khi đó khả năng

nhận thức của họ giảm đi đáng kể.

Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh là một trường hợp

đặc biệt của Tội giết người được quy định tại Điều 125 BLHS năm 2015 (sửa đổi,

bổ sung năm 2017). Đây là loại tội liên quan đến trạng thái tâm lý của con người.

Việc xác định các dấu hiệu định tội, phân biệt tội này với các tội giết người ở

chương này còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, khó xác định cả về phương diện

lý luận và thực tiễn như: khái niệm về trạng thái tinh thần bị kích động mạnh chưa

thống nhất, còn định nghĩa một cách chung chung; tiêu chí cụ thể để xác định thế

nào là bị kích động mạnh về tinh thần; giới hạn tâm lý của con người đến một mức

độ nào con người rơi vào trạng thái tinh thần bị kích động mạnh; việc xác định một

hành vi trái pháp luật của nạn nhân đã tới mức nghiêm trọng hay chưa cũng chưa có

văn bản pháp luật nào hướng dẫn để đánh giá một cách toàn diện … Điều này dẫn

đến trên thực tế còn nhiều tranh chấp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc

áp dụng các dấu hiệu định tội của tội này.

Xuất phát từ vấn đề nêu trên, với mong muốn đưa ra một số kiến nghị, giải

pháp nhằm giải quyết những vướng mắc, hạn chế trong thực tiễn áp dụng các dấu

hiệu định tội của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh bằng

cách kiến nghị hoàn thiện những quy định của pháp luật hình sự hoặc kiến nghị

hướng dẫn áp dụng pháp luật hình sự về tội này. Với lý do này, học viên chọn đề

tài: “Dấu hiệu định tội của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động

mạnh theo Luật hình sự Việt Nam” để làm luận văn thạc sỹ Luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Theo tìm hiểu của tác giả cho đến thời điểm hiện nay, nghiên cứu về Tội giết

người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo Luật hình sự Việt Nam

không có nhiều công trình khoa học và chưa có một công trình nào nghiên cứu một

cách tập trung, đầy đủ và thống nhất. Tuy nhiên, có thể phân loại các công trình này

thành các nhóm và tác giả đã tiếp cận các nhóm công trình nghiên cứu như sau:

- Các Giáo trình Luật hình sự của các cơ sở đào tạo như: Trường Đại học

Luật thành phố Hồ Chí Minh (2012), Giáo trình luật hình sự Việt Nam -Phần

chung, Nxb Hồng Đức, Thành phố Hồ Chí Minh; Trường Đại học Luật Thành phố

3

Hồ Chí Minh (2016), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm -

Quyển 2), Nxb Hồng Đức, Hội luật gia Việt Nam; Võ Khánh Vinh (Chủ biên)

(2012), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam- Phần Các tội phạm, Nxb Công an nhân

dân, Hà Nội.

- Sách: Đinh Văn Quế (2000), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự (Phần các

tội phạm- Tập 1), Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của

con người, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh.

Những sách và giáo trình nêu trên có nội dung chủ yếu chỉ dừng lại ở việc

phân tích các dấu hiệu pháp lý của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích

động mạnh, lý luận chung về định tội danh. Đây là tài liệu quan trọng cho luận văn

tham khảo khi nghiên cứu các dấu hiệu pháp lý, lý luận về định tội danh đối với Tội

giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo luật hình sự Việt Nam.

- Luận văn Thạc sỹ Luật học: "Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị

kích động mạnh theo Luật Hình sự Việt Nam" của tác giả Nguyễn Thị Thùy Linh2

Trong luận văn này, tác giả đã đề cập một số vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng

Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh. Nội dung nghiên cứu

của tác giả đã tạo điều kiện cho chúng tôi hiểu rõ thêm về một số dấu hiệu pháp lý

của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh và thực tiễn áp dụng

dấu hiệu này. Tuy nhiên, luận văn chưa tập trung nghiên cứu sâu các vướng mắc,

khó khăn, hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật, cụ thể trong thực tiễn xét xử

của hệ thống Tòa án nhân dân đối với tội phạm này.

- Các bài viết, tạp chí có liên quan đến đề tài có thể kể đến:

Đặng Thu Hiền (2016), «Một số vấn đề cần lưu ý khi áp dụng tội giết người

trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo Điều 125 BLHS năm 2015 »,

Nghề Luật, Số 3/2016, tr. 68 - 71.

Trần Minh Hưởng, Chu Thị Tú (2010), «Một số vấn đề cần chú ý khi áp dụng

tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh», Tạp chí Kiểm sát, Số

6/2010, tr. 23 - 25, 30.

Phạm Văn Beo (2008), Tình tiết định tội "Phạm tội trong trạng thái tinh thần

bị kích động mạnh", Nghiên cứu lập pháp, Số 16 (132), tr.25-29.

2 Nguyễn Thị Thùy Linh (2015), Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo Luật hình

sự Việt Nam, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội.

4

Vũ Thị Tố Nga (4/2006), «Phân biệt tội giết người trong trạng thái tinh thần

bị kích động mạnh và tội giết người do vuợt quá giới hạn phòng vệ chính đáng »,

Tạp chí Kiểm sát, Số 7, tr.42-44,48.

Các bài viết trên có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ các dấu hiệu định

tội của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh trong luận văn

và các bài viết đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện các quy định của Bộ luật Hình sự

năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009).

Như vậy, qua các công trình nghiên cứu về Tội giết người trong trạng thái

tinh thần bị kích động mạnh theo Luật Hình sự Việt Nam, tác giả có một số nhận

xét sau:

- Các công trình trên đã nghiên cứu được một số vấn đề như dấu hiệu định tội

của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, lý luận chung về

định tội danh, đề cập và đánh giá một số bất cập trong quy định và vướng mắc trong

áp dụng quy định về Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh

theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) cũng như

đưa ra được một số kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện tội này.

- Tuy nhiên, các công trình trên chưa nghiên cứu, đánh giá một cách đầy đủ,

toàn diện và nghiên cứu đánh giá thực tiễn áp dụng dấu hiệu định tội “trạng thái tinh

thần bị kích động mạnh” và các dấu hiệu định tội khác của Tội giết người trong trạng

thái tinh thần bị kích động mạnh theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi,

bổ sung năm 2017) để đưa ra những kiến nghị hoàn thiện; chưa nêu cụ thể từ những

quy định của pháp luật dẫn đến những vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật

như thế nào; khó khăn, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế của các cơ quan tiến hành

tố tụng cũng như những người tiến hành tố tụng trong việc định tội danh đối với tội

phạm này trong thực tiễn, cụ thể trong thực tiễn xét xử của hệ thống Tòa án nhân dân.

Chính vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Dấu hiệu định tội của Tội giết người

trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh theo Luật Hình sự Việt Nam” để giải

quyết thực tiễn áp dụng dấu hiệu định tội của Tội giết người trong trạng thái tinh

thần bị kích động mạnh, nhằm đưa ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật, đáp ứng

được yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm này trong thực tiễn.

Ở cấp độ một Luận văn Thạc sỹ Luật học, tác giả nhận thấy chưa có luận văn

thạc sỹ nào nghiên cứu chuyên sâu về dấu hiệu định tội của Tội giết người trong

5

trạng thái tinh thần bị kích động mạnh. Các vướng mắc được Luận văn chỉ ra khi áp

dụng dấu hiệu này trên thực tế đều xuất phát từ việc nghiên cứu các bản án cụ thể

do tác giả sưu tầm nên cũng có tính đặc thù. Do vậy, Luận văn là không trùng lặp về

nội dung với các luận văn thạc sỹ Luật học khác theo định hướng ứng dụng đã công

bố và có ý nghĩa thực tiễn.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu quy định của pháp luật, làm rõ những dấu hiệu định

tội, phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn, đánh giá thực trạng cũng như những vướng

mắc, hạn chế trong thực tiễn xét xử của Tòa án về dấu hiệu định tội của Tội giết

người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh. Từ đó, đưa ra các kiến nghị và

đề xuất một số giải pháp để giải quyết những vướng mắc, hạn chế nhằm hoàn thiện

những quy định của pháp luật hình sự về tội phạm này cho phù hợp với thực tiễn xét

xử trong thời gian tới.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có các nhiệm vụ sau:

- Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật trong việc giải quyết các vụ

án về Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh xảy ra ở các địa

phương. Từ đó, tìm ra những vấn đề mà các Cơ quan tiến hành tố tụng còn vướng

mắc trong việc xác định dấu hiệu định tội của tội phạm này.

- Từ việc tìm ra những vướng mắc trong thực tiễn áp dụng, luận văn sẽ làm

rõ nguyên nhân của các vướng mắc, bất cập để trên cơ sở đó kiến nghị những giải

pháp để hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự hoặc hướng dẫn áp dụng pháp luật

hình sự để áp dụng đúng dấu hiệu định tội của Tội giết người trong trạng thái tinh

thần bị kích động mạnh.

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Đề tài tập trung nghiên cứu các quy định cụ thể của pháp luật hình sự Việt

Nam hiện hành về dấu hiệu định tội của Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị

kích động mạnh và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự về dấu hiệu này.