Đánh giá tác động của thương mại điện tử đến tăng trưởng kinh tế địa phương tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP.HỒ CHÍ MINH

--------

ĐOÀN THỊ HƯƠNG GIANG

ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA THƯƠNG

MẠI ĐIỆN TỬ ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH

TẾ ĐỊA PHƯƠNG TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

TP. Hồ Chí Minh, năm 2016

i

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

ii

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn “Đánh giá tác động của Thương mại điện tử đến tăng

trưởng kinh tế địa phương tại Việt Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm hay nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong

luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường Đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm

Người cam đoan

Đoàn Thị Hương Giang

iii

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi muốn gửi lời cảm ơn đến chồng tôi, đó là người đã cho tôi

những ý tưởng khi chọn đề tài nghiên cứu này và là người luôn quan tâm, khích lệ,

động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành tốt khoá học.

Tôi xin gửi lời tri ân chân thành nhất đến người hướng dẫn khoa học của tôi -

TS. Lê Thị Thanh Loan đã tận tình hướng dẫn và chỉ bảo cho tôi suốt thời gian thực

hiện luận văn này.

Tôi xin chân thành cám ơn quý Thầy Cô khoa Sau đại học trường Đại học Mở

Tp. Hồ Chí Minh đã tận tâm giảng dạy, truyền đạt tri thức và quan tâm tạo mọi điều

kiện cho tôi hoàn thành khoá học.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Cao đẳng nghề Bình Thuận

đã tạo điều kiện về mặt thời gian cho tôi được theo học khóa học này.

Xin chân thành cảm ơn đến những người bạn đã có những ý kiến đóng góp bổ

ích cho luận văn. Đồng cảm ơn phòng Quản lý Thương mại thuộc Sở Công Thương

tỉnh Bình Thuận, đã cung cấp những tài liệu, báo cáo, số liệu về chỉ số Thương mại

điện tử để tôi thực hiện luận văn này.

Cuối cùng, xin kính chúc quý Thầy Cô và tập thể lớp ME07B sức khoẻ và

thành đạt.

Bình Thuận, ngày tháng năm

Đoàn Thị Hương Giang

iv

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

TÓM TẮT

Thương mại điện tử đã và đang làm thay đổi hình thức thương mại truyền

thống. Với sự phát triển của công nghệ thông tin, các mô hình giao dịch thương mại

điện tử giữa chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng đã có những ảnh hưởng

đến giá cả hàng hóa, thời gian, quy mô giao dịch, hành vi của doanh nghiệp và

người tiêu dùng của các nền kinh tế trên toàn thế giới.

Trong những năm gần đây, thương mại điện tử tại Việt Nam đang nổi lên và

phát triển nhanh chóng. Các doanh nghiệp và người tiêu dùng gia tăng ứng dụng và

mở rộng giao dịch thương mại điện tử trong việc mua bán trực tuyến. Thương mại

điện tử hiện đang chiếm một thị phần không nhỏ trong thương mại tổng thể và nó

được dự kiến sẽ tiếp tục mở rộng, phát triển nhanh chóng trong những năm tới. Khi

thương mại điện tử phát triển, sẽ tác động tích cực đến tổng thể nền kinh tế.

Thông qua dữ liệu về chỉ số thương mại điện tử được khảo sát và tính toán bởi

Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), nghiên cứu sử dụng hai mô hình

hồi quy với tổng số 14 biến để phân tích, đánh giá tác động của chỉ số thương mại

điện tử tổng thể và chỉ số thương mại điện tử thành phần đến tăng trưởng kinh tế

của từng địa phương tại Việt Nam. Kết quả ước lượng của hai mô hình cho thấy

thương mại điện tử, cụ thể là giao dịch Thương mại điện tử giữa Doanh nghiệp và

Người tiêu dùng (B2C) và giữa Chính phủ và Doanh nghiệp (G2B) có tác động tích

cực, trong khi giao dịch Thương mại điện tử giữa Doanh nghiệp và Doanh nghiệp

(B2B) không có ý nghĩa trong việc tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các địa

phương của Việt Nam. Mặc dù tại một số quốc gia khác trên thế giới, B2B được

xem như là giao dịch thương mại điện tử “dẫn đường” với doanh thu chiếm phần

lớn trong tổng doanh thu thương mại điện tử và đóng một vai trò hàng đầu trong

mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu. Từ kết quả trên cho thấy cần đầu tư và phát

triển thương mại điện tử là một trong những giải pháp góp phần thúc đẩy tăng

trưởng kinh tế địa phương nói riêng và nền kinh tế tổng thể tại Việt Nam nói chung.

v

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

MỤC LỤC

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN..................................................i

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................ii

LỜI CẢM ƠN....................................................................................................... iii

TÓM TẮT..............................................................................................................iv

MỤC LỤC ..............................................................................................................v

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ ...................................................................... viii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..............................................................................x

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU.....................................................................................1

1.1. Vấn đề nghiên cứu ...........................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................3

1.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3

1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................3

1.6. Ý nghĩa nghiên cứu..........................................................................................4

1.7. Kết cấu luận văn ..............................................................................................4

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT.......................................................................5

2.1. Tăng trưởng kinh tế .........................................................................................5

2.1.1. Khái niệm tăng trưởng kinh tế ......................................................................5

2.1.2. Nguồn gốc tăng trưởng kinh tế .....................................................................6

2.2. Internet và Thương mại điện tử .......................................................................9

2.2.1. Internet..........................................................................................................9

2.2.2. Thương mại điện tử ....................................................................................12

2.2.3. Chỉ số Thương mại điện tử .........................................................................13

2.2.4. Các mô hình thị trường Thương mại điện tử..............................................15

2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của thương mại điện tử .............17

2.4. Tác động của Thương mại điện tử.................................................................21

2.4.1. Tác động đến người tiêu dùng ....................................................................21

vi

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

2.4.2. Tác động đến các doanh nghiệp..................................................................21

2.4.3. Đối với nhà nước ........................................................................................23

2.5. Vai trò của Thương mại điện tử trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại

Việt Nam...............................................................................................................23

2.5.1. Tiêu dùng trong nền kinh tế........................................................................24

2.5.2. Đầu tư trong nền kinh tế .............................................................................24

2.5.3. Vai trò mua sắm của Chính phủ trong nền kinh tế .....................................24

2.5.4. Vai trò đối với xuất khẩu của nền kinh tế...................................................25

2.6. Đo lường chỉ số Thương mại điện tử.............................................................25

2.6.1. Hạ tầng kỹ thuật và nguồn nhân lực ...........................................................27

2.6.2. Giao dịch thương mại điện tử doanh nghiệp và người tiêu dùng (B2C)....27

2.6.3. Giao dịch thương mại điện tử doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B) ......28

2.6.4. Giao dịch giữa chính phủ với doanh nghiệp (G2B)...................................28

2.7. Các nghiên cứu trước.....................................................................................28

2.8. So sánh nghiên cứu của đề tài với các nghiên cứu trước...............................38

2.9. Giả thuyết nghiên cứu....................................................................................39

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................40

3.1. Quy trình nghiên cứu .....................................................................................40

3.2. Phương pháp ước lượng.................................................................................41

3.3. Dữ liệu nghiên cứu.........................................................................................44

3.4. Mô hình nghiên cứu.......................................................................................44

3.5. Đo lường các biến số trong mô hình..............................................................46

3.5.1. Biến phụ thuộc ............................................................................................46

3.5.2. Biến độc lập ................................................................................................46

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................51

4.1. Tình hình Thương mại điện tử tại Việt Nam từ năm 2013 đến 2015............51

4.2. Tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam giai đoạn 2013-2015 ...............................54

4.3. Thống kê mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu .....................................57

4.4. Phân tích tương quan giữa các biến trong mô hình nghiên cứu ....................66

vii

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

4.4.1. Mô hình 1....................................................................................................66

4.4.2. Mô hình 2....................................................................................................66

4.5. Phân tích hồi quy ...........................................................................................68

4.5.1. Phân tích hồi quy mô hình 1 .......................................................................68

4.5.2. Phân tích hồi quy mô hình 2 .......................................................................70

4.6. Thảo luận kết quả hồi quy .............................................................................72

4.6.1. Ảnh hưởng của TMĐT đến tăng trưởng.....................................................73

4.6.2. Tác động của các biến số kiểm soát............................................................76

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................79

5.1. Kết luận..........................................................................................................79

5.2. Khuyến nghị chính sách.................................................................................82

5.3. Hạn chế của đề tài nghiên cứu.......................................................................86

TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................xi

PHỤ LỤC ...........................................................................................................xvii

Phụ lục 1. Bảng trọng số của các chỉ số EBI thành phần ...................................xvii

Phụ lục 2. Bảng trọng số của các tiêu chí trong chỉ số EBI thành phần.............xvii

Phụ lục 3. Phiếu khảo sát doanh nghiệp về TMĐT của Hiệp hội TMĐT

Việt Nam năm 2014..............................................................................................xx

Phụ lục 4. Phân tích tương quan, hồi quy..........................................................xxvi

viii

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Hình 2.1. Biểu đồ tăng trưởng số người sử dụng Internet tại Việt Nam...................10

Hình 2.2. Tỷ lệ thời gian truy cập Internet trung bình mỗi ngày ..............................11

Hình 2.3. Tần suất sử dụng Internet cho các hoạt động............................................11

Hình 2.4. Lợi ích của chỉ số Thương mại điện tử .....................................................15

Hình 4.1. Tỷ lệ các hình thức mua sắm trực tuyến ...................................................55

Hình 4.2. Xu hướng doanh thu hàng hóa, dịch vụ của các doanh nghiệp ....................

qua kênh TMĐT........................................................................................................56

Hình 4.3. Cơ cấu đầu tư cho CNTT ..........................................................................65

Hình 4.4. Sử dụng dịch vụ công trực tuyến ..............................................................67

Hình 4.5. Tình hình sử dụng một số dịch vụ công trực tuyến ..................................67

ix

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Tổng hợp các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan ..............................36

Bảng 3.1. Tóm tắt các biến số...................................................................................51

Bảng 4.1. Tổng thể tình hình ứng dụng TMĐT tại Việt Nam năm 2013-2015 ........54

Bảng 4.2. Tăng trưởng GDP trong giai đoạn 2013 – 2015.......................................58

Bảng 4.3. Thống kê mô tả các biến phân tích ...........................................................60

Bảng 4.4. Thống kê mô tả các biến số EBI tổng thể và các EBI thành phần

theo năm....................................................................................................................62

Bảng 4.5. 10 địa phương đứng đầu trong bảng xếp hạng chỉ số TMĐT

(2013-2015) ..............................................................................................................63

Bảng 4.6. Kết quả phân tích tương quan các biến số độc lập của mô hình 1 ...........68

Bảng 4.7. Kết quả phân tích tương quan các biến số độc lập của mô hình 2 ...........69

Bảng 4.8. Kết quả kiểm định đa cộng tuyến của mô hình 1 .....................................70

Bảng 4.9. Các kiểm định cho mô hình FE (mô hình 1) ............................................71

Bảng 4.10. Kết quả kiểm định đa cộng tuyến của mô hình 2 ...................................73

Bảng 4.11. Các kiểm định cho mô hình FE (mô hình 2) ..........................................74

Bảng 4.12. Tổng hợp kết quả hồi quy của hai mô hình ............................................75

x

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

APEC (Asia-Pacific Economic

Cooperation)

: Tổ chức hợp tác kinh tế châu Á Thái

Bình Dương

B2B (Business to Business) : Doanh nghiệp với Doanh nghiệp

B2C (Business to Customer) : Doanh nghiệp với Khách hàng

C2C (Customer to Customer) : Khách hàng với Khách hàng

CNTT : Công nghệ thông tin

EBI (E-Business Index) : Chỉ số thương mại điện tử

EC (E-Commerce) : Thương mại điện tử

EC (European Commission) : Ủy ban Châu Âu

EDI (Electronic Data Interchange) : Trao đổi dữ liệu điện tử

EIU (Economist Intelligence Unit) : Cơ quan của tạp chí Economist Anh

FTA (Free trade agreement) : Hiệp định thương mại tự do

G2B (Government to

Bussiness)

: Chính phủ - Doanh nghiệp

G2C (Government to Customer) : Chính phủ - Khách hàng

GNP : Tổng sản lượng quốc gia

GDP : Tổng sản lượng quốc nội

ICT (Information and

Communications Technology)

: Công nghệ thông tin và truyền thông

IMF (International Monetary Fund) : Quỹ tiền tệ quốc tế

ITU

: Tổ chức viễn thông quốc tế thuộc Liên

hiệp quốc

ISO (International Organization for

Standardization)

: Tổ chức tiêu chuẩn quốc tế

xi

Luận văn tốt nghiệp Học viên thực hiện: Đoàn Thị Hương Giang

O2O (Online – To – Offline) : Thương mại di động

OECD (Organization for Economic

Cooperation and Development)

: Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế

PCI : Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh

TFP : Năng suất các nhân tố tổng hợp

TMĐT : Thương mại điện tử

UNCTAD (United Nation Conference

on Trade and Development)

: Hội nghị Liên hiệp quốc về thương mại

và phát triển

USD (United States dollars) : Đồng tiền Mỹ

XDCB : Xây dựng cơ bản

VECOM (VietNam E-Commerce

Association)

: Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam

WTO (World Trade Organization) : Tổ chức Thương mại Thế giới