Đánh giá tác động của các yếu tố rào cản thương mại đến kim ngạch xuất khẩu thủy sản của nhóm quốc gia ASEAN-6 bằng mô hình trọng lực

O V O T O

TR N M T N P M N

------------------------------

N UYỄN T Ị T ÙY VY

N T N ỦA YẾU T R O ẢN

T ƠN M ẾN K M N XUẤT K ẨU

T ỦY SẢN ỦA N ÓM QU A ASEAN-6

ẰN MÔ ÌN TR N LỰ

LU N V N T S K N TẾ

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, luận văn: “Đánh giá tác động của các yếu tố rào cản

thương mại đến kim ngạch xuất khẩu thủy sản của nhóm quốc gia ASEAN-6 bằng

mô hình trọng lực” này là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn, tôi cam

đoan rằng, toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có nghiên cứu, luận văn, tài liệu nào của người khác được sử dụng

trong luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2017

Nguyễn Thị Thùy Vy

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến sự giúp đỡ của TS.

Phạm Đình Long, người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều thời

gian định hướng và góp ý cho Tôi trong suốt quá trình thực hiện để hoàn thành luận

văn này.

Xin cảm ơn Quý Thầy, Cô Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh,

những người đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu trong thời gian Tôi theo

học tại Trường.

Và cuối cùng, Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những người thân trong gia

đình, bạn bè và đồng nghiệp đã tận tình hỗ trợ, góp ý và động viên Tôi trong suốt

thời gian học tập và nghiên cứu.

Một lần nữa xin gửi lời tri ân đến toàn thể quý Thầy Cô, đồng nghiệp, bạn bè

và gia đình.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2017

iii

TÓM TẮT

Xuất khẩu thủy hải sản được xác định là ngành mũi nhọn, tạo động lực cho

việc phát triển các lĩnh vực khai thác, nuôi trồng và dịch vụ hậu cần thủy sản, góp

phần thu ngoại tệ cho nền kinh tế. Trên thế giới và trong nước đã có nhiều nghiên

cứu liên quan đến các nhân tố tác động đến kim ngạch xuất khẩu nói chung và xuất

khẩu thủy hải sản nói riêng. Nhưng hiện nay vấn đề này vẫn còn tranh cãi bởi chưa

đưa được tất cả các nhân tố vào phân tích cũng như chưa đánh giá được sự tương

tác của các nhân tố có ảnh hưởng như thế nào đến xuất khẩu thủy hải sản của các

quốc gia nhóm ASEAN-6.

Nghiên cứu với dữ liệu xuất khẩu thủy hải sản được tổng hợp từ bộ dữ liệu

Ngân hàng Thế giới của các quốc gia trong nhóm ASEAN-6 bao gồm Việt Nam,

Malaysia, Philippines, Indonesia, Singapore, Thái Lan đến 28 nước Châu Âu, Hoa

Kỳ và Nhật Bản trong giai đoạn 2000-2014. Nghiên cứu sử dụng mô hình trọng lực

hấp dẫn tìm hiểu phân tích ảnh hưởng của các nhân tố GDP, dân số, khoảng cách

địa lý, độ mở nền kinh tế, tần số áp dụng các rào cản vệ sinh dịch tễ, Hiệp định

thương mại tự do, thành viên WTO đến kim ngạch xuất khẩu thủy hải sản ASEAN￾6. Mục tiêu chính của nghiên cứu là phân tích các nhân tố tác động lên dòng chảy

thương mại ngành thủy hải sản. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra các yếu tố trên đã có

tác động mạnh đến kim ngạch xuất khẩu Thủy hải sản của các nước ASEAN-6. Bên

cạnh đó, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các rào cản phi thuế quan có tác động hết sức

tiêu cực đến sản lượng xuất khẩu, đặc biệt là rào cản về vệ sinh an toàn dịch tễ. Vì

vậy, các quốc gia trong nhóm ASEAN-6 cần đầu tư công nghệ thiết bị để đáp ứng

các tiêu chuẩn rất nghiêm nghặt đối với mặt hàng thủy hải sản đáp nhập khẩu vào

thị trường EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN ...............................................................................................................ii

TÓM TẮT .....................................................................................................................iii

MỤC LỤC.....................................................................................................................iv

DANH MỤC HÌNH - ĐỒ THỊ .....................................................................................vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU ..........................................................................................viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................................xi

CHƯƠNG I GIỚI THIỆU TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU..........................................1

1.1 Lý do nghiên cứu............................................................................................1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu ...........................................................................................2

1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................2

1.4 Dữ liệu nghiên cứu .........................................................................................3

1.5 Phương pháp nghiên cứu................................................................................3

1.6 Ý nghĩa của đề tài...........................................................................................3

1.7 Kết cấu luận văn .............................................................................................4

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN..............5

2.1 Lý thuyết về mô hình trọng lực ......................................................................5

2.2 Cơ sở lý thuyết về thương mại ngành thủy sản..............................................6

2.3 Những nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy hải sản ..........12

2.4 Tính mới của đề tài:........................................................................................21

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ...................................22

3.1 Mô hình nghiên cứu........................................................................................22

3.1.1 Cơ sở lựa chọn các nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy hải sản..............22

3.1.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy hải sản ..........................................23

3.1.3 Đề xuất mô hình nghiên cứu....................................................................................28

3.1.4 Mô tả các biến trong mô hình và giả thuyết nghiên cứu ..................................31

3.2 Dữ liệu nghiên cứu..............................................................................................36

3.2.1 Nguồn dữ liệu ..............................................................................................36

v

3.2.2 Cách lấy dữ liệu...........................................................................................36

3.2.3 Mô tả mẫu nghiên cứu.................................................................................36

3.3 Quy trình nghiên cứu ..........................................................................................38

3.4 Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................39

3.4.1 Phương pháp phân tích thống kê mô tả .......................................................39

3.4.2 Phương pháp phân tích hồi quy...................................................................39

3.4.3 Xử lý hiện tượng phương sai sai số thay đổi...............................................40

CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH HỒI QUY........................................................42

4.1 Giới thiệu sơ lược về các quốc gia ASEAN-6....................................................42

4.2 Kết quả hồi quy...................................................................................................53

4.2.1 Phân tích biểu đồ phân tán ..........................................................................53

4.2.2 Mô tả các biến sử dụng trong mô hình(Expijt) ...........................................54

4.2.3 Phân tích tương quan và hiện tượng đa cộng tuyến ....................................56

4.2.4 Kết quả hồi quy ban đầu..............................................................................57

4.2.5 Lựa chọn mô hình........................................................................................59

4.2.6 Kiểm định khuyết tật có khả năng xảy ra trong FEM .................................62

4.3 Tổng hợp kết quả kỳ vọng ..................................................................................65

4.4 Phân tích kết quả nghiên cứu..............................................................................65

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ................................69

5.1 Kết luận từ câu hỏi nghiên cứu...........................................................................70

5.2 Khuyến nghị một số chính sách..........................................................................70

5.3 Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo.............................................72

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................73

Phụ lục 1 - Thống kê mô tả số liệu ...................................................................................78

Phụ lục 2: Kiểm tra đa cộng tuyến....................................................................................78

Phụ lục 3: Kiểm tra tính tự tương quan của các biến...................................................79

Phụ lục 4: Kết quả hồi quy ước lượng OLS ...................................................................79

Phụ lục 5: Kết quả hồi quy ước lượng tác động cố định (FEM)...............................80

Phụ lục 6: Kết quả hồi quy ước lượng tác động cố định (REM) ..............................80

vi

Phụ lục 7: Kết quả kiểm định sự khác biệt giữa FEM và REM................................81

Phụ lục 8 Kết quả kiểm định phương sai sai số thay đổi mô hình FEM ...............81

Phụ lục 9: Kiểm định hiện tượng tương quan chuỗi trong mô hình hiệu ứng tác

động cố định. (FEM).......................................................................................................................82

Phụ lục 10- Kết quả hồi quy ước lượng tác động cố định (FEM) tùy chọn

robust...................................................................................................................................................82

Phụ lục 11- Kết quả hồi quy Pooled OLS, FEM, REM, FEM (Robust).................83

vii

DANH MỤC HÌNH -ĐỒ THỊ

Hình 4.1 Luồng thương mại thuỷ sản trên phạm vi toàn cầu.......................................42

Hình 4.2 EU dẫn đầu các nước nhập khẩu thuỷ sản, 2000 – 2013 ...............................43

Biểu đồ 4.1 Tổng hợp số liệu xuất khẩu thủy sản của Việt Nam từ 2000-2014...........44

Biểu đồ 4.2 GDP bình quân đầu người của Thái Lan giai đoạn 2000-2014.................47

Biểu đồ 4.3 GDP bình quân đầu người của Indonesia giai đoạn 2000-2014................48

Biểu đồ 4.4 Kim ngạch xuất khẩu của Malaysia giai đoạn 2000-2014 ........................50

Biểu đồ 4.5 GDP bình quân đầu người của Philippine giai đoạn 2006-2016...............51

Biểu đồ 4.6 Kim ngạch xuất khẩu thủy sản ASEAN-6 2000-2014 ..............................52

Biểu đồ 4.7 GDP bình quân đầu người ASEAN-6 2000-2014.....................................52

Biểu đồ 4.8 Tương quan giữa EXPijt và LnINFit ........................................................59

Biểu đồ 4.9 Tương quan giữa EXPijt và LnGDPit .......................................................59

Biểu đồ 4.10 Tương quan giữa EXPijt và LnEdis_ijt .................................................59

Biểu đồ 4.11 Tương quan giữa EXPijt và LnPOP_j.....................................................59

Biểu đồ 4.12 Tương quan giữa EXPijt và LnTRADECOSTijt ..................................60

Biểu đồ 4.13 Tương quan giữa EXPijt và OPEN_jt .....................................................60

Biểu đồ 4.14 Quy mô nền kinh tế các quốc gia khu vực ASEAN-6.............................55

Biểu đồ 4.15 Quy mô dân số các quốc gia khu vực ASEAN-6 ....................................56

viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Sự cân bằng giá các yếu tố sản xuất ..............................................................9

Bảng 2.2 Quá trình phát triển của các học thuyết về thương mại quốc tế ....................11

Bảng 2.3: Tóm tắt các mối quan hệ giữa biến phụ thuộc và biến độc lập ....................19

Bảng 3.1 Mô hình trọng lực trong xuất nhập khẩu thủy hải sản...................................22

Bảng 3.2 .Tổng hợp các giả thuyết về xu hướng tác động của các biến trong mô

hình trọng lực đề xuất....................................................................................................34

Bảng 3.3 Danh sách các quốc gia thuộc đối tượng nghiên cứu ....................................37

Bảng 3.4 Quy trình nghiên cứu .....................................................................................38

Bảng 4.1 Tổng hợp tình hình xuất nhập khẩu của Singapore từ 2000-2014 ................45

Bảng 4.2 Kim ngạch xuất khẩu của Thái Lan giai đoạn 2000-2014.............................46

Bảng 4.3 Kim ngạch xuất khẩu của Indonesia giai đoạn 2000-2014............................49

Bảng 4.4 Mô tả các biến được sử dụng trong mô hình trọng lực thủy sản ...................61

Bảng 4.5 Kết quả kiểm tra đa cộng tuyến với nhân tử phóng đại phương sai..............57

Bảng 4.6 Kết quả hồi quy FEM, REM..........................................................................61

Bảng 4.7 Kết quả kiểm tra phương sai thay đổi mô hình .............................................622

Bảng 4.8 Kết quả kiểm tra hiện tượng tự tương quan...................................................63

Bảng 4.9 Kết quả hồi quy FEM robust .........................................................................63